“Nalimo Uno Muku Balaaluka”
ROXANAa ni nyina wa cimwemwe, uwayemba, uwakwata abana bane kabili uwaupwa kuli dokota wacindikwa mu South America. Atila: “Abalume bandi baliba bwino ku banakashi, kabili balitemwikwa ku baume.” Lelo kwaliba fimo ifyo abalume ba kwa Roxana bashabamo bwino ifyo na banabo bashaishiba. “Pa ng’anda, bakali. Ba bufuba nga nshi.”
Icinso ca kwa Roxana cilemoneka fye ukuti kwena nasakamikwa ilyo atwalilila ukushimika. “Ubwafya bwatendeke ilyo papitile fye imilungu inono apo twaupanine. Bandume yandi na bamayo balitutandalile, kabili naliipakishe sana ukulanda no kuseka na bo. Lelo ilyo baile, abalume bandi bansunkile pa cipuna, ninshi bali fye cimbi cimbi pa mulandu wa cipyu. Nalipapile nga nshi icalecitika.”
Ku ca bulanda, ubwafya bwa kwa Roxana e lyo fye bwatendeke, pantu imyaka yapita, alapumwa libili libili. Cimoneka kwati alacushiwa fye cimo cine lyonse. Abalume ba kwa Roxana balamupuma, lyene balalomba ubwelelo no kulaya ukuti tabakamupumepo na kabili. Imibele yabo ilawamako pa nshita inono. Lyene ubu bwafya bwabipisha bulatendeka na kabili. Roxana atila: “Lyonse ndatontonkanya ati nalimo uno muku balaaluka. Nangu fye ilyo nafulumuka pa ng’anda, ndabwelela kuli bene na kabili.”
Roxana alatiina ukuti bushiku bumo icipyu ca balume bakwe cikabipilako. Atila: “Balantiinya ukuti bakanjipaya, bakepaye abana, e lyo no kuipaya abene. Bushiku bumo bambikile shisala pa mukoshi. Inshita imbi balintiinishe ne mfuti, ukuntonta pa kutwi, no kulisha! Icawemeko ca kuti tamwali impolopolo, lelo nafwaile ukufwa ku mwenso.”
Icilenga Ukukanalanda
Nge fyo caba kuli Roxana, abanakashi abengi mwi sonde lyonse balacushiwa ku baume ba lukakala.b Abengi tabalanda pa bwafya bwabo. Batontonkanya ati nangu basosa tapali nangu cimo icikacitika. Na kuba, abaume abengi abacusha abakashi babo balakaana ilyo babasosela pa kusosa fye ati “Umukashi wandi alakuntukilwa bwangu” nelyo ukusosa ati “Alitemwa ukukusha utuntu utunono.”
Ca bulanda nga nshi ukuti abanakashi abengi balatiina ilingi ukuti kuti basanswa mu cifulo umo bafwile ukuyumfwa abacingililwa sana—e kuti mu ng’anda. Lelo, icibipa ca kuti ilingi uulecusha umunankwe e o abantu bomfwila uluse ukucila ukumfwila uluse uo balecusha. Ca cine, abengi balafilwa ukusumina ukuti umwaume umoneka ukuba uwa mucinshi ku bekashi banankwe kuti apuma umukashi wakwe. Tontonkanyeni pa cacitikile umwanakashi we shina lya Anita ilyo alandile pa fyo umulume wakwe uwacindikwa alemucusha. “Cibusa wesu umo anjebele ati: ‘Kuti wapeela shani umulandu umwaume wawama ifi?’ Umbi na o atile mfwile ndamukalifya! Nangu fye ilyo umulume wandi asangilwe no mulandu, abanandi bamo batendeke ukulansengauka. Baleti nga nalishipikishe fye pantu ‘abaume bena e fyo baba.’”
Nge fyo twamona ku cacitikile Anita, abengi cilabafya ukumfwikisha ukuti umo kuti acusha umwina mwakwe. Cinshi cilenga umwaume ukuba uwa lukakala nga nshi ku mwanakashi atila alimutemwa? Bushe abapumwa kuti baafwiwa shani?
[Amafutunoti]
a Amashina nayalulwa mu fipande filelanda pali ili lyashi lya kupuma.
b Ca cine ukuti na baume abengi na bo balacula pa mulandu wa lukakala. Lelo ukufwailisha kulanga ukuti abanakashi abengi e bengacenwa sana kabili ilingi balacenwa icabipisha. E ico, ifi fipande filelanda pali uyu mulandu fyalalanda pa kucusha abanakashi.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 4]
Ulukakala lwa mu Ng’anda Ulwapusanapusana
Ukulingana na kabungwe ka United Nations Declaration on the Elimination of Violence Against Women, amashiwi “ulukakala ku banakashi” kuti yapilibula “ulukakala lonse ulo abaume bacita ku banakashi ulufumamo, nelyo ulwingafumamo, ukucena abanakashi, ukubacenda nelyo ukubakalifya umutima, ukusanshako no kubatiinya ukubacita ifi fintu, ukubalesha ku maka ifintu bakwata insambu sha kucita, nampo nga ukucite fyo kwalishibikwa nelyo kucitika fye ukwabula abantu ukwishiba.” Ulu lukakala lusanshamo “ukucena, ukucenda no kukalifya umutima ificitika mu ng’anda na mu ncende shimbi, kabili lusanshamo ukupuma, ukucenda abakashana, ukucusha umwanakashi pantu talebomba nge fyo baleenekela ilyo balelipila impango, ukucenda umukashi, ukusembululwa kwa bwanakashi ne ntambi shimbi ishilenga abanakashi ukucenwa.”