Kente—Ica Kufwala ca Bashamfumu

KU ULEMBA LOLENI! MU GHANA

KAPIKULA aleyangufyanya ukusesha iminwe pa mulu wa nsalu. Alekonkelesha iciunda ca kukwesana kwa mipeto, ne mipindo ya cipikulo ca nsalu. Uyu kapikula apoosele fye amano ku kupikula utusalu ututali utwabalabata. Afyantike myando mu tukondo; iyi myando e ilenga ifi fipikulo ukulapikuka, e kutila eiseshanya imipindo pa nshi na pa muulu ku kulekanya no kutungulula ubushishi ubwalepa bamita 6 pa ntanshi ya cipikulo. Aleyangufyanya ukupikanya ku minwe akasalu kamo kamo aka silika akabalabata no bushishi bwa pa nshi. Apanga insalu yapikana no kuimamantika pa kuti ibe iyakosa.

Insalu apanga ilepa fye basentimita 10 mu bufumo. Lelo iba iyabalabata kabili mu misango yapikana. Kapikula alatemwa sana pa kumona ukuti insalu yapangwa bwino, yaba kente ine ine.

Ubutukushi bwa Kale

Pa myaka iingi nga nshi, intukushi shalamuka shalibomfya inshila sha kupikwilamo isha kale. Ubushishi bupyatwa ukufuma kuli kolokondwe, tonge, na silika e bubomfiwa lyonse ku kupikwilako insalu. Amalangi yaseeka yalepangwa ukufuma ku mishila na mabula, ukulenga bakapikula ukupanga insalu shalekanalekana.

Bakapikula pa bena Afrika abalulumba, bapangile utumafulemu utushaleyafya ukusenda. Pali utu tumafulemu balepangilapo insalu yalepa basentimita 7.5 ukufika kuli 11.5 mu bufumo. Lyene, ishi nsalu shalepa lelo ishaipipa mu bufumo baleshilundanya pamo, pa kuti bapange insalu iikulu iingakupa umubili wa muntu nge ca kufwala. Utu tumafulemu tushayafya ukusenda baletusendela pa nama ishaleenda umulongo ukulalanya ifiswebebe, imimana, no kupita mu mpili shalepesha. Bashimakwebo baletusenda umo balepisha amakwebo yabo, kabili abaletushita baletutemwa sana.

Ukufwaisha Insalu

Pa myanda ya myaka iingi ishamfumu na bacilolo aba ku Masamba ya Afrika e bali abene ba mpanga yalimo sana amabwe ya mutengo iyo bakapansa ba ku Bulaya bainike ati Gold Coast.a Golde iingi nga nshi yaleimbwa muli iyi yine mpanga, ukuletela ubunonshi ishamfumu sha ba Ashanti ne ndupwa shabo isha ku bufumu. Pa kuipuulamika ne fibekobeko fya golde no kuikupa insalu yabilwa bwino, ishi Shamfumu na bacilolo ba shiko abalumbuka balelanga ifyo banonka, amaka bakwete, no bulashi bakwete pa batekwa babo. Ishi nsalu shaibela isho aba bakateka balefwala baleshita ati kente, ishiwi napamo ilyalelangilila umusango insalu yalepikwilwamo ngo musango umuseke walepikwilwamo. Imitundu imbi na yo iya mu Gold Coast yalepikulako insalu mu musango umo wine, lelo ishamfumu sha bena Ashanti shena, insalu ya kente yali cilangililo ca busambashi kabili ica bufumu.

Bakapikula ba nsalu aba ku Gold Coast balebomfya tonge wa koswa uwacikaya. Ubushishi bwaliko ni bulya baleyalula mwi langi lya bulu. Ubu ubushishi bwa bulu balebupikanya mu nsalu ya butulukila pa kuti muli ilya nsalu mube imindoloshi no tubokoshi ku kulenga abakaya ukutemwa insalu.

Insalu ya kente iyalepikwilwa ishamfumu tayaseekele. Kwali bakapikula ba ku bufumu abalepanga insalu ishisuma nga nshi. Abaishibe umulimo wa kupikula tabalelangako bambi icilangelange. Bakapikula bashala bonse balibindilwe ukupikula insalu ishalepikwilwa fye imfumu na ba kwi sano lya mfumu. Imfumu yakwete imyanda ya fya kufwala, cimo na cimo mu musango wa ciko. Ukukonka ne ntambi, imfumu tayali na kubwekeshapo ukufwala ica kufwala cimo cine ico yamonekelemo ku cintubwingi.

Ukufwaya Ifyabalabata

Muli ba 1500, umusango na umbi uwa nsalu watendeke ukumoneka mu Gold Coast. Iyi nsalu tayalepangilwa pa fipikulo fya mu Afrika lelo yapangilwe ku fyalo fya kutali kabili yaletelwe na bena Bulaya bakubalilapo abalefwayafwaya ameno ya nsofu, golde, na basha. Iyi nsalu ukufuma ukutali yakwete amalangi yabalabata. Mu kwangufyanya, iyi nsalu iya ku fyalo fya kutali, iyalepikulwa no bushishi bwa kashikisha, ubwa mutuntula, no bwa katapakatapa, yabele bukwebo bwa maka. Banono fye balekumanisha ukushita iyi nsalu yakwatishe umutengo ukufuma kuli bakashisha abena Bulaya. Bena Ashanti fye abakankaala, abaleshitisha golde, ameno ya nsofu, na basha kuli bamwisa abaleshika amato yabo ku lulamba, e baleshita ishi nsalu. Lelo ishi nsalu te sho imfumu ya bena Ashanti na bacilolo ba iko batemenwe.

Nga ca kuti bashita ishi nsalu, bakapikula balepoosako amano ukupatulula no kufumyako ubushishi bwa balabata ubusuma, no kupoosa insalu yashala. Lyene ubu bushishi bushaiwamina bwalepikulwa cipya cipya pa fipikulo fya bakapikula ba mfumu. Ifi nomba amalangi yafulile, e pali nomba ukuilanga ulukula kuli bakapikula ulwa kupanga insalu shalekanalekana. Ishamfumu sha bena Ashanti shaingishe incito bakapikula bakampuka ukufuma mu mitundu imbi, ica kuti nomba kwali ukupanga insalu ya kente iisuma nga nshi ukucila ne yalepangwa kale.

Ifyo balelenga pa nsalu pamo nga isabi, ifyuni, ifisabo, amabula, ukuwa kwa kasuba, umukolamfula, ne fyashala fyalangile ukulamuka kwa bakapikula kabili fyakwete ubupilibulo bwine bwine. Insalu yalepikulwamo no bushishi bwa golde yaleimininako ubusambashi, ilangi lya katapakatapa lyalelangilila ukukanabola no bupya bwa cintu, ica fiita caiminineko ubulanda, ica kashika calelangilila ubukali, ne ca silfere calelangilila ukusanguluka no kwanga.

Bakapikula baleteeka umutima pa kupikula, ukupoosa imyeshi iingi pa nsalu fye imo, ukwishiba ukuti insalu bakapanga e yo bakabapiminako ukulamuka kwabo ne fyo bacenjela. Abalefwaya insalu sha musango yu tabafulile, pantu banono fye balekumanisha ukushita iyi nsalu ya kente iyaluma umutengo kabili iishalemoneka sana.

Kente wa Muno Nshiku

Mu kupita kwa nshita, amaka ishamfumu shakwete na ba cilolo bashiko yatendeke ukucepa. Abantu batendeke ukufwala fimo fine ne fyalefwala aba ku bufumu. Abalefwala iyi nsalu balifulileko, pantu yalilekelwe ukufwalwa fye na ba ku bufumu epela. Ico bakapikula batendeke ukupikula lubilo lubilo pa kuti bakumanishe abalefwaya ishi nsalu, imipangilwe ya nsalu ya kente yatendeke ukubwelela pa nshi, ukubikapo fye no mutengo.

Ndakai insalu ya kente iikulu ipangilwa fye no bushishi bwa kupanga fye kabili ilabomfiwa sana mu kupangila ifyola, inkolo, imishipi, ifisote, ne fya kufwala. Bakapikula abanono fye e bapanga insalu ya kente ukubomfya inshila sha kale ishisenda inshita iikalamba. Insalu ya kente ya kale, iyakosa kabili iisuma icine cine nomba baliicindamika kabili yaba cishawasha ca pa lupwa. Ca cine, shilya nshiku sha kupangila insalu ya kente iisuma nga nshi pa fipikulo fishapikana no kushipeela ku shamfumu, shalipita.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 16]

Ifipikulo tafyafina kabili fyalyanguka ukusenda

[Icikope pe bula 17]

Kapikula apikwila ku makasa