Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Kuti Naleka Shani Ukusakamikwa Sana?

Shane uwa myaka 20 atile: “Cimo icisakamika sana abacaice kutontonkanya pa fya ku ntanshi. Kulaba ukusakamikwa pali we mwine. Bushe mfume pa ng’anda nkaikalile? Bushe nkaye ku sukulu? Bushe ntendeke umulimo wa nshita yonse? Bushe ngupe nelyo ukuupwa? Ifipusho filafula sana ica kuti fyatendeka no kukutiinya.”

BUSHE ulasakamikwa sana? Abacaice abengi balasakamikwa, pa fintu ifingi. Kalata walembelwe mwi pepala lya lyashi uwa kufunda abafyashi atile: “Nomba line ilyo kwali ukwipusha abapungwe mwi sonde lyonse abali ne myaka ukutampila pali 15 ukufika 18 mu fyalo 41 batile icibasakamika sana kusanga incito iisuma.” Cimbi icalebasakamika bumi bwa bafyashi babo. Ukutiina ukufwilwa umutemwikwa wabo na ko kwali pali fimo ifilenga sana ukusakamikwa.

Ilyo aba mu Cipani ca Masambililo ica ku United States of America bafwailishe basangile ukuti “ukufwaya ukupita pa mashindano” cintu cimo icisakamika sana abacaice ba ku United States. Muli uku kwine kufwailisha basangile no kuti abengi bomfwa nga filya fine Shane aleumfwa (ulya alandile amashiwi twambwile pa kutendeka). Uwacaice umbi, Ashley atila: “Ndasakamikwa pa fyo nkekala ku ntanshi.”

Abacaice bambi na bo batiina ukucenwa nelyo ukwipaiwa. Ilyo kwali ukufwailisha mu 1996, basangile ukuti abacaice abengi ku United States batile ubupondo buleya bulecilamo fye pa sukulu. Abacaice ukucila pali 8,000,000 (amapesenti 37) balishibako umuntu umo uo bapikile imfuti!

Lelo kwena te fyonse ifisakamika ifileta sana umwenso. Abacaice abengi icibasakamika sana mikalile ya mu calo. Magazini umo uwa pa kompyuta aebele abafyashi ukuti: “Abapungwe balasakamikwa pa kukwata umunabo umulumendo nelyo umukashana, lelo ilingi line icibasakamika sana kukanakwata umunabo nelyo fye umo.” Umukashana umupungwe Meagan ailishanya ati: “Nomba kuti namoneka shani ati na ine wine nshashala mu fya kale? Mfwile ukukwata abanandi.” Nathanael Umwina Kristu uwa mwaka 15 na o wine atile: “Abacaice ku sukulu balasakamikwa pa mifwalile. Balasakamikwa ku myendele, imilandile ne mimonekele. Balatiina ati nalimo kuti balamoneka kwati cipuba.”

Amafya Yafwile Ukubako

Kuti cawama sana nga tuleikala ukwabula amasakamika. Lelo Baibolo itila: “Umuntu uwafyalwa ku mwanakashi wa nshiku shinono, kabili uwaisulamo ukutenkana.” (Yobo 14:1) Kanshi amafya no kusakamikwa fifwile fye ukubako pano calo. Lelo nga ulecilamo ukusakamikwa kuti cabipa sana. Baibolo isoka ukuti: “Ukusakamana kwa mu mutima wa muntu kulaukontamika.”—Amapinda 12:25.

Cimo ico wingacita pa kuti wilasakamikwa sana kuilama mu micitile yobe iya fintu. Ana wa myaka 16 atila: “Abengi abo naba na bo mu kalashi balasakamikwa ukuti nalimo bakapula ifumo nelyo ukwambula amalwele yambulwa mu bulalelale.” Lelo te kuti ube na masakamika ya musango yo nga wakosapo fye ukukanapula mu fipimo fya mibele ifyaba muli Baibolo. (Abena Galatia 6:7) Nalyo line te mafya yonse ayengeshibikwa ilyo line nelyo ayo wingapwisha fye bwangu bwangu. Kuti waleka shani ukusakamikwa sana?

“Sakamikwa na Mano”

Abengi baleka amasakamika yabapoka na maka yonse. Lelo mu cipande ca muli magazini wa bapungwe mwali amashiwi ya kuti umuntu kuti ‘asakamikwa na mano,’ nga acitapo cimo pa cimusakamike! Muli Baibolo mwaba ifishinte ifingi ifya mafunde ifingakwafwa ukucite co. Tontonkanya pa Amapinda 21:5 ayatila: “Amapange ya wacincila yatwala ku kutuntumika.” Natutile ulefwaya ukupekanya ukubungana kumo ukwa fibusa fya mu cilonganino. Ukupekanya bwino kuti kwakupusushako ku kusakamikwa sana. Ipushe auti, ‘Ni bani nketa? Ndefwaya bakafike nshita nshi? Ndefwaya bakafumeko nshita nshi? Bushe ifya kulya ne fya kunwa ifyo nkapekanya fikaba shani ubwingi? Fyangalo nshi fikabako ifyo bonse bakaipakisha?’ Nga watontonkanyapo sana pa kupekanya, ninshi no kubungana kwenu kwine kuti kwaba fye bwino.

Lelo kuti wailetela amasakamika nga wafusha sana ifya kucita. Yesu Kristu aebele umwanakashi uwacililemo ukusakamikwa pa kupekanishisha umweni wakwe ukuti: “Cimo fye cafwaikwa.” (Luka 10:42) E co ipushe ukuti, ‘Cinshi icicindeme sana pa kuti ukubungana kwesu kukabe fye bwino?’ Ukukanafusha sana ifya kucita kuti kwalenga taucililemo ukusakamikwa.

Cimbi na co icingakusakamika kuti caba kutiina ukucenwa nelyo ukwipaiwa pa sukulu. Nalimo tapali sana ico wingacita pali ci. Lelo kuti wacita fimo ku kuicingilila. Amapinda 22:3 yatila: “Uwacenjela amono bubi no kubelama; abapelwa amano bapitapo no kukandwa.” Nga taulepitila ukubelama utupondo, e kutila kumo ukwashingama nelyo ukushipitila sana abantu, nga taulepitila uko abapusauka batemwa ukubunganina, te kuti usangwe bwangu mu bwafya.

Ifya ku sukulu na fyo kuti fyakusakamika. Nalimo nukwata ifingi ifyacindama ifyo bamupeele ukuti mukalembele ku ng’anda lelo wasakamana pantu walacelwa ukupwisha. Icishinte ce funde icaba pa Abena Filipi 1:10 kuti cakwafwa ica kuti: “Musuminishe ifyacilamo.” Ca cine, ufwile ukwishiba ica kubalilapo ukucita! Mona ico balefwaya bwangu sana e co ubalilepo ukubombelapo. E lyo ucite ne fyakonkapo. Panono panono ukamona ukuti ulebomba fye bwino.

Ipushako Bambi

Ilyo Aaron aali umulumendo, alisakamikwe nga nshi pa mashindano ica kuti na mu cifuba mwatendeke ukukalipa. Ebukisho kuti: “Nalandile na bafyashi kabili bantwele kuli dokota. Ilyo line atile umutima wandi uli fye bwino kabili alondolwele ifyo amasakamika yengacita umubili. Pa numa ya ico abafyashi balingafwile ukwiluka ukuti apo nalisomene ifya kulemba pa mashindano na maka yonse kanshi mfwile fye ukwangwa ku kuisakamana ne mwine. Nalilekele ukusakamikwa sana, mu cifuba mwalilekele ukukalipa, na mashindano yene na yo nalicitile fye bwino.”

Nga nusakamikwa, wilacula fye weka. Amapinda 12:25, yalya twambwileko kale, nga kupwisha amashiwi yonse yatila: “Ukusakamana kwa mu mutima wa muntu kulaukontamika; lelo icebo cisuma ciulengo kusamwa.” Kano fye nga walandapo pa ‘kusakamana kwa mutima’ obe e lyo bambi bengakweba “icebo cisuma” ica kukukoselesha!

Ica kubalilapo kuti walanda na bafyashi. Nalimo kuti bakwebako ifya kucita. Abakosoka lwa ku mupashi aba mu cilonganino ca Bwina Kristu na bo bene kuti bakutungilila. Janelle uwa myaka 15 ashimika ukuti: “Nalisakamikwe pa fya kuya ku sekondari, naletiina pantu nalishibe ukuti nkayasangako imiti ikola, ubulalelale no lukaakala, ukufikila fye ilyo naipwishe eluda. Anjebele ifintu ifingi ifingangafwa. Ilyo line nalyumfwileko na bwino pantu nomba nalilwike ukuti nkakumanisha ukucita ifyo fine ilyo nkaya.”

Wilalalikisha

Limo kulaba fimo ifyo tufwile ukucita lelo tulashingilisha ku mulandu wa kuti ico cintu tatucitemenwe. Ku ca kumwenako, umukashana wa myaka 19 Shevone alipusene no Mwina Kristu munankwe. Alishibe ukuti afwile ukulanda na ulya muntu lelo aleshingashinga. Asumina ukuti: “Ilyo paleya palekokola, naleumfwilako fye ububi.” Lyene Shevone aibukishe amashiwi yalandile Yesu pali Mateo 5:23, 24, apakoselesha Abena Kristu ukubombela bwangu pa mafya ya ifyo. Shevone atile: “Ilyo nasukile nalanda nankwe, nalyumfwile bwino.”

Bushe kuli cimo ico uleshingilisha, nalimo mulimo umo uo ushatemwa nelyo uletiina fye ukulanshanya no muntu wapusana nankwe? Cisuma, citapo cimo bwangu bwangu, ninshi ico cafumako tacakakulenge ukusakamikwa na kabili.

Ifintu Fyayafya

Ifintu fimo kwena tafibombelwapo nelyo ukupwa mu kashita akanono. Tontonkanya pa mulumendo Abdur. Banyina balilwala kansa kabili Abdur afwile ukubasakamana pamo pene no kusunga umwaice wakwe. Kwena ca cine ukuti Abdur alasakamikwa pa kulwala kwa banyina. Lelo atila: “Ndebukishako icishinka cimo ku mashiwi ya kwa Yesu aya kuti ‘Nani pali imwe uwingalundapo umukono umo pa ciimo cakwe pa kusakamikwa?’ Ukucila ukuba fye no bulanda, ndeshako ukutontonkanya pa co ningacita no kumona icingawama.”—Mateo 6:27.

Calyafya ukushikatala ilyo kuli ubwafya. Bamo balaba no bulanda ica kuti bailekelesha, baleka no kulya. Lelo icitabo ca Helping Your Teenager Deal With Stress cisoka ukuti nga waleka ukulya “te kuti ube na maka ya kucimfya ubulanda kabili ico kuti calenga walwala no kulwala.” E co sakamana umubili. Tuusha no kulya.

Kuti wasansamushiwa icine cine nga waumfwila ico Baibolo yalanda ukuti: “Poosa pali Yehova icisendo cobe icafina, wene alekulama; pe fye takasuminishe uwalungama ukutelententa.” (Amalumbo 55:22) Shane ulya twacilandapo pa kutendeka asakamikwe pa fya ku ntanshi. E bukisho kuti: “Natendeke ukutontonkanya sana pa Cebo ca kwa Lesa no bufwayo bwakwe.” Bwangu bwangu ailwike ukuti ku ntanshi kukamuwamina nga abombela Lesa ilyo ali no mweo. (Ukusokolola 4:11) Shane atile: “Nalilekele ukusakamikwa lyonse. Nomba kwali ifyacindama ifyo naletontonkayapo.”

E co nga wamona ukuti ulesakamikwa sana, citapo fimo ifya mano ku kupwisha ubo bwafya. Ipushako abakosoka. Ne cacindama, londolola amasakamika yobe kuli Yehova, ‘pa kuti asakamana iwe.’ (1 Petro 5:7) Ubwafwilisho bwakwe, kuti bwa kulenga ukuleka ukusakamikwa sana.

[Icikope pe bula 13]

Ebako abafyashi ifilekusakamika

[Icikope pe bula 14]

Nga wabombelapo bwangu pa bwafya, ukaleka bwangu no kusakamikwa