Ubwafwilisho ku Banakashi Abapumwa

CINSHI cingacitwa ku kwafwa abanakashi abapumwa? Intanshi, uulefwaya ukwafwa afwile ukwishiba amafya abapumwa bakwete. Ilingi tabacenwa fye ku mubili. Balabapaatila no kubatiinya ica kuti bayumfwa abashacindama kabili abapelelwa.

Tontonkanyeni pali Roxana, uo twacishimika mu cipande cibalilepo. Limo limo umulume wakwe amucushisha fye ku mashiwi. Roxana ashimika ati: “Alanjita amashina ya musaalula. Atila: ‘Tawapwile ne sukulu. Bushe kuti wasakamana shani abana ukwabula ine? Uli nyina umunang’ani kabili tapaba ifyo waishiba. Uletila nga wansha abalashi kuti bakusuminisha ukusunga abana?’”

Umulume wa kwa Roxana amupeela fye indalama ishilekabilwa pa kuti lyonse aletungulula pa ng’anda. Tamusuminisha ukwenshako motoka, kabili alatuma lamya ku ng’anda akasuba konse ku kufwaya ukwishiba ifyo Roxana alecita. Nga Roxana alandako pa fyo engatemwa, umulume wakwe abubuka fye mu bukali. Icacitika nomba ca kuti Roxana asambilila ukukanalanda ifyo aletontonkanya.

Kanshi kuti twamona ukuti umulandu wa bantu abacusha abena mwabo walikakala. Pa kuti mwingakoselesha no kwafwa uucushiwa, mufwile ukukutikisha. Ibukisheni ukuti ilingi calyafya ku ulepumwa ukulanda pa filemucitikila. Ico mufwile ukufwaisha ukucita kukosha uulecula ilyo ali no bwafya bwakwe ukulingana na papelele amaka yakwe.

Abanakashi bamo abapumwa kuti bakabila ukulomba ukwafwa ku balashi. Limo limo, ifintu nga fyabipila umwaume wa mucuusha—pamo nga ilyo bakapokola baitwa—kuti camulenga ukwishiba ukuti imicitile yakwe yalibipisha. Lelo, ca cine ukuti conse icingamulenga ukwaluka ilingi kuti capwa ilyo ico cintu capita.

Bushe umukashi uupumwa afwile ukusha umulume wakwe? Baibolo tailanda pa kupaatukana nge cintu cayanguka. Na kabili taitila umukashi uupumwa afwile fye ukwikala no mwaume uwingamucena nelyo fye ukumwipaya. Umutumwa wa Bwina Kristu Paulo alembele ati: “Ukulekana nga alekana nankwe, ekalile ubushimbe, atemwa awiikishiwe ku mulume wakwe.” (1 Abena Korinti 7:10-16) Apo Baibolo taibinda ukupaatukana ilyo ifintu fyabipisha, ifyo umwanakashi acita ukukuma kuli ici kupingulapo kwakwe. (Abena Galatia 6:5) Takuli ufwile ukupatikisha umukashi ukusha umulume wakwe, kabili takuli uulingile ukupatikisha umwanakashi uupumwa ukwikala no mwaume uumucusha ilyo ubumi bwakwe na bumupashi fili mu bwafya.

Bushe Kwaba Isubilo ku Bapuma?

Ukucusha umwina mobe kutoba fishinte fya Baibolo ukwabipisha. Pa Abena Efese 4:29, 31, tubelengapo ati: “Mwileka mu tunwa twenu mufume icebo cabipa nangu cimo . . . Icilulo conse ne cipyu no bukali ne ciwowo ne miponto, fumyeni pali imwe pamo no mufulo onse.”

Takuli umulume nangu umo uitunga ukuba umukonshi wa kwa Kristu uwingatila alitemwa umukashi wakwe nga alamucusha. Nga ca kuti alecusha umukashi, bushe imilimo yakwe imbi iisuma kuti yaba na bunonshi nshi? Umwaume “uupuma” tafikapo ukupeelwa imilimo mu cilonganino ca Bwina Kristu. (1 Timote 3:3; 1 Abena Korinti 13:1-3) Na kuba, onse uitunga ukuba Umwina Kristu uo libili libili aba ne cipyu kabili uushilapila kuti atamfiwa mu cilonganino ca Bwina Kristu.—Abena Galatia 5:19-21; 2 Yohane 9, 10.

Bushe abaume ba lukakala kuti bayalula imisango yabo? Bamo balyaluka. Lelo, ilingi line, uupuma teti aluke kano (1) asumina ukuti ifyo acita fyalilubana, (2) alefwaya ukwalula imisango yakwe kabili (3) alomba ukwafwa. Inte sha kwa Yehova basanga ukuti Baibolo yalikwata amaka ya kulenga umuntu ukwaluka. Abengi abatemwa ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova balilundulula ukufwaisha kwa kutemuna Lesa. Aba abasambi ba Baibolo abapya basambilila ukuti Yehova Lesa “apato mubifi no watemwa lufyengo.” (Amalumbo 11:5) Kwena, pa kuti uupuma aalule imisango yakwe tafwile fye ukuleka ukupuma. Afwile no kusambilila ukwaluka mu fyo amona umukashi wakwe.

Ilyo umwaume asambilila pali Lesa, asambilila ukumona umukashi wakwe nga ‘kaafwa’ te musha iyo, kabili ukumumona ‘uwacindama’ te kumumona nga uushacindama. (Ukutendeka 2:18; 1 Petro 3:7) Kabili asambilila ukuba ne nkumbu no kukutika ku fyo umukashi aletontonkanya. (Ukutendeka 21:12; Lukala Milandu 4:1) Programu wa kusambilila Baibolo iicitwa ne Nte sha kwa Yehova yalyafwa abaupana abengi. Mu lupwa lwa Bwina Kristu tamufwile ukuba umuntu ubomfya bubi bubi amaka no kucusha bambi.—Efese 5:25, 28, 29.

“Icebo ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma.” (AbaHebere 4:12) Kanshi amano yaba muli Baibolo kuti yaafwa abaupana ukubebeta amafya bakwata no kubapeela amaka ya kwishiba ifya kucita na yene. Kabili icacindamisha ca kuti mu Baibolo mwaba isubilo lya cine cine kabili ilisansamusha ilya kwenekela ukumona icalo umwabula ulukakala ilyo Imfumu ya kwa Yehova iya mu muulu ikateka abantunse ba cumfwila. Baibolo itila: “Ipokololo mubusu uwakuuta, no mulanda, no ushikwete uwa kumwafwa; ilubule myeo yabo mu kunyanyantilwa na mu kufyengwa.”—Amalumbo 72:12, 14.

[Amashiwi pe bula 12]

Mu lupwa lwa Bwina Kristu tamufwile ukuba umuntu ubomfya bubi bubi amaka no kucusha bambi

[Akabokoshi pe bula 8]

Ukulungika Ukutontonkanya Kwalubana

• Abanakashi abapumwa e balenga ukuti abalume babo balebapuma.

Abaume abengi abapuma tabasumina ukuti e baba no bwafya kabili batunga ukuti abakashi babo e babakalifya. Nangu fye fibusa fya ulo lupwa kuti fyasumina ukuti umukashi alyafya, kanshi e cilenga umulume ukukalipa limo limo. Lelo ukutunge fyo cimo no kupeela uupumwa umulandu no kupeela insambu ku uupuma. Kwena, abanakashi abapumwa ilingi line balesha sana ukutemuna abalume babo. Kabili, ukupuma umwina mobe takwaba bwino, te mulandu ne calenga ukucite fyo. Icitabo ca The Batterer—A Psychological Profile citila: “Abaume abo icilye cituma ku kundapwa pa mulandu wa kupuma abakashi balikunkuma ku lukakala. Bapuma abakashi pa kuti benganashako icipyu no bulanda, bapuma abakashi nge nshila ya kukwatilamo amaka ya kutungulula no kupwisha amafya, kabili nge nshila ya kucefyako amasakamika. . . . Ilingi, tabasumina no kuti balikwata ubwafya nelyo ukubombelapo pa bwafya bwabo.”

• Ubwalwa bulalenga umwaume ukupuma umukashi wakwe.

Kwena ca cine ukuti abaume bamo balaba aba lukakala nga nshi ilyo banwamo. Lelo bushe caliba fye bwino ukubepesha ubwalwa? K. J. Wilson, mu citabo cakwe icitila When Violence Begins at Home, atile: “Ukukolwa kulenga uupuma ukuba no mwa kubepesha ukucila ukuipeela umulandu pa fyo acita.” Kabili atile: “Cimoneka kwati mu bwikashi bwesu, abengi baleshiba icilenga ulukakala lwa mu ng’anda nga lwacitwa no muntu uunwenemo. Umwanakashi uucushiwa teti alemona umulume wakwe ngo wamucusha, lelo kuti alemumona nga cakolwa.” Wilson alondolola ukuti ukunwa kwa musango yo kuti kwalenga umwanakashi ukulaibepa ukuti “nga umwaume aleka fye ukunwa, teti alecita ulukakala.”

Pali nomba, abafwailisha abengi bamona ukunwa no kupuma ukuti mafya yabili ayapusana. Na kuba, abaume abengi abakunkuma ku fikola tabapuma abena mwabo. Bakalemba ba citabo citila When Men Batter Women batile: “Icilenga abaume ukupuma abakashi babo ni co balaba na maka ya kulama abena mwabo, ukubatiinya no kubateka nga balebapuma. . . . Ukunwesha ubwalwa no kubomfya bubi bubi imiti ikola e fimo ifyo uupuma acita. Lelo kuti caba cilubo ukutunga ukuti ifi ifikola e filenga umwaume ukucita ulukakala.”

• Abapuma abakashi ba lukakala kuli bonse.

Ilingi uupuma kuti aba cibusa musuma ku bantu bambi. Alaifungushanya. E mulandu wine ifibusa fya lupwa fingakanina ilyashi lya kuti aba uwa lukakala. Lelo, icishinka ca kuti uupuma umukashi asalapo ukucita ifyo pa kuti engalatungulula umukashi wakwe.

• Abanakashi tabapata ukubacusha.

Nalimo abengi basumina ifi pa mulandu wa kukanaumfwikisha ukupelelwa kwa mwanakashi ushakwata kwa kufyukila. Umwanakashi uupumwa kuti akwata ifibusa abengamusungako umulungu umo nelyo ibili, lelo cinshi akacita pa numa? Ukusanga incito, ukusonkela ing’anda no kusakamana abana milimo iyo engamona ukuti teti akumanishe. Kabili ifunde kuti lyalibinda ukufyuka na bana. Bamo balyesha ukufyuka lelo balibasangile no kubabwesha, napamo pa kubapatikisha fye nelyo ukubeba ukuti ifintu fikawama. Ifibusa abashingomfwikisha ici kuti mu kukanaishiba basumina ukuti umwanakashi wa musango yo natemwa ukumucusha.