Ifilengwa na Lesa—Ifyo Fyambukila Ubumi Bwenu
NOMBA line, Dokota Walter Reed, uwa mu kabungwe ka World Resources Institute, aebele umulabasa wa UN Radio ukuti ifyo umuntu alecita ku mibombele ya filengwa na Lesa mu calo conse nafibipisha ica kuti nomba “alepumfyanya iyi mibombele apakalamba.” Uyu dokota atila ukupumfyanya ifilengwa na Lesa muli iyi nshila, kwi pele pele, kulelenga icintiinya ku bumi mu calo conse. Mu cipande icalelanda pa citabo ca World Resources ica 1998-99, magazini wa Our Planet, uwasabankanishiwe na ba United Nations, alitantika fimo ifya ifi fintiinya ku bumi bwa bantu. Fimo pali fyo ni fi:
□ Ukukowesha umwela wa mu mayanda no wa panse, e kuleleta amalwele yambukila ukupitila mu kupeema ayepaya abana mupepi na mamilioni yane cila mwaka.
□ Ukukanakwata amenshi yasuma ne fikabilwa ku kusungo busaka e filenga ukwanana kwa malwele ya kupolomya ayepaya abana amamilioni yatatu cila mwaka. Ku ca kumwenako, kolera iyacimfiwe kale sana mu Latin America, yalibwelulwike muli cilya calo no kwipaya abantu 11,000 mu 1997 mweka.
Cila bushiku abana ukucila pali 30,000 mu fyalo fyapiinisha pano isonde balafwa ku malwele ayalengwa ne filengwa na Lesa. Baleni tontonkanyeni fye—abantu 30,000 ukulafwa cila bushiku mpaka umwaka onse ukupwa, iyo ni mpendwa iikalamba ica kuti kuti yaisusha ifipuna fyonse ifya mu ndeke 75 ishisenda abantu ukucila 400 imo ishiitwa ukuti jumbo jets!
Nangu cibe fyo, ifintiinya ku bumi ififuma ku filengwa na Lesa, tafyaba fye mu fyalo ifipiina. Magazini wa Our Planet atila “ukucila pa bantu amamilioni 100 aba ku Bulaya na ku North America bacili balapeema umwela wakowela,” kabili ici cilalenga ubulwele bwa cifuba ca asthma ukufulilako. Pa nshita imo ine, ifi ukwenda kwa kuya ku fyalo fimbi no kucita ubukwebo ku fyalo fya kutali kufulile, cilengele kube amalwele nalimo 30 ayapya mu fyalo ifikankaala. Ukulundapo, uyu magazini ashimike ukuti amalwele ayacincintilwe kale “nayabweluluka kabili tayaleumfwa muti.”
Icibipisheko ca kuti ubwingi bwa aya malwele ayalengwa ne filengwa na Lesa kuti yacingililwa ukubomfya fye ifyo basayantisti baasanga kabili pa mutengo fye uunono. Ku ca kumwenako, ubumi kuti bwawaminako nga nshi ukupitila mu kupayanishisha abantu bonse amenshi yasuma ne fikabilwa ku kusungo busaka. Bushe pa kuti fyonse ifi ficitwe, ni ndalama shinga shingakabilwa? Umulabasa wa UN Radio washimika ukuti ukulingana na United Nations Human Development Report 1998, ukupayanya amenshi yasuma ne fikabilwa ku kusungo busaka ifingakumana ku muntu onse kuti kwasenda indalama amadola amabilioni 11, uko e kuti ishi ndalama shacepako na pa ndalama shintu aba ku Bulaya bapoosa ku kushitamo ice cream mu mwaka umo!
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 15]
Icikope: Casas, Godo-Foto