Ukucimfya Ifipindami Ukupitila mu Kwimika Ubuyo

ING’ANDA ya ba William (Bill) Meiners na bena mwabo ba Rose, yabela mupepi ne cibansa ca ndeke ica La Guardia Airport mu musumba wa New York. Ba Rose abali ne myaka mupepi na 75, balaba ne nsansa pa kusengela umweni wabo ku ng’anda. Lintu fye umweni aingila mu ng’anda no kumona ifyo bayemfya umuputule wa pa kati kuti asumina ukuti cine cine ba Rose balikwata insansa. Amaluba yacebusha ayo batantika bwino mupepi no mwinshi e lyo ne fikope fyalengwa ubusaka ifyo bakobeka ku fibumba filanga ukusekelela no kuipakisha ubumi.

Umuputule wakonka pa wa pa kati ka ng’anda emo ba Bill, aba myaka 77, balambalala pali mateleshi ya kufyutula. Nga bamona abeni, amenso yalabeka kabili balamwentula sana. Bafwaisha ukwima, ukufunkana, no kuikumbatila, lelo balafilwa. Ba Bill balwala ubulebe ukwambila mu mukoshi ukwisa na kwi samba, kuboko fye kwa ku kuso e kwashala ukutuntulu.

Apo ba Bill balilwala amalwele ayengi ukutula ilyo bali ne myaka 26, babepwishe ukulondolola icabafwa ukushipikisha aya malwele pa myaka ukucila pali 50. Ilyo bashilayasuka ba Bill na ba Rose batalile baloleshanya e lyo bamwentula. Ba Rose bena kuponena na mu nseko ica kuti no muputule onse waisulamo fye sheka sheka, pa numa e pa kutila: “Pali ifwe tapali umulwele!” Ba Bill pa kumfwa ayo mashiwi mukwai amenso yabeeka ku nsansa; basekela fye mu kati no kupukunya umutwe pa kusuminisha ifyalanda abena mwabo. Mwi shiwi lya nkulilishi, ba Bill na bo batila, “pano tapali umulwele.” Awe ba Rose na ba Bill balayankulana fye pa kulanda ifya kusekesha, kabili tapakokwele, umuputule onse waisulamo fye inseko. Camoneke fye apabuta ukuti icitemwiko cali pali ba Bill na ba Rose lintu bakumene mu September 1945 na lelo line cili icakosa na ndi. Ba Bill babepwishe na kabili ati: “Mwifitwala mu nseko, shi twebeniko fye ukulwala kwenu? Nga cinshi camwafwa ukushipikisha no kucetekela ukuti ifintu fili no kuwama ku ntanshi?” Pa numa ya kubacincisha mu cikuuku, ba Bill basumina ukushimika. Ifi mwalabelenga e fimo fimo ifyo bakalemba ba Loleni! balanshenye na ba Bill e lyo na bena mwabo.

Ukulwala Kwatendeka

Mu October 1949—imyaka itatu pa numa ya kuupa ba Rose kabili imyeshi itatu ukutula apo bafyalile Vicki umwana wabo umwanakashi—ba Bill baebelwe ukuti bali na kansa wa pa mukolomino, kabili balibombelwe ne calemena califumishiwe. Ilyo papitile imyeshi ya kupenda, dokota wa ba Bill abebele ukuti bali no bulwele na bumbi, umukolomino onse walyandatilwe na kansa. “Banjebele ukuti nga nshibombelwe, e kuti ukufumya akalikoliko konse, ninshi nali no kufwa mu myaka ibili iyali no kukonkapo.”

Ba Bill na ba Rose balyebelwe ifyali no kutumbuka muli kulya kubombelwa. Akalikoliko katendekela panshi ya lulimi no kuyapelela pa kapunda ka mwela. Mu kalikoliko mwine e mwaba inshinga shibili ishipanga ishiwi. Ilyo umwela ulefuma kuli bapwapwa upita mu nshinga shipanga ishiwi, shilasunkana no kupanga iciunda ce shiwi. Nga bafumya akalikoliko, akapunda ka mwela kalasuntinkana ne cipunda apafumine akalikoliko pa mukoshi. Pa numa ya kubombelwa, umulwele atendeka ukupemena kuli ici cine cipunda—lelo ishiwi lyakwe lilaya.

Ba Bill batile, “ilyo naumfwile ubu bulondoloshi, nalikalipe. Umwana mwanakashi twakwete ali munono, nali ne ncito iisuma, twalecetekela ukuti imikalile yesu yali no kuba iisuma sana, lelo fyonse ifyo naleenekela epo fyapwilile.” Lelo apo kubombelwa fye e kwali no kupususha umweo wabo, ba Bill balisumine ukubabombela. Ba Bill bashimika ukuti, “Pa numa ya kubombelwa, nalefilwa ukumina. Nshalelanda icili conse. Nasangwike cibulu.” Ilyo ba Rose baile mu kupempula ba Bill, pa kulanshanya ba Bill balelemba amashiwi yabo pe pepala. Yali ni nshita ya kumanama. Pa kucefyako ubu bwafya, baimike ubuyo bumo.

Bucibulu no Kuleka Incito

Ukubombelwa kwa mukolomino kwalengele ba Bill ukusanguka cibulu no kuleka incito. Balebomba umulimo wa kupanga ifyela mu cikuulwa calimo fimashini, lelo apo nomba balepemena ku kapunda batulile pa mukoshi, ulukungu ne cushi kuti fyaonaula bapwapwa. Balekabila ukusangako fye incito imbi. Nangu ca kutila tabalelanda, balembeshe mwi sukulu lya kusambilila ifya kupanga inkoloko. Ba Bill batila, “iyi ncito yalipalene ne ncito nalebomba kale. Nalishibe ifya kukonka pa kukaka ifyela, na pa kupanga inkoloko na po peene, kulaba ukukaka utu fyela. Icapuseneko fye ca kuti utu fyela twali utunono!” Pa numa fye ya kupwisha isukulu lya kupanga inkoloko, basangile incito ya kupanga inkoloko. Bafikile pa buyo bumo ubo balefwaya.

Pa nshita ba Bill balesambilila ifya kulungisha inkoloko, balesangwa na kwi kalasi lya kulandila pa mukolomino. Muli uku kulanda, iciunda tacipangwa ne nshinga she shiwi lelo cipangwa no kutenkana kwa mumino, mulya mupita ifya kulya ukwambila pa mukolomino ukuyashinta na mu nda. Icibalilapo, kuba ukusambilila ifya kucibula umwela no kuupatikisha ukuti upite pa mumino. Lyene, ukuubyola panono panono. Ilyo umwela ulefuma, inkanda sha mumino shilasunkana. E cilenga no muminino ukupanga iciunda, ici ciunda e co akanwa ne milomo fipangamo amashiwi.

Ba Bill no kumwentula kwabo batila, “kale, nalebyola fye nga nindya sana, lelo pali nomba lyonse fye ndabyola nangu fye nshilile. Pa kubala, nalelumbula fye ishiwi limo pa nshita imo, ne fyo caleba ni fi: ‘[nakula umwela, naucibula, nabyola] mu [nakula umwela, naucibula, nabyola] li [nakula umwela, naucibula, nabyola] shani?’ Caleyafya. Lyene, kafundisha wandi anjebele ukunwesha ifya kunwa fitwa ginger ale pa kungafwilishako ukubyola. E co lyonse fye Rose na Vicki nga baya mukololako amolu, naleshala ndenwa no kubyola, ukunwa no kubyola. Naliposeleko sana amano ukucite fyo!”

Nelyo ca kutila abalwele abengi ukufika ku mapesenti 60 ababombelwa pa mukolomino balafilwa ukwishiba ifya kulanda, ba Bill bena tabafililwe. Vicki, uwali ne myaka ibili pali ilya nshita, taishibe ukuti ewalengele ba Bill ukulanda. Ba Bill bashimika ifyo cali abati: “Vicki aleti nga alanda andolesha, ukufwaya ukuti ngasuke. Lelo nalefilwa ukumwasuka. Ena aletwalilila fye ukulanda, lelo ine ukumwasuka nakalya. Vicki alekalipa, no kuya kuli banyina ukubeba ati: ‘Ebeni Batata banjasuke!’ Ifyo alelanda fyalefika pa mutima wandi icanengele no kukosapo ukuti kano fye nkalande na kabili.” Ba Bill balitendeke ukulanda, kabili Vicki, ba Rose, na bambi balisekelele. Ubuyo na bumbi bwalifishiwepo.

Ukuponenwa no Bwafya na Bumbi

Ilyo umwaka wa 1951 walepwa, ba Bill na ba Rose baponenwe no bwafya na bumbi. Badokota baumfwile umwenso pa kumona ukuti ubulwele bwa kansa ubo ba Bill balwelepo kale, bwalefwaya ukubwela, e co baebele ba Bill ukuti baye bondapwe ukundapa kwa kubomfya imyengelele. Ba Bill balisumine. Ilyo baundepwe, balefwaisha ukukonkanyapo no bumi bwabo. Tabaishibe ukuti ubwafya na bumbi bwali mupepi no kubaponena!

Mupepi no mwaka umo walipwile. Lyene, bushiku bumo ba Bill baumfwile iminwe yabo yakwata icifungalashi. Icakonkelepo batendeke ukufilwa ukunina amatabo. Ukufuma apo, tapakokwele baliponene panshi ilyo baleenda kabili bafililwe ukwiminina. Ilyo babapimine basangile ukuti ukundapa kwa kubomfya imyengelele uko ba Bill bapokelele (pa nshita ilya takwali nga fintu kuli ilelo) kwaonawile umongololo wabo. Baebelwe libela ukuti ubulwele bwabo bwali no kubipilako. Dokota umo abebelepo fye ukuti nga bakapusuka “ni katwishi.” Ba Bill na ba Rose balipelenganishiwe nga nshi.

Nalyo line, pa kucefyako ubu bwafya, ba Bill baingile mu cipatala mu kundapwa ukwabula ukubomfya imiti pa myeshi 6. Nangu ca kutila ukundapwa mu cipatala takwanashisheko ukukalipwa kwa mubili, kwayalwile ubumi bwabo—ukwaluka uko kuli pele pele kwabalengele ukwishiba Yehova. Cali shani?

Ukukoshiwa pa Mulandu wa Kutesekesha Icilenga Amafya

Pali ilya myeshi 6 iya kuba mu cipatala ca baYuda, ba Bill bali mu muputule umo wine na balwele babulebe bambi 19—aba bonse bali baYuda ba ciOrthodox. Lyonse akasuba aba baume balelanshanya ifya mu Baibolo. Ba Bill, abalepepa ku Baptist, bena balekutikako fye. Lelo pa nshita bafumine mu cipatala, balyumfwile ifingi ifyabalengele no kwishiba ukuti Lesa Wa maka yonse aba fye umo kabili icifundisho ca kuti kwaba Balesa Batatu muli umo tacabamo mu Baibolo. E co, ba Bill tabatalile ababwelela ku calici cabo. Nalyo line, balishibe ubucindami bwa kutungululwa no mupashi pa kushipikisha amafya ya mu mikalile. Ba Bill batila, “natwalilile ukulomba Lesa ukuti angafwe, kabili amapepo yandi yalyaswikwe.”

Bushiku bumo pa Cibelushi mu 1953, ba Roy Douglas, abaume bacikalamba abali bena mupalamano babo kale baumfwile ukulwala kwa ba Bill, kabili balibatandalile. Ba Roy, abali ni Nte ya kwa Yehova, baipwishe ba Bill ukusambilila na bo Baibolo, kabili ba Bill balisumine. Ifyo ba Bill babelengele mu Baibolo na mu citabo ca “Lekeni Lesa Abe Uwa Cine”a fyabashibwile amenso. Baebeleko ba Rose ifyo basambilile, kabili na bo batampile ukusambilila. Ba Rose pa kwibukisha ifyo cali batila: “Mu calici batusambilishe ukuti ukulwala kuba kukanda kufuma kuli Lesa, lelo mwi sambililo lyesu ilya Baibolo te fyo twasambilile. Kwali kwilulukwa.” Ba Bill balundapo ukuti: “Ifyo twasambilile mu Baibolo pa cilenga amafya yonse ukubako, kumo no kulwala kwandi kwine, kabili no kwishiba ukuti inshita yawamisha ileisa ku ntanshi fyatwafwile ukushipikisha ukulwala kwandi.” Mu 1954, ba Bill na ba Rose bafikile pa cikongwani na cimbi. Bonse babili balibatishiwe no kuba Inte sha kwa Yehova.

Ukuteuluka Kumbi

Pali iyi nshita, ubulebe bwakwete ba Bill bwalikoseleko ica kuti nomba balekele ne ncito balebomba. Pa kusanga umwa kuliila, ba Bill na ba Rose bakabushenye imilimo: ba Bill e batampile ukushala na Vicki pa ng’anda, e lyo ba Rose batendeke ukubomba incito ku kampani kalepanga inkoloko—babombeleko imyaka 35!

Ba Bill bashimika ukuti, “ukusunga umwana wesu umwanakashi kwalindetele ubuseko. Na ka Vicki na ko kalintemenwe sana. Kalecankwa sana pa kweba abo kakumanya ukuti: ‘Nine nsunga Batata!’ Mu kuya kwa nshita, ilyo atendeke ukuya ku sukulu, nalemwafwako ukucita ifyo balemupeela ukubombela ku ng’anda, kabili ilingi naleyangala nankwe ifisela. Icawamishe, cali ca kuti nalikwete ishuko lya kumusambilisha ifya mu Baibolo.”

Ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu ku Ng’anda ya Bufumu kwalelenga ulupwa lwa ba Bill ukuba ulwa buseko. Pa kufika ku Ng’anda ya Bufumu ukufuma ku mwabo, ukuyabalesunta balepoosa iawala limo, lelo tabalepuswa ku kulongana. Mu kuya kwa nshita, ilyo bakukiile ku ncende imbi mu musumba umo wine, ba Bill na ba Rose bashitile motoka uunono, kabili ba Rose baleyensha ulupwa lwabo pa kuya ku Ng’anda ya Bufumu. Nangu ca kuti ba Bill tabalelanda inshita iitali, balilembeshe mwi Sukulu lya Butumikishi bwa Teokrasi. Ba Bill balondolola ukuti: “Nalelemba ilyashi lyandi, e lyo munyina umbi ayalanda. Pa numa ya lyashi, kangalila we sukulu aleshimpa ukufunda kwakwe pa filembelwe pe pepala.”

Aba mu cilonganino na bo baleafwa ba Bill lyonse ukubombako umulimo wa kushimikila. Kabili, bonse abamwene ukuipeelesha kwabo tabapapile pa kumona ba Bill basontwa ukuba umubomfi utumikila mu cilonganino. Lyena, lintu amolu yabo yabipileko kubulebe, balekele ukufumina pa nse kabili mu kuya kwa nshita bali fye ba pa busanshi. Bushe ubu bwafya bwalinashiweko?

Ukuipakisha Umulesha Citendwe

Ba Bill batila, “ukwikala pa ng’anda akasuba konse kwalicililemo fye, e co nafwaileko ica kuleseshamo icitendwe. Nalitemenwe ukukopa ifikope ilyo nshilati ndwale ubulebe. E co, natontonkenye ukwesha ukulenga ifikope, nangu ca kuti nshabalile nengapo icikope nelyo cimo ukutula pa kufyalwa kwandi. Kabili, nalebomfya ukuboko kwa kulyo, lelo ukuboko kwandi ukwa ku kulyo konse ne minwe ibili iya ku kuboko kwandi ukwa ku kuso fyalilekele ukubomba. Nangu cibe fyo, Rose anshitile amabuuku ayengi ayalelanda pa fya kulenga. Naliyabelengele kabili natendeke ukulenga no kuboko kwandi ukwa ku kuso. Ifingi ifyo nalelenga fyali fya kupoosa fye mu mulilo, lelo mu kuya kwa nshita nayambile ukwishiba.”

Ifikope fisuma ifyayemfya ing’anda ya ba Bill na ba Rose filangilila ukuti ba Bill balisambilile ukulenga ukucila pa fyo baleenekela. Ba Bill na kabili batila, “mupepi ne myaka isano iyapita, ukuboko kwandi ukwa ku kuso kwayambile ukukanka ica kuti nalekele no kulenga, lelo pa myaka iingi naleipakisha ukulenga.”

Ubuyo Bwashalako

Ba Bill bashimika ukuti: “Imyaka ukucila pali 50 nomba naipita ukutula apo ukulwala kwandi kwayambile. Ukubelenga Baibolo kucili kulansansamusha, maka maka nga nabelenga Amalumbo ne buuku lya kwa Yobo. Kabili ndaipakisha ukubelenga ne mpapulo sha ba Watch Tower Society. Kabili ndakoseleshiwa sana lintu abo twaba na bo mu cilonganino na bakangalila benda batutandalila no kutushimikilako ifya kukumanya fya kupupuutula. Na kabili, lamya wafuma ku Ng’anda ya Bufumu anenga ukukutika ku filelandwa pa kulongana, kabili balandetela na tepu wa vidio uwa maprogramu ye bungano.

“Ndetasha pa kuba no mukashi uwantemwa. Pa myaka iingi, aba ni cibusa wine wine. Umwana wesu umwanakashi na o, uulebombela Yehova pamo no lupwa lwakwe, acili alatuletela ubuseko bwine bwine. Ndetasha maka maka Yehova pa kungafwa ukutwalilila ukupalamina kuli wene. Ilelo, ilyo umubili wandi ne shiwi fileya filenakilako fye, ilingi ndatontonkanya pa mashiwi ya mutumwa Paulo ayatila: “Tatunenuka; lelo nelyo ubuntu bwesu bwa ku nse boonaika, ubwa mu kati bwena bulengwa cipya cipya ubushiku no bushiku.” (2 Abena Korinti 4:16) Cine cine, ubuyo bwandi, kutwalilila ukuba uwalola lwa ku mupashi lintu ndi no mweo.”

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 12]

“Pa numa ya kubombelwa, nalefilwa ukumina. Nshalelanda icili conse. Nasangwike cibulu”

[Icikope pe bula 13]

Ba Bill na ba Rose pali lelo