Umwenso—E Po Uli Lelo Tawakatwalilile!

ABASAMBI ba Cebo ca kwa Lesa tabasunguka pa kusango kuti umwenso walyanana nga nshi. Pamo fye nga fintu Inte sha kwa Yehova shasabankanya nga nshi mu butumikishi bwabo, kuliko ubushininkisho bwamonekesha ubwa kuti tuleikala mu nshita yasontwa mu lyashi lya kale ilya buntunse. Nawishiba ukuti ni nshita yasontwa pa mulandu wa mwenso wayanana. Lelo kale sana Yesu asontele, nelyo alondolwele, inshita yesu. Aleyankula ku fipusho fya batumwa pa lwa kubapo kwakwe no kusondwelela kwa micitile ya fintu, nelyo ‘ukupwa kwa calo.’—Mateo 24:3.

Natumone fimo ifyo Yesu asobele:

“Uluko lukemino luko lubiye, no bufumu bukemino bufumu bubiye; kukaba ne finkukuma fikalamba, kabili uku no ku kukabe fipowe ne fikuko; kukaba ne fya kutiinya ne fiishibilo fikalamba mu muulu.”—Luka 21:10, 11.

Bushe numona ifyo alanda pa lwa “fya kutiinya”? Pa numa muli kulya kwasuka kumo kwine, Yesu alandilepo icintu na cimbi icacindama pa lwa mwenso uyo wingakwambukila no kwambukila abatemwikwa bobe mu kulungatika kabili mu kumonekesha. Lelo ilyo tushilalanda pali ico, mu kwipifya natupituluke mu bushininkisho bwalundwapo ubwa kuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha.—2 Timote 3:1.

Umwenso wa Cine Cine uwa Nkondo

Ukushenkana kwa bulwi kwalisha imbali ishingi ishe sonde ishaonaulwa. Ku ca kumwenako, magazini wa Geo aitile ifishiba fya mafuta ifyashilwe filepya pa kupwa kwa bulwi bwa nomba line ubwa mu Middle East pamo nga “akayofi kakulisha aka fyashingulukako akatala akacitwa no kuboko kwa buntunse.” Inkondo shalipaya nelyo ukulemanika amakumi ya mamilioni ya bantu. Te mulandu na mamilioni ya bashilika na bekala mushi abafwile mu Nkondo ya Calo iya I, amamilioni 55 bambi baipaiwe mu Nkondo ya Calo iya II. Ibukisha ukuti pamo ngo lubali lwa cishibilo ica kuti ukupwa kwa calo kuli mupepi, Yesu asosele ukuti “uluko [luli no kwimino] luko lubiye, no bufumu [buli no kwimino] bufumu bubiye.”

Na kabili te kuti tulabe ku kwesha kwa muntu ukwa kwipayaulula imishobo—ukonaula kwa mishobo yonse nelyo abantu na bantu. Imfwa sha mamilioni ya bena Armenia, abena Cambodia, abaYuda, abena Rwanda, abena Ukraine, na bambi shalilundako ku mulandu wa mulopa uwakulisha uwa mutundu wa muntu mu kati ka mwanda wa myaka uwalenga 20. Ukwipayaulula kuletwalilila mu fyalo umo ulupato lwa mishobo lulekoseleshiwa na ba fya mipepele abakwate mimwene yacishamo. Ee, inkondo shicili shiletubike sonde mu mulopa wa buntunse.

Inkondo sha muno nshiku shitwalilila ukusenda ifinakabupalu nangu fye pa numa inkondo ibe naipwa. Ku ca kumwenako, languluka ukushiika icishiikeshiike ukwa tupata. Ukulingana na lipoti wa kabungwe akasapika ifya kusapikasapika aka Human Rights Watch, “utupata mupepi na mamilioni 100 ukushinguluke calo tuletiinya abekala mushi.” Utupata twa musango yo tutwalilila ukuba utwa busanso ku baume, abanakashi, na bana bakaele nangu fye ni pa numa inkondo yalipwa intu twabomfiwemo. Calicitwa lipoti ukuti cila mweshi amakana balalemanikwa nelyo ukwipaiwa ku tupata twa musango yo mu fyalo ukucila pali 60. Mulandu nshi ici cintiinya ca ku bumi na ku mubili cishafumishiwapo mu musango wateyanishiwa? Icipande ca muli The New York Times calandilepo kuti: “Utupata utwafulisha tuleshiikwa cila bushiku ukucila pa tulefumunwa mu mibombele ya kushiikula utupata, e co impendwa ya bashiiwe mpondo ileingilishiwako apakalamba.”

Cilya cipande ca mu nyunshipepala ya mu 1993 calondolwele ukuti ukushitisha utu tupata kusangwike ubukwebo ubo “buletako icibwesha ca madola ukufika ku mamilioni 200 cila mwaka.” Bubimbamo “utwampani ne fipani fya buteko mupepi na 100 mu fyalo 48” ifyo “fishitisha [utupata] twapusanapusana 340 ku fyalo fimbi.” Ku ca kupapa, utupata tumo tupangwa kwati twa kwangasha pa kuti twingalamoneka utwa kucebusha ku bana! Shi elenganya, ku mufulo ukutonta fye pa bana bakaele ukuti balemanikwe no konaulwa! Umukululo uwakwete umutwe wa kuti “Bamashini Bapuulika Amamilioni 100” wasosele ukuti utupata “twalipaya nelyo ukulemanika abantu bafulilako ukucila ifyacita inkondo ya sumu, iya fikuko ne ya manyukiliya.”

Lelo utupata tatuli e cintu fye ceka ica kulenge mfwa icishitishiwa pa fisankano fya mu calo. Abasulwishi ba bufunushi abashitisha imisango yalekanalekana iya fyanso balefika ku bukwebo bwa mabilioni ayengi aya madola mu kusaalala kwe sonde. The Defense Monitor, iisabankanishiwa na Center for Defense Information, yacita lipoti ukuti: “Pa myaka ikumi iyapitapo [icalo calumbuka] cashitishe ku nse ya calo ifyanso ifingashitwa amadola amabilioni 135.” Ici calo cakwatisha amaka na kabili “casuminishe ukushitisha ifyanso fya kutulumusha ifingashitwa amadola amabilioni 63, amakuule ya fita, no kukansha ifyalo 142.” Muli fyo imbuto shilebyalwa isha bulwi bwa nshita ya ku ntanshi no kucula kwa buntunse. Ukulingana na The Defense Monitor, mu “1990 mweka fye, abantu amamilioni 5 balikanshiwe ukulwa mu nkondo, apapooselwe amadola ukucila amabilioni 50, kabili shaipeye iciputulwa cimo pali fine ica milioni wa bantu, ubwingi bwabo te bashilika.” Mu cine cine kuti waibukisha inkondo ishingi ishalwikwa ukutula uyo mwaka, ukuletako umwenso ne mfwa ku mamilioni yafulilako!

Ukonaule Sonde no Bumi Ukwalundwapo

Profesa Barry Commoner asoko kuti: “Ndemona ukuti ukukowesha kwatwalilila ukwe sonde, nga takusakamenwe, mu kupelako kukalenga uno planeti ukuba icifulo cishalinga ku bumi bwa buntunse.” Atwalilila ukusoso kuti impika taili bumbuulu lelo bufunushi bwa ku mufulo. Bushe uletontonkanya ukuti Lesa wesu uwa kutemwa kabili uwa bulungi akatekelesha iyi mibele kuli pe na pe, ukutusansalika ku mwenso waingilishiwako uwa kukowesha? Ukukowesha kwe sonde kulekuuta mutuule no kuti bakonaula bakandwe na mu kukonkapo ukuti Lesa engawamya uno planeti. Ico caba lubali lwa cintu Yesu alandilepo mu kwasuka kwakwe ku batumwa ukukuma ku ‘kupwa kwa calo.’

Ilyo tushilalanguluka inshila Lesa akaletelamo uko kukanda, natubebete mu kulundapo ifyacitwa no muntu. Nangu fye cipimo cinono ica bonaushi bwa muntu cileleto bulanda: imfula ya asidi ne fibelesho fya bufunushi ifyo fyonaule mitengo yonse; ukupoosaika icipoosepoose ukwa fisooso fya manyukiliya, ifya miti miti fya sumu, no busali bwa muntu; ukonaula umutika uucingilila uwa ozone; no kubomfya bubi bubi ukwa miti ya konawilako inseku ne ya kwipailako utushishi.

Amabuseko ya fya makwebo yakantaika isonde mu nshila shimbi ku kumwenamo icibwesha. Amatani ya fisooso yalapooswa cila bushiku mu mimana, fibemba fikalamba, mu mwela, na mu mushili. Basayantisti basalanganya mu muulu ifibombelo fyonaika ifya mu lwelele, ukukanafitoola lintu bafumamo, ukulandila muli iyo nshila. Isonde lileshingwa lubilo lubilo ku cishala icenda ukutushinguluka. Akubulaba imibombele ya cifyalilwa intu Lesa apangile ukuti isonde lileibukulula, umushi wesu nga walilofya ubumi kabili mu kupalishako umuntu nga alipwilila kale mu busali bwakwe bwine.

Umuntu alaikowesha fye no mwine wine. Buula, ku ca kumwenako, fwaka ne miti ikola imbi. Mu United States, ukubomfya imiti ikola ukwa musango yo kwainikwa “impika ya fya bumi iya ntanshi mu calo.” Ilenga cilya calo ukupoose ndalama amadola amabilioni 238 cila mwaka, amadola amabilioni 34 mu shipooswa pa kusakamana “kushafwaikwa [uko e kuti, ukwingasengaukwa] ukwa butuntulu bwa bumi.” Bushe uletontonkanya papooswa lunga pali fwaka kabili ni banga bafwa pa mulandu na yene ku ncende wikala?

Inshila sha bumi isha mulekelesha kabili ishapaasuka, isho abengi bapampaminapo nge nsambu, shaliletako icisabo ca kutiinya ica malwele ya kulenge mfwa ayapishiwa mu kwampana kwa bwamba, ukulenga abengi ukufwa bwangu. Calimonwa ukuti imikululo ya mashiwi yalanda pa ufwile iya mu manyunshipepala yakalamba aya mu misumba nomba ilelanga impendwa ileingilishiwako iya bantu abalefwa mu myaka yabo iya ba 30 na ba 40. Mulandu nshi? Ilingi line ni pa mulandu wa kuti ifibelesho fya konaula mu kupelako filelenga bene ukucula ifya kufumamo. Ukwingilishiwako kwa bulanda ukwa musango yo mu malwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba na malwele yambi na ko kwine kulelinga mu busesemo bwa kwa Yesu, apantu asosele ukuti “uku no ku kukabe . . . fikuko.”

Ukukowesha kwabipisha, nangu cibe fyo, ni kulya ukwa muntontonkanya wa buntunse no mupashi, nelyo imibele ya mutima. Nga ca kuti wapituluka mu misango yalekanalekana iya kukowela iyo tulumbwile ukufika pali nomba, bushe tacili ca cine ukuti ubwingi bwa iko yaba ca kufumamo ca mintontonkanya yakowela? Mona icimpungili cintu imintontonkanya yalwala iletako mu musango wa bukomi, ukwampana kwa bwamba ukwa kwikata kama, ubupuupu, ne misango imbi iya lukaakala iiletwako no muntu umo pa munankwe. Abengi balasumina, na kabili, ukuti amamilioni ya mafumo ayonaulwa cila mwaka yaba cishibilo ca kukowela kwa ku muntontonkanya na ku mupashi.

Tulamona ukukowela kwa musango yo mu mibele ya mutima iya misepela. Ukubulwo mucinshi ku butungulushi bwa bafyashi no butungulushi bumbi kulesangwila ku kubongoloka kwa ndupwa no kulwisha ifunde no muyano. Uku kubulisha akatiina katuntulu ku butungulushi kwalisuntinkana mu kulungatika no kubulisha kwa misepela ukwa bumupashi. E ico, abo abasambilisha ukusanguka, bumukanalesa, ne fifundisho fimbi ifyonaule citetekelo balikwata umulandu wacilapo bukulu. Abakwato mulandu na bambi ni bakasambilisha ba fya mipepele abo, mu kubombesha kwabo ukwa kupokelelwa nga ba muno nshiku kabili “abalungika,” balifutatila Icebo ca kwa Lesa. Bene pamo na bambi abaobelwa na mano ya ku calo basambilisha amano ya buntunse ayaipilika.

Ifya kufumamo ilelo fili ifyamonekesha. Abantu baseshiwa, te ku kutemwa kwa kuli Lesa no muntu munabo, lelo ku bufunushi no lupato. Ifisabo fyabo ifyabipa fyaba ni bucisenene bwa mu kusaalala, ulukaakala, no kubulwe subilo. Ku ca bulanda, ici cilenga abantu ba bufumacumi ukuba no mwenso, ukusanshako umwenso wa kuti umuntu akayonaula umwine no konaula planeti.

Bushe Imibele Ikabipilako Nelyo Ukuwaminako?

Cinshi cintu inshita ya ku ntanshi iipalamishe yakwata ukukuma ku mwenso? Bushe umwenso ukatwalilila fye ukwingilishiwako, nelyo bushe ukacimfiwa? Natumone na kabili cintu Yesu aebele abatumwa bakwe.

Asontele ku cintu cimo icili no kucitika ku ntanshi—ubucushi bukalamba. Atile: “Lelo, ilyo line pa numa ya bucushi bwa nshiku shilya, akasuba kakafiishiwa, no mweshi tawakabalike, intanda shikapona mu muulu, ne fya maka fya mu muulu fikatenkaniwa. E lyo kukamoneka ne cishibilo ca Mwana wa muntu mu muulu; e lyo ne nko shonse sha pano isonde shikapumapo imisowa, no kumono Mwana wa muntu aleisa pa makumbi ya mu muulu na ’maka yakalamba no bukata.”—Mateo 24:29, 30.

E co kuti twaenekela ukuti ubucushi bukalamba buli no kutendeka mu kwangufyanya. Amasesemo ya Baibolo yambi yalangilila ukuti ulubali lwa buko ulwa kubalilapo lukaba kupomona ukupepa kwa bufi ukushinguluke cibulungwa conse. E lyo pakakonka ifya kucitika fya kutulumusha ifyambwilwe nomba line, ukusanshako ifinjelengwe fya mu muulu ifyaibela. Ni shani fintu amamilioni ya bantu bakambukilwako?

Cisuma, languluka ubulondoloshi bwapalako ku cintu Yesu ayaswike, apo tusanga ukulandapo kwa mu busesemo ukwalundwapo:

“Pakabe fiishibilo pa kasuba no mweshi ne ntanda; na pano nse pakabe nkumbabulili ku nko ishili mu kupelelwa ku kululuma kwa bemba na ’matamba, abantu bakaleko mweo ku mwenso, na ku kulolele fikesapona pa ba pano nse. Pantu ifya maka fya mu muulu fikatenkaniwa.”—Luka 21:25, 26.

Ico cikacitika ku ntanshi. Lelo te bantunse bonse bakaba mu mwenso wa musango yo pali ilya nshita uwa kubalenga ukuleko mweo. Mu kupusanako, Yesu atile: “Pa kutendeko kubako ifi fintu, inukeni, inuneni imitwe; pantu ukulubuka kwenu nakupalama.”—Luka 21:28.

Alungatike ayo mashiwi ya kukoselesha ku bakonshi bakwe aba cine. Ukucila ukuleko mweo nelyo ukufwe cipuupu ku mwenso, bali no kukwata imilandu iingi iya kwinwine mitwe yabo mu kubulwo mwenso, nelyo cingati beshibe ukuti akalume ka bucushi bukalamba nakapalama. Mulandu nshi uwa kukanabela na mwenso?

Pantu Baibolo mu kulengama isoso kuti kukabako bakapusunsuka ba ubu “Bucushi bukalamba” bonse. (Ukusokolola 7:14) Ubulondoloshi bwalaye ci busoso kuti nga twapusunsuka, kuti twaipakisha amapaalo yashingalinganishiwako ukufuma ku kuboko kwa kwa Lesa. Busondwelela mu kuba no kwebekesha kwa kuti Yesu “akabacema, no kubatungulula baye pa tumfukumfuku twa menshi ya mweo; kabili Lesa akafuute filamba fyonse ku menso yabo.”—Ukusokolola 7:16, 17.

Abo—na ifwe kuti twasanshiwako—abakaipakisha amapaalo ya musango yo tabakabe no mwenso uwapuma abantu ilelo. Nalyo line, ico tacilepilibula ukuti takwakabe ca kutiina nangu cimo, apantu Baibolo ilalanga ukuti kwalibako akatiina akasuma kabili akatuntulu. Icipande cikonkelepo calalanguluka ico aka katiina kaba na fintu kalingile ukutwambukila.

[Icikope pe bula 8]

Bakapepa ba kwa Yehova mu nsansa bapembelela icalo cipya icilepalamina

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 7]

Ukukowesha: Icikope: Godo-Foto; rocket: Icikope ca U.S. Army; imiti ilepya: Richard Bierregaard, Smithsonian Institution