Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Cinshi Calubana ku Kufyuka pa Ng’anda Ubushiku?

Taraa ashimika ukuti: “Twalefyuka ubushiku pa kati no kuya ku cikuulwa ca kuliilamo uko twaleba ne fibusa fyesu. Lyene twaleya ku ka culu no kwikala fye kulya kwine. Abanandi bonse balepeepa, nangu ca kuti ine nshabalile mpeepapo. Twalelanshanya pa fintu ifingi ninshi natwikala tulekutika ku nyimbo sha heavy metal. Lyene twaleya ku ng’anda ulucelo pa 5 koloko ilyo abafyashi bandi tabalashibuka.”

Joseph ashimiko kuti: “Nalefyukila ku mwinshi wa ku ntanshi ya ng’anda ilyo batata baya ku ncito na bamayo basendama. Naleesha iciibi icaisuka pa kuti bamayo beumfwa ilyo naisala pantu iciibi cali ca fyela. Naleba ne fibusa fyandi ubushiku bonse. Lyene ulucelo ilyo akasuba kabala, naleesha ukwingila ukwabula abafyashi bandi ukwishiba. Inshita shimo bamayo baleishiba ukuti nimfuma kabili balenkomena pa nse.”

UKUFYUKA UBUSHIKU—kulomfwika kwati kwaliwama kabili kusuma. Kuba ni nshita ya kuipakisha ubumi weka pa nshita inono, inshita ya kucita ifyo ulefwaya no kuba na bo ulefwaya ukwabula ukupeelwa umulandu ku uuli onse. Na kabili, nalimo walyumfwapo abanobe baleitakisha pa fyo bacitile ne fyo baipakishe ilyo bafyukile ubushiku. E co kuti watunkwa nga nshi ukuti na iwe utendeke ukufyuka.

Mu kufwailisha kumo, lintu baipwishe abasambi 110 aba ku sukulu lya ku sekondari ku North America, 55 balisumine ukuti balifyukilepo pa ng’anda nangu fye umuku umo. Abengi bafyukile umuku wa kubalilapo ilyo bali ne myaka 14. Ubu bwafya nabukula nga nshi ica kuti incenshi shimo shilekoselesha abafyashi ukubiikisha indibu sha malaiti mu mayanda yabo pa kuti abana babo belafuma pa ng’anda ukwabula ukweba abafyashi. Mulandu nshi abacaice abengi baibikila mu bwafya bwa kukalipilwa na bafyashi babo pa kufyuka?

Umulandu Bamo Bafyukila

Inshita shimo abacaice balafyuka pa mulandu wa citendwe no kufwaya ukwangala na banabo. Icitabo ca Adolescents and Youth cilondolola ukuti abacaice kuti nalimo bafyuka “pa mulandu wa cibindo, ku ca kumwenako, ukubeba ukubwela bwangu pa ng’anda, nelyo ukubalesha ukufuma pa ng’anda ifyabacilikile ukwangalila capamo na bambi. Uwacaice kuti afuma pa ng’anda umo alefwaila kabili inshita shimo ukubwela ukwabula abafyashi ukwishiba.” Umukashana uuli ne myaka 16 alondolwele umulandu alefyukila. Atile: “Ng’umfwa kwati ndi kanya kabili nshakwata ubuntungwa bwa kucita ifyo mfwaya mu bumi. Abafyashi bandi bafwaya ukuti ndebwela pa ng’anda bwangu ukucila abacaice bambi. Kabili tabansuminisha ukuya ku fifulo abanandi baya . . . Kwena te mulandu ne co ndaya no kubabepa.” Joseph, uulumbwilwe pa kutendeka, atampile ukufyuka ilyo ali ne myaka 14 lintu aile ku ciila ca nyimbo sha rap uko abafyashi bakwe bamuleseshe ukuya.

Ca cine, abacaice abengi tabafyuka pa mulandu wa kuba na mapange yabi. Tara, umo pali balya bacaice balumbwilwe pa kutendeka, atile: “Ico twaletontonkanya tacali ca kuti ‘Natuyecita icabipa.’ Nalefwaya fye ukuba na nkashi yandi, kabili alefwaya ukufuma no kuyaangala na banankwe.” Joseph atile: “Twaleangalila fye pamo. Nalefwaya ukulanshanya no kuba na banandi.” Nangu cingati ukuba ne fibusa ilingi te kuti kulenge ukucita bumpulamafunde bwabipisha, abacaice abengi balailetela amafya yabipisha.

Ubusanso Bwabamo

Dokota wasoma sana pa muntontonkanya Lynn E. Ponton atila: “Cimoneka kwati caliba fye bwino ku bacaice ukucita ifintu ifingabaletela ubusanso.” Dokota Ponton alondolola no kuti caliba fye bwino kabili nalimo cisuma ku baice ukufwaya ukulacita ifyo balefwaya, ukwesha ukucita ifipya, ukuba mu mibele ipya kabili iya kucincimusha. Fintu ificitika ilyo umo alekula. Lelo abacaice abengi balacita ifintu ifingabaletelela icabipisha—pali bufi ilyo bali uko abafyashi babo bashingabatungulula. Magazini wa Teen atile: “Ukufwaya ukukonkelesha ifibusa, icitendwe, ukukanabomfya bwino ulupikwe kabili nalimo no bwalwa . . . kuti fyalenga abacaice ukucita ifyalubana—no kufwilapo.” Ukufwailisha kumo kwalangilile amasanso yamo abacaice baibimbamo, ayasanshamo ukubutusha motoka, ukonaula ifintu, ukwensha motoka ilyo bakolelwe, no kwiba.

Nga wapumbuka limo, kuti cayanguka ukucita ifilubo fikalamba. Caba fye nge fyo Yesu atile pali Luka 16:10 ukuti: “Ushalungama ku cacepesha, e ushalungama na ku fingi.” Kanshi te ca kupapa ukuti ukufyuka ne fibusa fyobe kuti kwamulenga ukucita imembu shabipisha. Tara alicitile ubulalelale. Joseph atendeke ukushitisha imiti ikola, balimwikete, no kumubika mu cifungo. Umwina Kristu wacaice uwe shina lya John atendeke ukubomfya bubi bubi imiti ikola no kwibe myotoka. Ku ca bulanda, abacaice abengi balalobolola ififuma mu myendele ya musango yo pamo nga ukupula ifumo, ukwambula amalwele ya mu bulalelale, nelyo ukukunkuma ku bwalwa nelyo ku miti ikola.—Abena Galatia 6:7, 8.

Amafya Yafumamo

Amafya ya mu nkuntu e yengakulenga ukulunguluka nga nshi ukucila aya ku mubili. Kampingu walungulushiwa kuti alenga ukukalipwa. (Amalumbo 38:3, 4) Joseph atile: “Batila tawishiba ico ukwete ukufikila wacilufya. Limo limo ndatontonkanya pa fyacitike ku numa kabili ndafilwa ukusumina ifyo nali uushipelulula.”

Cimbi ico ushifwile ukulaba ca kuti ishina lyobe ilisuma kuti lyaonaulwa. Lukala Milandu 10:1 atila: “Lunshi uwafwa apimpinusha amafuta ya kwa katobenkanya: ukutumpa kunono koona amano no bukata.” Akale, amafuta yasuma nelyo ayanunkila yaleonaulwa ku cintu cacepesha nga lunshi uwafwa. Mu kupalako, ishina lisuma ilyo wabombeshe pa kuti ulikwate kuti lyaonaulwa pa mulandu fye wa “kutumpa kunono.” Kabili nga uli Mwina Kristu, imicitile yabipa iya musango yo kuti yakucilikila ukubombako imilimo mu cilonganino. Na kuba, ni shani fintu wingakoselesha bambi ukubomfya ifishinte fya Baibolo nga balishiba ukuti iwe taucite fyo?—Abena Roma 2:1-3.

Ica kulekelesha, tontonkanya pa fyo cingakalipa abafyashi bobe ilyo basanga ukuti taulipo. Umufyashi umo alondolola ifyo abipiilwe ilyo asangile ukuti umwana wakwe umukashana uwa myaka 15 tali mu ng’anda. Alondolola ukuti wene no mulume wakwe ‘balisakamikwe sana’ apo tabaishibe uko umwana wabo aile. Bushe ulefwaya ukulenga abafyashi bobe ukukalipwa no kuba no bulanda bwa musango yo?—Amapinda 10:1.

Ifya Kunonka Ubuntungwa Bwafulilako

Ca cine, kuti cabe ca kukalifya nga ca kuti abafyashi bobe balemoneka kwati balekukankantisha. Lelo bushe ca cine ukuti ukufyuka kuti kwapwisha ubo bwafya? Nga fintu ciba ilingi, bakasuka bakakwikate. Nangu ca kuti mu bucenjeshi kuti wabepa abafyashi bobe, Yehova Lesa alamona fyonse ificitika, nangu fye ificitwa ubushiku mu mfifi. (Yobo 34:21) E co mu kupita kwa nshita abafyashi bobe bakeshiba, icikalenga ukuti baleke ukukucetekela nge fyo balecita. Cinshi cikacitika nga baishiba? Ukalufya cilya cine ico walefwaya, e kuti ubuntungwa!

Ibukisha ukuti pa kukwata ubuntungwa ulefwaya, ufwile ukulenga abafyashi bobe ukukucetekela. Kabili inshila isuma iya kucitilamo fyo kubanakila. (Abena Efese 6:1-3) Nga ulemona kwati abafyashi bobe nabacishamo, lanshanya nabo mu kukanapita mu mbali, kabili no mucinshi. Kuti nalimo batontonkanyapo bwino pa fyo walanda. Lelo, kuti wasanga ukuti nabakwata imilandu isuma iya ku kulesesha ukucita ifintu fimo. Na lintu ushilesuminishanya ne co abafyashi bobe balefwaya, wilaba ukuti balikutemwa kabili balakusakamana. Twalilila ukucita ifingalenga abafyashi bobe ukukucetekela, kabili ku ntanshi bakakupeela ubuntungwa ubo ufwaya.b

“Wienda Na Bo”

Akale, abacaice baletiina Lesa ilingi baletunkwa ukucitako ifibelesho fyabipa ifyo abaice banabo balecita. E co Solomone akonkomesha abacaice ukuti: “We mwana wandi, nga babembu bakutunka, wisumina; . . . wienda na bo mu nshila.” (Amapinda 1:10, 15) Umfwila uku kufunda ilyo abaitunga ukuba ifibusa fyobe baesha ukukupatikisha ukufyuka. Solomone na kabili asoka ukuti: “Uwacenjela amono bubi no kubelama; abapelwa amano bapitapo no kukandwa.”—Amapinda 22:3.

Nga ca kuti walitendeka kale ukufyuka, leka! Kuli pele pele ukailetelela fye we mwine. Eba abafyashi bobe ifyo ucita, kabili umfwila ifyo bakupingula ne fibindo bengakubikila. Fwaya ifibusa fimbi nga ulefwaya ukucite fyo—lelo fifwile ukuba fibusa ifyo wingasambililako ifisuma. (Amapinda 13:20) Fwaya inshila shisuma kabili ishabulamo ubusanso isha kwangalilamo.

Icacindamisha ico ufwile ukucita kuwamya bumupashi bobe pa kulabelenga Baibolo no kusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu. Kemba wa malumbo aipwishe ukuti: “Bushe ni mu nshi umulumendo engasangulwile mibele yakwe?” Ayasuko kuti: “Mu kuibaka umwabele cebo [ca kwa Lesa].” (Amalumbo 119:9) Ilyo wapingulapo ukucita icalungama, ukasanga ukuti te mulandu ne fyo ukufyuka kumoneka ukuba ukusuma, tacawama ukuibika mu busanso bwa musango yo.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 20]

‘Abafyashi bandi tabansuminisha ukuya ku fifulo abanandi baya . . . lelo ndaya no kubabepa’

[Icikope pe bula 19]

Ukufyuka ubushiku ilingi kutungulula ku mafya yabipisha