Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Kuti Nataluka Shani ku Bulalelale bwa pa Sukulu?

Eileen umukashana wa myaka 16 atila, “cila bushiku, abaice banandi balalanda sana pa bulalelale. Nga bakashana bena balaitwala fye na ku balumendo no kubeba ukuti bacite na bo ubulalelale, kabili bacitila ubulalelale pa sukulu pene.”

Michael, umulumendo wa myaka 15a na o atila, “Pa sukulu nsambilila paliba abaume abalala na baume banabo, abacita ifya bupulumushi pa lwalala ica kuti na baice bambi balemonako kabili tabatontonkanya no kuti ifyo bacita fyalibipa.”

BUSHE abo usambilila na bo balitemwa ukulanda pa bulalelale cila nshita? Bushe bamo balacita no bulalelale bwine? Nga e fyo caba, na iwe kuti waumfwa nga filya fyaumfwile umukashana umo uwalandile ukuti ukuba pa sukulu cimo no “kubombela mu ciyanda umo bapangila amafilimu ya bulalelale.” Icishinka ca kuti abacaice abengi ilyo bali pa sukulu, balomfwa amalyashi ayengi nga nshi aya bulalelale, kabili balacita fye no bulalelale.

Limbi kuti waumfwa uko abo usambilila nabo balelanda pa fyo bacitile ubupulumushi no muntu umo, ubupulumushi bwa kuti ilyo bacita fye ninshi na fyonse fyapwila na po pene. Inshita shimo abacaice balacita ubulalelale na bantu abo bashaishiba na bwino bwino. Kabili limbi na lyo balacita ubupulumushi na bantu abo bashaishiba kabili abo bashatala abamonapo aba kuti balanshenye fye nabo pa Intaneti. Ico abacita ubupulumushi bwa musango yu bafwaisha ca kuti bakwate uwa kucita nankwe ubulalelale ukwabula ukupangana nankwe ukuti nabatemwana. Danielle umukashana wa myaka 19 atila: “Abacita ubulalelale bwa musango yo, bacita ico pa mulandu wa kufwaya fye ukusekesha imibili yabo.”

Te kuti tupape kanshi ukuti mu masukulu ayengi, ilyashi lya bulalelale e lyo abana be sukulu batemwa ukulandapo sana. Umukashana umo uwa myaka 17 alembele ilyashi mu nyunshipepala ya pa sukulu asambilila. Atile: “Abana be sukulu abengi ilyo balepitana, balaba ne nsansa sana pa kushimikilana ifyo bacitile ubulalelale pa mpela ya mulungu kabili balalondolola ubulalelale bacitile ukwabula no kushako nangu kamo.”

Nga walisambilila Baibolo, kabili ulefwaya ukucita ifyo ilanda, ukuba pa bantu abatemwa sana ukulanda pa kulalana kuti kwalenga walafilwa ukwisha na bo. Kabili nga ca kuti taulecitako ifyo balecita nangu ukulandako ilyashi lya bulalelale, kuti batendeka ukukupumya. Kwena ufwile ukwenekela ica musango yu ukucitika, pantu na Baibolo itila abantu bamo abashishibe ifyo wasuminamo, kuti batendeka ‘ukukusaalula.’ (1 Petro 4:3, 4) Nangu cibe fyo, takwaba umuntu uwingatemwa ukusekwa. Nomba, kuti wacita shani pa kuti utaluke ku bulalelale pamo ne lyashi lyabipa ifyaba pa sukulu, no kutwalilila ukumfwa ukuti tawasuulwa ku banobe pa mulandu wa fyo wasuminamo? Ica ntanshi, kano waishiba umulandu itunko lya kufwaya ukucita ubulalelale lyabela ilyakosa.

Ishibe we Mwine

Ilyo wafika pa mushinku wa bulumendo nelyo ubukashana, umubili obe ulatendeka ukwaluka mu kwangufyanya kabili ne fyo utontonkanyapo na fyo filatendeka ukwaluka. Ilyo umubili uleyaluka, insuna ya kulaala no mukashana nelyo umulumendo na yo ilaluma nga nshi. Kwena, ifi e fyo umubili wa muntu fye onse wapangwa. Kanshi nga watendeka ukufwaya ukupalama ku muntu uushili mwaume munobe nelyo umwanakashi munobe ilyo uli pa sukulu, witila mu mutima obe mwaba fye ifya bupulumushi iyo, nelyo ukutila tawakwata amaka ya kuba ne mibele isuma. We mwine nga ulefwaya kuti waba umuntu wasanguluka!

Kwaliba ubwafya na bumbi ubo ufwile ukwishiba ukulunda pali bulya ubwa kuluma kwa nsuuna ya muntu ilyo alekula. Pa mulandu wa kuti tatwapwililika, imitima yesu fwe bantunse bonse ilafwaisha ukucita ububi. Nangu fye mutumwa Paulo alisumine ici cishinka ilyo alandile ati: “Ine mona mu filundwa fyandi ifunde limbi lilelwa ne funde lya matontonkanyo yandi no kulantwala bunkole kwi funde lya lubembu ilili mu filundwa fyandi.” Paulo atile ukuba uushapwililika kwamulengele uwa “nkumbabulili.” (Abena Roma 7:23, 24) Lelo Paulo ena alicimfishe bulya bulwi, kanshi na iwe wine kuti wacimfya!

Ishiba Icalenga Ukuti Abo Usambilila Nabo Babe ne Misango Yabipa

Nga filya fine twacilandapo na pa kubala, abo usambilila nabo cila nshita kuti balelanda pa bulalelale no kulaitakisha pa bulalelale bacita. Ulingile ukucenjela pa kuti taulekonkelesha imisango yabo iyabipa. (1 Abena Korinti 15:33) Lelo taufwile ukulamona abo usambilila nabo kwati balwani bobe. Mulandu nshi?

Pantu filya fine ufwaya ukucita, e fyo na bena bafwaya. Kabili nabo bene imitima yabo yalilemenena ku kucita ulubembu. Lelo paliba ubupusano bumo pali iwe na bena. Abanobe bamo limbi kuti ‘balitemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa.’ Nangu limbi kuti bakuliile mu lupwa umushaba “icitemwishi.” (2 Timote 3:1-4) E lyo bambi na bo nakalimo tabafundilwe bwino bwino mu nshila ya kutemwa kabili tabasambilishiwe imibele isuma iyo abafyashi baba no kutemwa basambilisha abana babo.—Abena Efese 6:4.

Iwe walikwata ishuko lya kuba na mano yene yene ayaba mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo, amano ayo abo usambilila nabo bashakwata. Kanshi kuti bacita ifintu ukwabula no kwishiba ububi bwingafuma mu kukonkelela ulunkumbwa lwabo. (Abena Roma 1:26, 27) Abanobe baba kwati abafyashi babo balibashitila motoka iibutukisha sana no kubaleka ukuya mu musebo umupita imyotoka iyingi nga nshi, lelo tababasambilisha ukwensha. Umwana wa musango yo kuti atemwa nga nshi ukwensha ilya motoka lelo te kuti papite ne nshita, kuti aba mu busanso. Nomba kuti wacita shani nga ca kutila abo usambilila nabo batendeka ukulanda pa bulalelale ninshi na iwe epo uli, nelyo nga bakupatikisha ukuti uciteko ubulalelale?

Kaana Ilyashi Lyabipa

Nga ca kuti abo usambilila nabo batendeka ukulanda pa bulalelale, na iwe kuti watunkwa ukufwaya ukukutikako nangu fye ukutendeka ukulandapo pa kuti bemona kwati nauipaatula kwi bumba lyabo. Lelo tontonkanya pa fyo bengakumona, nga ca kuti na iwe watendeka ukupoosapo ilyo balelanshanya. Bushe ifi watendeka ukubikako amano ku lyashi lyabo, e fyo bakwishiba ukuti e fyo waba, nelyo bushe e fyo ufwaya ukuba?

Nomba, kuti wacita shani nga wasanga ukuti ilyo mulelanda ilyashi, abanobe batendeka ukulanda pa fya bulalelale? Bushe ulingile ukufuma apo balelandila ifya musango yo? Ee! (Abena Efese 5:3, 4) Baibolo itila: “Uwacenjela amono bubi no kubelama.” (Amapinda 22:3) Kanshi nga wafumapo, te kutila ninshi kuti wamoneka kwati uli wa cilumba, lelo ninshi walicenjela.

Ukulanda fye icishinka, taulekabila no kumfwe nsoni nga wafumapo ilyo abanobe balelanda ilyashi lyabipa. Pantu na kuba, kwaba amalyashi yamo ayo wingafumapo ukwabula no kumfwe nsoni, sana sana amalyashi ayo ushitemenwe, tutile ilyo abanobe balefwaya ukucita fimo ifyo taulefwaya ukucitako. Tutile abo usambilila nabo balepangana ifyo bakayaibila abantu ukubomfya imfuti. Bushe kuti waikala walakutika na ku mapange yabo? Nga watendeka ukukutikako, abanobe kuti bamona kwati na iwe ulefwaya ukubafwilisha. Kanshi ica mano wingacita, kufumapo ilyo balelanshanya. Cimo cine na lintu balelanda pa fya bulalelale, ulekabila ukufumapo. Ilingi line, kuti wasangako inshila isuma iya kufuminapo pa kuti wimoneka kwati iwe ni we walungama sana, e lyo na pa kuti tabatendeke ukukupumya.

Kwena, limo te kuti cibe icayanguka ukufumapo ilyo abanobe balelanda ilyashi lyabipa. Tutile abekala na iwe mupepi mu kalasi limbi kuti bafwaya ukutila mulelanda na bo ilyashi lya bulalelale. Nga cabe fyo, mu kushipa kabili ukubomfya amashiwi yasuma kuti wabeba ukuti baleke ukukupumfyanya. Nga tabalekele, kuti wacita filya fyacitile umukashana Brenda. Atile: “Mano mano naebele kafundisha ukuti anseshepo pali ilya ncende no kumpeelako pambi apa kwikala.”

Uleiluka

Mu kuya kwa nshita, bamo abo usambilila nabo bakafwaya ukwishiba umulandu ushifwaila ukuisanshamo ilyo balelanda ilyashi lyabipa. Nga bakwipusha ifyo imibele yobe yaba, ulingile ukucenjela pa kwasuka. Bamo limbi kuti balefwaya fye ukukutumfya mu nshita ya kufwaya ukwishiba umulandu ushicitilako ifyo bacita. Lelo nga ca kuti uuleipusha cine cine alefwaya ukwishiba, mulondolwele ifyo wasuminamo ukwabula no kumfwe nsoni. Abacaice abengi babomfya icitabo citila Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba, pa kulangilila abo basambilila nabo ubusuma bwaba mu kumfwila ifishinte fya mu Baibolo.b

Pampamina pa Kucita Icisuma

Cinshi ulingile ukucita nga ca kuti uo usambilila nankwe ali ne pange lya bulalelale kabili apama ica kuti alafwaya no kukwikata pa mubili nelyo ukukufyompa? Nga wamuleka ukuti atwalilile ukucita ifyo, ninshi ulemukoselesha ukuti atwalilile ukucita ifyabipa. Baibolo ilalanda pa mulumendo uwasuminishe umwanakashi cilende ukumwikata no kumufyompa. Ulya mulumendo alekele umwanakashi alemusembeleka ku milandile yakwe iya bulalelale. Cinshi caishilecitika? ‘Aile alemukonka nakolopekwa, nge ng’ombe ilume iileya ku kwipaiwa.’—Amapinda 7:13-23.

Yosefe ena te fyo acitile ilyo ali mu bwafya bwa musango yu. Umukashi wa kwa shikulu wakwe inshita ne nshita alimusembeleke ukuti acite nankwe ubulalelale, lelo Yosefe alikeene mu kushipa. Kabili mu kulekelesha ilyo ulya mwanakashi afwaile ukumwikata, Yosefe alikeene kabili alifulumwike.—Ukutendeka 39:7-12.

Nga ca kuti uo usambilila nankwe alefwaya ukutendeka ukukwikata pa mubili mu nshila yabipa iya bulalelale, na iwe wine mu kushipa ulingile ukucitapo cimo nga filya Yosefe acitile. Eileen atila: “Umulumendo nga alefwaya ukutendeka ukunjikata, ndamweba ukuti aleke. Nga taleumfwa ifyo ndemweba, ndalanda na maka no kumupaatila ukuti, ‘Leka ukunjikata!’” Eileen na kabili atila: “Abalumendo ba pa sukulu nga taulebakaanya kabili taulebebelapo, te kuti bakucindike, nomba nga wabebelapo e lyo bengakucindika.”

Na iwe wine abo usambilila nabo kuti bakucindika nga wakaana ukulakutika ku malyashi yabo aya bulalelale, kabili ilyo balefwaya ukwishiba ifyo wasuminamo, ulingile ukubalondolwela mu mucinshi. Na kabili kaana mu kushipa nga ca kuti umo alefwaya ukukupatikisha ukucita ubulalelale. Ubusuma na bumbi ubwaba mu kukaana ubulalelale bwa kuti nga wacite co, we mwine wakulaumfwa bwino nga nshi. Ne cacilapo ukucindama ca kuti, Yehova na o akakutemwa sana!—Amapinda 27:11.

[Amafutunoti]

IFYO ULINGILE UKUTONTONKANYAPO

◼ Finshi wingalanda pa kufumapo ilyo abanobe balelanda ilyashi lya bulalelale?

◼ Finshi wingalanda nelyo ukucita nga ca kuti uo usambilila nankwe alefwaya ukuti mucite nankwe ubulalelale?

[Icikope pe bula 11]

Abanobe nga batendeka ukulanda pa fya bulalelale, fumapo fye

[Icikope pe bula 12]

Kaana mu kushipa ilyo umo alefwaya kuti mucite nankwe ubulalelale