Umusumba wa mu Afrika Umwa Kumanina Abena Asia na Basungu
KU ULEMBA LOLENI! MU SOUTH AFRICA
A LA mu Durban mulamoneka bwino ilyo mulepitamo! Mukamona ukuti abengi bafwala nga basungu, maka maka abacaice. Lelo, mukamona na banakashi abakalamba abaZulu nabafwala ifya kufwala fyayana, amalaya ayatali ne fitambala fyabalabata. Kwaba na banakashi abena India abafwala amalaya na matoloshi yetwa saris nelyo Punjabi. Nga mwafika fye ku lulamba, kuti mwamona abaume abaZulu nabafwala ifisamo fyayemba baletinta ifikocikala fya kusendelamo abantu. Cine cine Durban musumba wa mu Afrika uwaibela, umo abena Asia bakumanina na basungu. Fintu nshi ifikalamba ifyacitika muli uyu musumba ushaiwamina?
Umusumba wa Durban mu South Africa waikalwamo mupepi ne myaka 200. Mupepi na bantu 40 abafumine ku fyalo fya ku Bulaya e baishileikalamo mu 1824. Pali iyo inshita, ubufumu bwa maka ubwa baZulu ubwaletekwa na Shaka, imfumu yabo iyaishibe sana ubulwi, bwali ku kapinda ka ku kuso aka Durban. Pa numa ya myaka 20, Britain yacandile Durban pamo ne fifulo fyali mupepi. AbaZulu na basungu abatendeke ukwikala mu Durban balwile imbuli ishingi muli ba 1800.
Pali iyi nshita, Abena England abaikele mu Durban basangile ukuti ifisali fyalemena sana muli lulya lulamba. Pa kulima amabala yabo aya fisali, bateyenye ukuti aba kubomba mu mabala bafume ku India, icalo na cimbi icaletekwa na Britain pali ilya nshita. Pa kati ka 1860 na 1911, abena India ukucila pali 150,000 baishile ku Durban. E calenga ukuti mu musumba wa Durban pali lelo mube abantu ukucila pa mamilioni yatatu, abafuma ku ncende shapusana shitatu ishe sonde—abaZulu, abena Asia ba ku India, na bena Britain na ba ku masamba ya Bulaya.
Muli uyu musumba mwaliba na fimbi ifisuma. Nga fintu icikope cili muli cino cipande cilelangilila, walikwate cabu cacingililwa kuli bemba wa Indian Ocean ku mpanga ya musoso. Iyi mpanga ishaiwamina yalicila pali bamita 90 ubutali kabili mwaba ifimenwa. Cila bushiku ingalaba ishikalamba shilapita pali ici cabu cacingililwa. Icitabo ca Discovery Guide to Southern Africa cilondolola ukuti umusumba wa Durban e wakwata “icabu cakulisha kabili icibomfiwa sana mu Afrika, mu calo conse e calenga 9 ku bukulu.” Abatandashi balatemwa ululamba lwa mucanga ulwa mu Durban kabili balaipakisha amenshi yakaba ayaba kulya. Kwaba incende uko mwingooba ukukonka amatamba pa tumato twabatama, kabili abatemwa ukowa inshiki kuti batemwa ukwishiba ukuti icabu calicingililwa bwino na masumbu ya kucilikila amasabi yakalamba ayo beta ama shark.
Kwaba na cimbi icilenga abatemwa Baibolo ukutemwa uyu musumba. Abasambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova baleitwa pali ilya nshita, bakuulile amaofeshi yanono kuno mu 1910. Lyene mu April 1914, ibungano lya kubalilapo mu Afrika ilya Basambi ba Baibolo lyabelele mu Durban. Abantu 50 e basangilweko, pamo na batandashi ukufuma ku ncende sha mu South Africa ishabela ukutali. Pali kulya kulongana kwa lulumbi, bakapepa abapya 16 balibatishiwe. Abengi abasangilweko bali Bena Kristu basubwa abatwalilile aba busumino ukufika na ku mfwa. Pali aba pali na ba William W. Johnston, abali aba kubalilapo ukwangalila amaofeshi yanono aya Nte sha kwa Yehova mu Afrika.
Inte sha kwa Yehova shaliteyanya amabungano na yambi ayengi mu Durban ukutula 1914. Mu December 2000, abasangilwe ku mabungano yabili ayaleti “Bakacita wa Cebo ca kwa Lesa” ayali muli uyu musumba, bali 14,848 kabili abapya 278 balibatishiwe. Natulande pa lupwa lumo ulwa cina India ulwasangilweko. Imyaka 10 iyapita, ba Alan, abafyashi, baumfwile icine ca mu Baibolo ukupitila mu mwana wabo umwanakashi, Somashini. Ba Alan e lyo balepuupuutuka fye ku kukunkuma ku bwalwa kabili balefwayafwaya ukwishiba ico twabela pa calo. Somashini, uwali ne myaka itatu pali ilya nshita, aleteele bawishi icitabo ico asangile mu ng’anda ya bena mupalamano. Umutwe wa citabo uutila Umutende no Mutelelwe—Kuti Wausanga Shani? Ba Alan balicitemenwe apo pene fye. Baliipakishe ifyo babelengele kabili batendeke ukubishanya ne Nte sha kwa Yehova. Pa mulandu wa fyo basambilile muli Baibolo, ba Alan balembeshe icupo cabo. Tapakokwele abakashi babo ba Rani bafwaishe ukusambilila Baibolo kabili batendeke ukusangwa ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova. Pali ilya nshita ba Rani na ba Alan baleikala pa bafyashi ba ba Rani abapepa kwi calici lya mu Kristendomu. Abafyashi balekaanya sana icisumino cipya ica aba baupana no kubeba ukuti basalepo pali ifi fibili: “Ukuleka ukubishanya ne Nte nelyo ukufuma pa ng’anda!”
Ba Alan na ba Rani basalilepo ukufumapo, nangu line ing’anda yalyafishe ukusanga. Ifibusa fyabo, abali ni Nte sha kwa Yehova balibafwile ukusanga icifulo icisuma umwa kwikala. Mu 1992, ba Alan na ba Rani balibatishiwe baba Inte sha kwa Yehova. Batwalilile ukulunduluka, kabili pali lelo ba Alan ni ba eluda mu cilonganino ca Bwina Kristu.
Mwaba ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova ukucila pali 50 mu musumba wa Durban. Abengi ababa muli ifi filonganino baZulu. Lelo, mu filonganino fimo, maka maka lwa mu kati ka musumba, mwaba abaZulu, abena India, na ba ku Bulaya. Nga mwasangwako ku kulongana kumo, mukamona ifyacila pa kukumana fye kwa bena Asia na basungu. Napamo mukamona Inte ya kwa Yehova umwina Afrika atemwa Inte umwina India nelyo umusungu aletungulula ukulongana. Lelo, icashininkishiwa cimo ca kuti: Mwi bumba mukamona ubushinino bwine bwine ubwa kuti Baibolo yalikwata amaka ya kwikatanya abantu bafuma ku fyalo fyalekanalekana ukuba ifibusa fine fine.
[Icikope pe bula 26]
Ba Alan, ba Rani na bana babo
[Icikope pe bula 26]
Ukulongana kwa cilonganino kwikatanya abantu ba mishobo yalekanalekana pamo
[Icikope pe bula 26]
Iciyanda ca mu musumba wa Durban
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 25]
Ifikope: Abasuminishe ni ba Gonsul Pillay