Ukupusuka Kwempe
Umukashana uuli ne myaka 12, uwe shina lya Song Kosal ku Cambodia atile, “Inshita shimo ndoota kwati ncili na molu yonse na kabili. . . . Imyaka iyapitapo, ilyo nali umwaice sana, naile na banandi mu kwangala lwa mupepi fye na ku ng’anda yesu. Kuti fye ncite fi awe naumfwa cimo calila na MPUU. . . Ukulu kwandi ukwa ku kulyo kwaputukile palya pene.”
Nga kupendela pali avareji, abantu mupepi na 70 e balemanikwa nelyo ukwipaiwa ku tupata cila bushiku. Abepaiwa sana te bashilika no kuba. Lelo bekala calo pamo nga bakacema wa ng’ombe, abanakashi abaletapa amenshi, na bana abaleangala. Ku ca kumwenako, Rukia uuli ne myaka 8, uuli pa cikope ca pa nkupo yesu, alemanikwe ku kapata kaipeye indume shakwe shitatu na banyina senge.
Akapata kalekala imyaka ukucila na pali 50 ukutula apo kashikilwe, nalyo line ukuba na maka ya kulepukila umuntu. E mulandu wine kanshi na magazini wa The Defense Monitor asosela ukuti, “utupata e fyanso fyeka fye ifipaya abengi libe inkondo yalipwa ukucila na bafwa lintu ilelwikwa.” Tapaba nangu umo uwaishiba impendwa ya tupata twashikwa pano isonde. Bamo batila nalimo twaba amamilioni 60. Ca cine ukuti, kuliko ukubombesha kwa kushikulula utupata utwingi. Nangu cibe fyo, nomba line fye mu 1997, e mo ba United Nations basosele ukuti “nga bashiikulapo akapata kamo, bambi na bo ninshi nabashiika utupata 20. Mu 1994, ilyo bashikwile utupata mupepi na 100,000, kwaliko ukushiika utupata tumbi amamilioni yabili.”
Mulandu nshi ifita fya muno nshiku ifyapondokela ubuteko fyatemenwa ukushiikila utupata? Bushe ukushiika utupata kwambukila shani ifya bunonshi ne mikalile ya bantu? Nga abapusuka bambukilwako shani? Bushe isonde lyesu likatala alifumishiwamo utupata?
[Abatumtuminishe Ukubofya Ifikope Fili pe bula 3]
© ICRC/David Higgs
Copyright Nic Dunlop/Panos Pictures