Ukuipakisha Ubumi Te Mulandu no Kuputuka Icilundwa

“UUNINE mpili afika pa nsunsu ya lupili na kabili.” E fintu inyunshipepala imo yashimike lintu Tom Whittaker afikile pa nsunsu ya Lupili lwa Everest. Abengi balifikapo pali iyi nsunsu yasansama, lelo Tom Whittaker e wabalilepo ukucite fyo pa bantu abaputuka ifilundwa! Whittaker aputwike ulukasa mu busanso bwa pa musebo. Lelo ulukasa lwa kupanga, lwalengele ukuti atwalilile no bwangalo bwakwe. Ifisolobelo fimbi ifyapalako filelenga bambi abengi abaputuka ifilundwa ukuipakisha ubumi. Na kuba, ilingi line tulamona abaputuka ifilundwa balebutuka, ukuteye cangalo ca basket ball, nelyo ukucofe ncinga.

Akale ifimuti ne finkobwe fya cela e fyalebomfiwa nga molu na maboko ya kupanga. Lelo kwaishileko ubuyantanshi ilintu inkondo shalelemanika abantu abengi. Te ca kupapa ukuti dokota wa bashilika umwina France uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 16, Ambroise Paré e wabalilepo ukupanga ifilundwa ifyalondoloka. Ilelo ifilundwa ifingi bapanga fibomfya imibombele ya kupompa, amakufi ya kupanga ayapikana, amolu ya carbon-fiber, silicone, bapulasitiki, ne fintu fimbi ifya muno nshiku ifyafwilisha abantu abengi ukwenda bwino ukucila kale lyonse. Ubuyantanshi bwa kupanga utubombelo twa malaiti bwalilenga abalemana ukulasunshako bwino amaboko ne minwe. Ifilundwa fya kupanga na fyo filemonekako bwino. Ifilundwa fya kupanga ifya ndakai filakwata iminwe no tukondo, kabili fimo fimoneka kwati fyalikwata ne mishipa. Na kuba, umwanakashi umo uwa fya mafashoni uwaputwilwe ukuulu lintu alwele kansa abikilwe ukuulu kwa kupanga ukwalemoneka kwati kwa cine ica kuti alitwalilile no mulimo wakwe uwa fya mafashoni.

Ifyo Mutontonkanyapo Fyalicindama

Nangu ni fyo, incenshi ya fya muntontonkanya Ellen Winchell isoko kuti: “Nga mwaponenwa no bwafya pamo ngo kuputuka icilundwa, ninshi mwaeshiwa monse monse—lwa ku mubili, lwa mu nkuntu, lwa mu muntontonkanya, na lwa ku mupashi.” Natulande pali William uwaputwike ukuulu pa mulandu wa mpwalonda akwete pa numa ya kucenwa. Atila: “Ifyo tutontonkanyapo caba ni cimo ica fintu ifikalamba ifilenga ukuti tulecimfya ubwafya ubuli bonse mu bumi. Nshatala mona ukulemana kwandi nge shamo. Lelo, ukutula apo naponenwe no busanso ntontonkanya pa fisuma.” Ellen Winchell, uwaputuka ifilundwa, na o asuminishako ukuti abatontonkanya pa fisuma nga baliputwike icilundwa kuti bateuluka bwino ukucila abatontonkanya pa fibi. Nga fintu Baibolo isosa, “umutima wa nsansa muti usuma.”—Amapinda 17:22.

Loleni! alandile na Bena Kristu abafulilako abateuluka bwino pa numa ya kuputuka icilundwa. Icinabwingi balandile ukuti abaputuka ifilundwa tabafwile ukulanguluka nelyo ukufisa ubulema bwabo. Dell uwakwata ikufi ilyashala icikunkutu atila: “Kuti cankalipa sana nga ca kuti bambi balemona kwati tatufwile ukulanda pa bulema bwesu. Lelo ine mona kwati cilenga fye abantu bonse ukubipilwa.” Incenshi shimo shitila nga ca kuti mwaliputuka ukuboko kwa kulyo e lyo bamweba ukuposho muntu, mulingile ukubalilapo ukumuposha no kuboko kwa kuso. Nga ca kuti umuntu aipusha pa lwa kuboko kwenu ukwa kupanga, mulondolweleni. Nga tamuleumfwa insoni kuti mwalenga umuntu umbi ukutekanya. Ilingi line, mu kwangufyanya kuti mwatendeka ukulanda pali fimbi.

Kwaliba “inshita ya kuseka.” (Lukala Milandu 3:4b) Umwanakashi umo uwaputwike ukuboko atila: ‘Ilingi line mulesekako! Lyonse tufwile ukwibukisho kuti ifyo tuimona fwe bene maka maka e fipimununa ifyo abantu bambi batumona.’

“Inshita ya Kulila”

Ilyo aputwike ukuulu, Dell intanshi atile, “Awe capwa. Ubumi bwandi bwaonaika.” Florindo na Floriano aba ku Angola baputwilwe ifilundwa ku tupata. Florindo asoso kuti alililile pa nshiku shitatu. Floriano na o alishombweke na malangulushi. Alembo kuti: “Nali fye ne myaka 25. Ubushiku bumo nalecita fyonse ifyo nalefwaya, lelo ubushiku bwakonkelepo nalifililwe fye no kwima. Nalipopomenwe no kufuupulwa.”

Kwaliba “inshita ya kulila.” (Lukala Milandu 3:4a) Kabili mu cifyalilwa fye tulomfwa ubulanda nga twalufyapo icintu icikalamba. (Linganyeniko Abapingushi 11:37; Lukala Milandu 7:1-3.) Ellen Winchell alembo kuti: “Ukupitamo mu bulanda e nshila ya kubucimfishamo.” Ilingi line cilaafwa ukulanda no muntu uwa cililishi. (Amapinda 12:25) Lelo ubulanda tabutwalilila ku ciyayaya. Limo limo bamo balakuntukilwa sana, ukusasuka, ukusakamikwa, nelyo ukuipaatula pa numa ya kuputuka icilundwa. Nangu cibe fyo, ukumfwe ifi ilingi line kulaleka. Nga takulekele, nalimo icilengele kupopomenwa ukwacishamo ukukabila ukubombelwapo ku cipatala. Ulupwa ne fibusa balingile ukumona ifishibilo ifili fyonse ifilangilila ukuti umutemwikwa wabo alekabila ukutwalwa ku cipatala.a

W. Mitchell, uwalemana amolu yabili, alembo kuti: “Ifwe bonse tukabila abantu abasakamana. Umuntu kuti ashipikisha icili conse nga amona ukuti pali fibusa no lupwa, lelo ubwafya fye ubunono kuti bwaansha umuntu uulefwaya ukucincintila amafya pa lwakwe. Kabili ifibusa tafisako muli cela mushuke, fifwile ukupangwa no kuteeswa lyonse, pa kuti fibonsa.”—Linganyeniko Amapinda 18:24.

Ukuipakisha Ubumi te Mulandu no Kuputuka Icilundwa

Te mulandu no kulemana kwabo, abengi abaputuka ifilundwa balaipakisha ubumi. Ku ca kumwenako, Russell, afyelwe ne kufi lya kuso ilya cikunkutu. Lelo pa mushinku wa myaka 78, acili alatukusho mubili lyonse kabili alekala fye bwino, nangu cingati nomba abomfya inkonto. Mu cifyalilwa fye Russell aba uwa nsansa, kabili alandile ukuti ishina lya mipuulwe ilyo ainikwe kale ni Happy.

Douglas, uwaputwike ukuulu mu Nkondo ya Calo iya Cibili, endela ku kuulu kwa kupanga ukwa muno nshiku. Pamo nge Nte ya kwa Yehova, alibomba bupainiya bwa nshita yonse, e kutila bukabila bwa mbila nsuma ubwa nshita yonse, pa myaka 6. Kabili bushe muleibukisha Dell, uwatontonkenye ukuti ubumi bwakwe bwaonaike lintu aputwike ukuulu? Na o wine alaipakisha bupainiya, kabili alasanga no mwa kuliila.

Bushe abaputuka ifilundwa aba mu fyalo ifipiina nelyo umwaba inkondo bekala shani? Icipani ca World Health Organization citila: “Ilelo banono abalemana abafwilishiwa.” Abengi bendela ku nkonto ne fya kuseemenako. Nalyo line, limo limo ubwafwilisho bulabako. Floriano na Florindo, abaputwilwe amolu ku tupata mu Angola, bapeelwe ifilundwa fya kupanga ku kabungwe ka International Red Cross na ku buteko bwa Switzerland. Floriano mubomfi utumikila mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova, e lyo Florindo ni eluda kabili kabila wa mbila nsuma uwa nshita yonse.

Akabungwe ka balemana kalondolola bwino akati: “Abantu fye abalemana ni balya abatompoka!” Ku ca kusekesha, Baibolo yalibomba bwino sana ku kukoselesha abalemana. Dell atila: “Ukusambilila icine ca Baibolo ilyo nalepola kwalingafwile apakalamba.” Na o Russell atila: “Isubilo lyandi ilyashimpwa pali Baibolo lyonse lilangafwa ukushipikisha amafya.” Bushe lisubilo nshi Baibolo itambika ku balemana?

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 8]

Ubukali bwa Kwelenganya

Nga ca kuti icilundwa caputuka kulaba ukumfwa kwati epo cili. E fintu abaputuka ifilundwa bomfwa lintu babaputula ukuulu ku cipatala, kabili kumfwika ukwa cine cine ica kuti akatabo ka baputuka ifilundwa katila: “Ilyo muleima pa busanshi nelyo pa cipuna ukwabula icilundwa ica kupanga muleibukila ukuti tamukwete icilundwa. Lyonse mulelolesha pa nshi pa kuti muleicinkula ukuti tamukwete ulukasa.” Umulwele uwaputwike amolu uwafwaile ukwima pa kuposha dokota wakwe mu minwe aliponene pa nshi!

Ubwafya bumbi bukali bwa kwelenganya. Ubu bukali bwa cine cine ubumfwika kwati bulefuma ku cilundwa icaputwike. Abantu balapusanapusana mu fyo bomfwa ubukali bwa kwelenganya ne nshita busenda. Ku ca nsansa, ukumfwa kwati icilundwa epo cili no kumfwa ubukali bwa kwelenganya ilingi line filatontoloka mu kupita kwa nshita.

[Icikope pe bula 6]

Ifilundwa fya kupanga ifya muno nshiku filenga abengi abalemana ukuipakisha ubumi

[Abatusuminishe]

Icikope pa kusuminishiwa na ba RGP Prosthetics

[Icikope pe bula 7]

Mu cifyalilwa fye tulomfwo bulanda nga twalufyapo icintu icikalamba

[Icikope pe bula 8]

Abengi abalemana balaipakisha ubumi