Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI
Watchtower
LAIBRARE YA PA INTANETI
Cibemba
  • BAIBOLO
  • IMPAPULO
  • UKULONGANA
  • g04 April amabu. 16-19
  • Ukupansa Ifipooma fya Lulumbi

Vidio mulefwaya tamuli

Mukwai yafilwa ukutambika

  • Ukupansa Ifipooma fya Lulumbi
  • Loleni!—2004
  • Utumitwe utunono
  • Ifipalileko
  • Icipooma ca Ngonye Falls
  • Icipooma ca Lumangwe Falls
  • Icipooma ca Kalambo Falls
  • Icuma Cacindamisha mu Zambia
  • Amepusho Ukufuma ku Babelenga
    Ulupungu lwa kwa Kalinda (Ulwa Kusambililamo)—2020
  • Inte sha kwa Yehova Ukushinguluka Icalo—Zambia
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—1995
Loleni!—2004
g04 April amabu. 16-19

Ukupansa Ifipooma fya Lulumbi

UULEMBA LOLENI! MU ZAMBIA

PA KUFIKA mu 1855, David Livingstone, mishonari umwina Scotland kabili umuyendo walepansa ifyalo, ninshi alyenda imyaka iingi mu calo ca Afrika, ico abengi bashaishibe. Ilyo aleya lwa ku kabanga ukukonka Umumana wa Zambezi, abekala mushi balandile pa cipooma ca kusungusha icishaikulila icali ku ntanshi. Pa mulandu wa kupooma no bwingi bwa menshi yalefubuka kulya, abekala mushi baleita ici cipooma ati Mosi-oa-Tunya, e kuti “Icushi Icibulukuta.”

Livingstone asalilepo ukuyamwena mupepi sana ici cipooma citwa nomba Victoria Falls. Pa kulondolola ifyo amwene pa kubala, alembele ati: “Naleya panono panono uku no mwenso no kuyafika mupepi sana, nalengeele mu muyenge ushaikulila umwapita umumana ukalamba uwa Zambezi. Kabili namwene umumana ushaikulila wayaipoosa pa nshi apaashikile bamita 30. Lyene palya pa nshi wacepa waba fye bamita ukucilako panono pali 15 mu bufumo.”

Batila umumana nga wapoosa, icipooma ca Victoria Falls icaba lubali mu Zambia na lubali mu Zimbabwe, pali leelo e cifubula amenshi ayengi sana pano sonde! Umumana nga wapoosa, ici cipooma cifubula amenshi balita 545,000,000 pali miniti umo mu muyenge uukalamba uwashika bamita 108. Lyene amenshi yonse aya mu mumana wa Zambezi yapita mu mupokapoka washika kabili uwanyongana uushafika kuli bamita 65 mu bufumo. Ifi fintu fyaibela ifyaba mu mpanga, filenga icipooma ca Victoria Falls ukuwama sana ukucitamba.

Incende yashinguluka icipooma na yo ine yaliyemba nga nshi. Apo ni mpanga ikalamo inama, mwaliba imiti yalekanalekana iyayemba ne fimenwa, e lyo kabili mwaba inama ishisuma nga nshi, pamo nga imfubu, insofu, indyabuluba, cipembele, colwa, ne nkalamo. Ifyuni fyayemba pamo nga bakapumpe na pungwa ulya ashimonekamoneka fikala pa mabwe yalundumana.

Ukulingana ne fyasosele Livingstone, “takuli icili conse mu England icingalingana ne cipooma ku busuma. Aba ku Bulaya tababalile abacimonapo; lelo, bamalaika bafwile balemona ifi fintu fyawamisha ilyo balepupuka.” Pali lelo, imyaka mupepi na 150 ukutula apo Livingstone amwenene icipooma pa muku wa kubalilapo no kucinika ishina lya kwa Queen Victoria uwa ku England, abantu abengi nga nshi ukufuma mu fyalo fyalekanalekana balesa cila mwaka ku kutamba ifyo icipooma ca lulumbi.

Icipooma ca Victoria Falls calilinga ukuba pa fipapwa fyalengwa na Lesa.

Lelo mu Zambia mwaba ifipooma ifingi ifishaishibikwa sana ifyaba pa mimana iingi iikalamba. Na fyo fine fisuma icine cine. Natumone ifyo fimo fimoneka.

Icipooma ca Ngonye Falls

Bushiku bumo mu November ninshi nakukaba sana e lyo ne mfula takwali, Livingstone afikile pa cipooma ca Ngonye Falls, icitwa na kabili ati Sioma Falls. Cali mupepi ne myaka ibili ilyo ashilamona icipooma ca Victoria Falls. Alembele ati: “Ifishi fyaba pa muulu wa cipooma fyakwata ifimenwa fyafumba, ifyayemba sana pali fyonse ifyo namona. Icipooma namwene ilyo naiminine pa cilibwe e caweme sana pali fyonse ifyo namwenepo kale.” Abaya ku cipooma ca Ngonye Falls pali leelo balasuminisha ifyasosele Livingstone.

Livingstone alondolola ati: “Umumana waba pa nshi sana kabili wayapita pa ncende iinono iishacila bamita 100 mu bufumo. Amenshi yaya yalepona kwati yalebilauka; kabili kuti mwamona amenshi ayengi nga nshi ayatwalilila ukufubuka pa nshi no kwisa pa muulu, ica kuti na baishibisha ukowa pa mumana kuti cayafya ukwelela.”

Icipooma ca Lumangwe Falls

Ifipooma fya mu Zambia na fimbi ifingi fyabela mu mpanga kabili fyaba fye umo Lesa afibumbila. Filapusanapusana ubukulu. Icipooma ca Lumangwe Falls cimoneka kwati cipooma ca Victoria Falls lelo, icinono. Nalyo line, ici cipooma te cinono sana. Pa ciputulwa cimo ica ici cipooma amenshi yaifubula pa nshi apashika bamita 30 kabili yafimba incende ukufika kuli bamita 100. Fubefube u-ufuma kuli ici cipooma alalenga no mutengo unono ukufumba.

Icipooma ca Kalambo Falls

Icipooma ca Kalambo Falls e calepesha pali fyonse ifyaba mu Zambia. Amenshi ya ciko yafumfumuka pa cibwandashi icitali no kuya pa nshi mu Mukonko Wakulisha uwa mu Afrika. Ukufuma pa muulu ukuya pa nshi paba bamita ukucila pali 200. Ici cipooma cipita pa mabwe, apo ifyuni fitwa marabou fitootwela mu lusuba.

Ulupapulo lwa National Monuments of Zambia lwatile: “Icipooma ca Kalambo Falls e ca bubili ku kulepa pa fipooma fya mu Afrika [icacilapo fye cipooma ca Tugela Falls ica mu South Africa] kabili e calenga 12 ku kulepa pano isonde—calepa imiku ibili ukucila Victoria Falls.

Nangu ca kutila tacayanguka ukufika uko ici cipooma cabela, C. A. Quarmby, kalemba wa mu Zambia alondolola icipooma ca Kalambo Falls ati, “cipooma ca mu Afrika ico mushingalaba.” Atile “pakakokola pa kuti abantu bakatendeke ukuya ku kutamba ici cipooma. . . . Banono fye abakwata ishuko lya kufika ku Kalambo.”

Ca cine, ifipooma fya mu Zambia ifingi pamo na fimbi fye ifyalengwa na Lesa fyabela mu mpanga. Ba National Monument of Zambia batile mumo “pa kufikamo kano fye muli na motoka wa Land-rover pantu impanga yalilundumana, kumbi kano muli pa makasa.” Kwena ici na co cilalenga ifi fifulo ukuba ifyaibela. Nalyo line abalefwaya, kuti cawama bayako. Ba Kagosi Mwamulowe abasambilila pa fya mushili ne mpanga, ababomba ku Zambia’s National Heritage Conservation Commission balondolola ati, bena bafwaisha abantu baleipakisha ukuya kuli ifi fifulo fishaiwamina e lyo pa nshita imo ine bafwaya no kubaka ubusuma bulya fyapangwa na bo.

Icuma Cacindamisha mu Zambia

Mu citabo cakwe icitila Zambia, kalemba Richard Vaughan atile: “Zambia, calo icakwata ifyalengwa na Lesa ifisuma sana, ifingi pali fyene tafyaishibikwa ku batandashi e lyo na ku bena Zambia bene. . . . Muli ici calo mwaba ne fimana, imimana, imitengo ne mpili ishalekanalekana.” Nalyo line, ifi te fintu fyacindamisha ifyaba muli ici calo.

Voughan atile: “Abena Zambia baishibikilwa kuli bucibusa no kusansamuka e lyo no kushishimisha.” Nga fintu kalemba umbi David Bristow asosele: “Icawamisha mu Zambia bantu aba bucibusa sana.” Nga mwaile kuli ici calo cayemba, tulesubila mukasumina ukuti ici ca cine.

[Mapu ne Fikope pe bula 18]

(Nga mulefwaya ukumona bwino mapu, moneni muli magazini)

TANZANIA

DEMOCRATIC REPUBLIC OF CONGO

ANGOLA

ZAMBIA

ICIPOOMA CA KALAMBO FALLS

ICIPOOMA CA LUMANGWE FALLS

Lusaka

ICIPOOMA CA NGONYE FALLS

ICIPOOMA CA VICTORIA FALLS

ZIMBABWE

MOZAMBIQUE

BEMBA WA INDIAN OCEAN

[Ifikope]

Icipooma ca Lumangwe Falls—cimoneka kwati cipooma ca Victoria Falls lelo icinono

Icipooma ca Kalambo Falls—calepa imiku ibili ukucila icipooma ca Victoria Falls

Icipooma ca Ngonye Falls—“Ilingi nga mwayako, kuti mwabako fye mweka”

[Abatusuminishe]

Ifipooma fya Lumangwe na Ngonye Falls: Marek Patzer/www. zambiatourism. com; mapu: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Icikope pe bula 16, 17]

Icipooma ca Victoria Falls—“Icushi Icibulukuta”

[Abatusuminishe]

Marek Patzer/www.zambiatourism.com

    Impapulo sha mu Cibemba (1982-2025)
    Isaleni
    Isuleni
    • Cibemba
    • Peleniko Bambi
    • Ifyo Mwingasala
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ifya Kubomfya
    • Amafunde Yesu
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Isuleni
    Peleniko Bambi