Ubuci Bupe Inshimu Shipeela Abantu
Uulemba Loleni! mu Mexico
UMUSHILIKA umwina Israele uunakile cine cine mu kupumikisha amone cipeepe ca buci no buci bulekonkoloka. Akompwele ubuci ku nkonto yakwe no kulya. Ilyo line fye ‘ku menso yakwe kwacelebuka’ na maka yakwe yabwelelamo. (1 Samwele 14:25-30) Ili lyashi lya mu Baibolo lyatulanga cimo ico ubuci bwawamina. Ca kulya icipeela bwangu amaka pantu mwafula ama carbohydrate. Nga kupupuka icalo conse, ulushimu kuti lwabomfya fye utubuci utunono, amagramu 30!
Bushe inshimu shipangila fye abantu ubuci? Iyo, na sho shine shilyo buci. Mu cilunda ca nshimu icalinga fye kuti mwaba amakilogramu ya buci 10 ukufika ku 15 ayo inshimu shikabila pa kuti shifwa ku mpepo. Lelo ilyo kushitalala, icilunda cimo kuti cafumya amakilogramu 25 aya buci. Inshimu shilalyapo no kushako ubo abantu bengapanda no kulya. Ne nama mpanga nga ba bere na ba cibuli na sho shilalyako.
Bushe inshimu shipanga shani ubuci? Ilyo inshimu shileshishita pa maluba shinwa uluto lwa maluba. Shisendela ulu luto muli kamo pa tumafumo twa shiko tubili. Lyena inshimu shimbi e shisakanya ulu luto pa maminiti 30 ku mate ya shiko. E lyo shibika ulu luto mwi pula no kupupamo umwela ku mapindo ya shiko pa kuti lume.a Ilyo amenshi yakama eyefilya, kulaba ukufimba pe pula lyonse mu cilunda. Nga shafimbapo pa buci kuti bwaikala imyaka iingi ukwabulo konaika. Cashimikwa ukuti ubuci ubusuma sana ubwaikala imyaka 3,000 bwalisangwa mu nshiishi sha baFarao.
Ubuci Muti
Ubuci ca kulya caisulamo amavitamini na fimbi ififwaikwa ku mubili, ne fya kucingilila umubili ku malwele. E lyo kabili bwaba pa miti yatendeke ukubomba kale sana iicili ilebomfiwa na pali ino nshita.b Dr. May Berenbaum, uwasambilile pa tushishi ku Yuniversiti ya ku Illinois, ku United States of America, atila: “Pa myake iingi sana ubuci bwalibomfiwa ku kundapa amalwele ayengi ayaba nge filonda, ifilonda fya mulilo, utusanga twa pa menso, ifilonda fya pa mubili ne fikwebululwa.”
Abasabankanya amalyashi pa mulabasa wa CNN, balilandilepo nomba line pa fyo ubuci bubomba ngo muti. Batile: “Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Bubili balilekele ukubomfya ubuci pa filonda ilyo kwaishile imiti imbi iya kubika pa filonda. Lelo ifyo bafwailishe pamo ne fi utushishi tushumfwa muti tulefulilako, filengele ukuti batendeke ukubomfya ubuci ubwalebomfiwa na kale ku kukuposha ifilonda.” Ku kulangilila, ukufwailisha kumo kwali pa kundapa ifilonda fya mulilo. Basangile ukuti nga baundapa abali ne filonda fya mulilo ku buci, balapola bwangu kabili ifilonda tafikalipa sana ne fibala filacepa.
Ukufwailisha kulanga ukuti pa mulandu wa mate inshimu shisakanya no luto, mu buci musangwa ifingalwisha amalwele no kuyacingilila. Muli aya yene mate e mufuma tumo tumo utwipayo tushishi tuleta amalwele.c Kabili nga kusuba ubuci palya pene pafiimbile palafimbuluka ne nsandesande shitendeka ukukula bwino. E co Dokota Peter Molan sayantisiti wa ku New Zealand atila: “Bashing’anga ba fipatala na kabili nabatendeka ukubomfya ubuci, batile ubuci muti uusuma uwingaposha bantu. Na kuba akabungwe kalolekesha pa miti aka Therapeutic Goods Administration mu Australia kalisuminisha ukubomfya ubuci ngo muti, kabili mu calo ca Australia balateka inshimu sha buci ubwa kundapila ifilonda.
Misango inga iya fya kulya ifyo mwaishiba ifisuma ku mubili, ifyumfwika bwino kabili ifibomfiwa na ku muti? Kanshi e co mu myaka ya kale kwabelele amafunde ayo babikileko fye ku kucingilila inshimu na baleteka inshimu sha buci! Ukuteme miti nelyo ukonaule filunda fya nshimu wali mulandu wa kukandilwapo nelyo fye ukwipaiwa. Cine cine, ubuci e ca bupe cacindama ku muntu kabili ico na Kalenga wine acindikilwapo.
[Amafutunoti]
a Ipula ilyo inshimu shikuulila icipeepe lifuma ku nsandesande shaibela mu mubili wa lushimu. Umusango icipeepe capangilwamo nangu caba icayanguka sana inshimu ishifinine imiku 30 ukucila icipeepe kuti shaikalako ukwabule cipeepe ukonaika. Kanshi icipeepe mwandini capangwa mu kupapusha.
b Utunya tatulingile ukulya ubuci pantu kuti bwatukola.
c Apo ifiposha amalwele ifiba mu buci filonaika ku cikabilila no lubuuto, ubuci ubushaipikwa e bubomfiwa ku muti.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 16]
Ukwipikila Ubuci
Ubuci bwalilowa ukucila na shuga. E co nga tamukwete shuga kuti mwabomfya fye ubuci bunono. Na kabili apo mu buci bwine mwaba amenshi yanono, mu fyo muleipika cefyenimo amenshi. Nga ca kuti ifyo muleipika tafilekabila amenshi, bikeni amatebulo supuni yabili aya fulaulo muli kapu umo uwa buci. Nga ca kuti mulefumbika, nga mwabomfya kapu umo uwa buci, bikenimo na hafu tisupuni wa soda muli kabili cefyeniko umulilo wa kufumbikila.
[Abatusuminishe]
National Honey Board
[Icikope pe bula 16]
Ulushimu luleshishita ku kunwo luto
[Icikope pe bula 16, 17]
Icipeepe
[Icikope pe bula 17]
Inshimu ishipango buci
[Icikope pe bula 17]
Uuteka inshimu sha buci aleceeceta inshimu mu fipeepe