Ukubika Lesa pa Ntanshi Kwalituletela Amapaalo

Abashimika ili lyashi ni ba Pierre Worou

“Bonjour!” (e kutila ‘mwashibukeni’) E fyo mposha abantu mu ciFrench lyonse. Lelo mu November 1975, balinjikete pa mulandu fye wa kuposha abantu muli uyu musango. Lekeni imwebe icalengele banjikate ne fyacitika ukutula ilyo.

NAFYELWE pa January 1, mu 1944, ku Malété, mwi tauni lya Savé, mu Benin.a Abafyashi bandi banjinike ati Abiola, ishina lya ciYoruba, icitundu cesu. Lelo, ku bwaice, naipeele ishina lya kuti Pierre, ilyo namwene ukuti lyaleumfwika bwino ilya nshita.

Mwi tauni naleikalamo, abantu balepeela abacaice bonse amashina na yambi. Ine balenjita ati Shimapepo pantu ilyo nafyelwe nalipalene na shimapepo wa muli ili tauni. Lelo nshatemenwe ukuya ku mafundisho ya ku calici, natemenwe sana ukuteya umupila.

Mu 1959, nakuukile ku musumba wa Sakété uwali ku kapinda ka ku kulyo aka Benin, pa mulandu wa kuti nalefwaya ukukonkanyapo ukuya ku sukulu. Naleikala na Simon, ndume yandi muli batata mukalamba uwali kafundisha. Pali iyi nshita ninshi e lyo atendeke fye ukusambilila Baibolo na ba Nte babili. Pa kubala, nshalefwaya ukulasangwapo ilyo balesambilila. Lelo pa numa naebele Michel, umwaice pali Simon, ukuti tulesangwapo na o pe sambililo lya Baibolo. Alisumine, kabili pali ili sambililo e po nabalile ukumfwa ishina lya kwa Lesa, ilya kuti Yehova.

Bushiku bumo pa Mulungu, Simon, Michel, na ine twatile tatwaye ku calici lelo twalayalongana na ba Nte. Ilyo twaile kulya, twalyumfwile ububi pantu twailebako fye basano, ine, Simon, Michel e lyo na ba Nte babili abaletusambilisha. Nalyo line twalisumine ukuti ifyo twaumfwile kulya, fyalefuma mu Baibolo kabili twalitwalilile ukusambilila. Michel e wabalilepo ukuipeela kuli Lesa no kubatishiwa. Ino nshita ni painiya, e fyo ba Nte beta ababomba umulimo wa nshita yonse uwa kushimikila imbila nsuma.

Simon akuukile mu musumba wa Kokoro, na ine nalikonkele. Kwali ukulongana kukalamba ukwa Nte sha kwa Yehova mu mushi wa Ouansougon. Simon aninine motoka pa kuya, lelo ine naile pa ncinga no kucofa amakilomita 220 pa kuyafika. Bonse twabatishiwe pali kulya kulongana pa 15 September 1961.

Amafya Twalekwata mu Mulimo wa Nshita Yonse

Pa kusanga isha kulilamo, nalelenga ifikope no kufishitisha e lyo no kulima ibala umwalefuma sana ifya kulya. Ilyo kangalila wa muputule, Philippe Zannou, atandalile icilonganino cesu, anjipwishe nga nalitontonkenyepo pa kubomba umulimo wa nshita yonse uwa bupainiya. Pa numa ya kulanshanyapo pali uyu mulandu, ine na Emmanuel Fatunbi umunandi, twapangile ukutendeka bupainiya mu February 1966. Mu kupita kwa nshita naishileba kangalila uutandalila ifilonganino ifyalelanda iciGun, iciYoruba, ne ciFrench.

Awe nasukile naishibana na Julienne, umukashana umo Nte uwatemenwe imikalile yayanguka nga ine. E o naupile pa August 12, mu 1971, no kutendeka ukulatandalila ifilonganino pamo nankwe. Twaishilekwata umwana umwaume, Bola, pa August 18 mu 1972. Ilyo twaletandalila ifilonganino, ine nine nalecofa incinga e lyo Julienne aleikala ku numa ninshi napapa Bola. Ilingi kwaleba Nte umbi uwaletusendelako ifipe pa ncinga yakwe. Ifi fine e fyo twale-enda pa myaka 4 ilyo twaletandalila ifilonganino.

Bushiku bumo umwina mwandi Julienne alilwele sana kabili ubushiku bonse calyafishe no kwafya. Ulucelo lwakonkelepo, naile pa musebo ku kufwaya motoka ingatusendako. Awe twamwene fye motoka yaiminina, icishalecitika sana muli ilya ncende. E lyo mwali fye namutekenya eka, ico nshaenekele nangu fye panono! Naebele namutekenya ubwafya twakwete kabili namulombele ukuti atutwaleko ku Porto Novo, umusumba ukalamba mu Benin apaba bakilomita 25 ukufuma apo twali. Alisumine. Ilyo twafikile alimwentwile no kusosa ati: “Namusendako fye, tamwalipile.”

Julienne ashele pa ng’anda ya kwa Nte munensu pa milungu ibili. Badokota baleisa mu kumumona cila bushiku. Balemuletela no muti walefwaikwa. Ilyo dokota amwene Julienne umuku wa kulekelesha, namwipwishe indalama nali no kulipila ninshi ndeti fye shifwile shingi. Nalipapile ilyo atile, “Tawalipile nangu shimo.”

Ukwaluka Ukukalamba

Mu 1975, mu calo ca Dahomey mwaishile imitekele imbi. Ishina lyalyalwike, batendeka ukwita ici calo ukuti, People’s Republic of Benin. Imikalile na yo yalyalwike. Batupeele ne cipope ca kuti twalule imiposeshe tuletila: “Pour la révolution?” (Bushe nauiteyanya ukukonka imitekele ipya?) Abantu bale-enekelwa ukwasuka ati: “Prêt!” (Ninjiteyanya!) Kampingu yesu tayaletusuminisha ukulandako aya mashiwi. Ici calengele abantu batupata sana.

Bushiku bumo pa Mulungu, ku kupwa kwa mwaka wa 1975, balinjikete ninshi ndeshimikila ku ng’anda ne ng’anda mupepi ne ncende ya St. Michel. Nga fintu nandilepo kale, icalengele ni co nayaswike ati “Bonjour!” ilyo umwaume umo amposeshe ati: “Pour la révolution?” Bantwele ku kapokola uko bailenguma icabipisha. Lelo pali bulya bushiku, ba Nte batatu balishile no kwisankombola.

Pali ba Nte bonse, nine babalilepo ukwikata. Pa numa, ba Nte na bambi abengi balibekete. Ubuteko bwalipokele amayanda ya Bufumu, na bamishonari balibatamfishe mu calo. Amaofesi yesu aya Nte sha kwa Yehova baliyesele, na ba Nte abengi balifumine mu calo, no kuya ku Togo na ku Nigeria.

Ulupwa Lwesu Lwakula mu Nigeria

Umwana wesu uwa bubili, Kola afyelwe pa April 25, mu 1976. Pa numa ya nshiku shibili, ukulingana ne cipope ca buteko icalenga 111, ubuteko bwalibindile umulimo wa Nte sha kwa Yehova. Twakuukile ku Nigeria uko twaileikala pa Ng’anda ya Bufumu apali imbutushi sheka sheka. Ubushiku bwakonkelepo batubikile mu filonganino fyalekanalekana ifyali mupepi. Kanshi pa Ng’anda ya Bufumu nga pafuma fye ibumba lya mbutushi limo, apo pene paleisa limbi. Abaleisa balebasendela fye mu fimbayambaya ukubatwala mu filonganino fyali mu ncende shimbi.

Aba ku maofesi ya Nte sha kwa Yehova ku Nigeria, banjebele ukutandalila ba Nte bonse abafumine ku Benin. Pa numa bampeele umulimo wa kulatandalila ifilonganino fyalebomfya ululimi lwa Yoruba mu Nigeria, na mu kuya kwa nshita, naletandalila ne filonganino fyalebomfya ululimi lwa Gun. Twale-endela pali honda. Nalebika Bola pa ntanshi, e lyo Kola aleikala pa kati ka ine no mwina mwandi.

Mu 1979 twaishileishiba ukuti twali no kukwata umwana na umbi, Jemima. E calengele tuleke umulimo wa kutandalila ifilonganino. Umwaice wa mwina mwandi, uo twaleita ati Pépé, alishile ukufuma ku Benin mu kwikala na ifwe. Ulupwa lwesu lwalitwalilile ukukula. Twaishilekwata abana na bambi babili abaume. Caleb afyelwe mu 1983 e lyo Silas mu 1987. Kanshi bonse pa ng’anda twafikile 8. Ine na Julienne twalefwaya ukuba abafyashi abasuma, lelo twalefwaisha no kutwalilila ukubomba umulimo wa nshita yonse nga cingacitika. Twali no kucita shani? Twafwaile impanga ya kusonkela apo twalelima tute, amataba, ne fyumbu. Lyene twakuulile ing’anda iyalinga fye mu mushi wa Ilogbo-Eremi.

Ulucelo abana besu nga baya ku sukulu, ine na Julienne twaleya mu kushimikila. Twalebwela bwangu pa ng’anda pa kuti abana nga baisa, twaliila pamo ifya kulya. Lyene, pa numa ya kulaalako panono, e lyo twaya mu mabala. Julienne na Pépé baleya na pa maliketi mu kushitisha ifyo twalelima. Bonse twalebombesha. Icawemeko fye ca kutila, tatwalelwala sana muli iyi myaka.

Amapaalo Twakwata te Mulandu no Kukanasambilila Sana

Tatwalekoselesha abana besu ukukonkelela amasambililo ya pa muulu. Twalishibe ukuti icali no kulenga imikalile yesu ukuwama, kubika sana amano ku kushimikila na ku kukwata imibele ya Bwina Kristu e lyo no kubombesha. Twalyeseshe ukwafwa abana ukulatontonkanya pali ifi fintu. Nine nalebasambilisha, kabili twali ne nsansa ukumona ifyo baishiletemwa Yehova, baipeela no kuti balemubombela, no kubatishiwa babatishiwa!

Pépé ali umukalamba pa bana besu kabili e wabalilepo ukufuma pa ng’anda. Ilyo fye aishile mu kwikala na ifwe, nalimusambilishe ukubelenga. Nangu ca kutila tafikile apatali mu masambililo, alibikile sana amano ku kusambilila Baibolo na ku kupepa. Pa numa ya kubomba bupainiya pa myaka imo, aishileupwa kuli Monday Akinra, kangalila uwaletandalila ifilonganino, kabili atendeke ukubombela pamo nankwe. Ino nshita balikwata umwana, ne shina lyakwe ni Timothy. Pépé na Monday balitwalilila ukubomba umulimo wa nshita yonse kabili pali ino nshita Monday alabomba imilimo iingi pa kulongana kukalamba.

Bola aishileingila incito ku kampani kakalamba aka fya kwipikaipika. Tapakokwele, umukalamba wa milimo umo alitemenwe imibombele yakwe e lyo ne mibele ya Bwina Kristu iyo akwete. Mu kupita kwa nshita, balimupeele icifulo icikalamba pa ncito. Ne cacindama ca kutila alasunga bwino abena mwakwe ba Jane e lyo na bana batatu, e lyo kabili ni eluda uubomba bwino mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova mu Lagos, ku Nigeria.

Kola atendeke ukwafwa uwalebila ifya kufwala pa kuti asambilileko, e lyo atendeke na bupainiya. Apo alisambilile iciNgeleshi ilyo twali ku Nigeria, mu 1995 balimwitile kwi ofesi lya Nte sha kwa Yehova ku kubomba mu dipartimenti ya kupilibula mu Benin. E ko abombela pa myaka yonse iyi 13.

Ifyo Twabombele Ilyo Twabwelele ku Benin

Twalitemenwe ilyo twaumfwile ukutila icipope cafumine ku buteko pa 23 January mu 1990 catile, lilya ifunde lyabindile umulimo wesu nabalifumyapo. Abengi ababutukiile ku Nigeria balibwelelemo ku Benin. Na bamishonari abapya balitendeke ukwisa mu Benin, na maofesi yakalamba aya ba Nte mulya yalitendeke ukubomba na kabili. Mu 1994 ulupwa lwesu lwalibwelele ku Benin, lelo Pépé, Bola, ne ndupwa shabo balishele ku Nigeria.

Mu Benin nalisangile incito ya kubomba inshita iinono. Twalikuulile ing’anda mupepi fye na maofesi ya ba Nte umwa kwikala ifwe basano fwe babwelele. Calyangwike ukukuula pantu twalikwete ing’anda ku Nigeria umwali aba kusonkela e lyo na Bola aletwafwa sana. Jemima abombele bupainiya pa myaka 6 uku ninshi alabila ifya kufwala pa kuti alesangako indalama. Lyene aishileupwa kuli Kokou Ahoumenou, kabili pali ino nshita babombela pa maofesi ya ba Nte ayaba fye mupepi ne ng’anda yesu. Caleb na Silas bali mu kupwisha isukulu. Ine no mwina mwandi Julienne twalitwalilila ukubomba umulimo wa nshita yonse pa myaka 40 pa mulandu wa kuti Lesa alatwafwa e lyo no lupwa lwesu lulatutungilila.

Lesa alipaala sana umulimo wesu uwa kushimikila mu Benin. Mu 1961 ilyo nabatishiwe, Inte sha kwa Yehova abaleshimikila imbila ya Bufumu muli ici calo bali fye 871. Ilyo banjikete, impendwa ya ba Nte yafikile kuli 2,381. Ilyo twabwelele ku Benin mu 1994, ba Nte ninshi balifika na 3,858, te mulandu no kubindwa pa myaka 14. Pali lelo balicila na 9,000, kabili abasangilwe ku Cibukisho ca Mfwa ya kwa Kristu mu 2008 bali 35,752.

Limo ndaya palya banjikatile imyaka 30 iyapita no kutontonkanya pa fyacitika. Ndatasha Lesa maka maka pa kupaala ulupwa lwandi. Tatubulisha kantu. Kabili ncili ndaposha abantu bonse nati, “Bonjour!”

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 23]

Alimwentwile no kusosa ati: “Namusendako fye, tamwalipile.”

[Amashiwi pe bula 24]

Tatwalekoselesha abana besu ukukonkelela amasambililo ya pa muulu

[Icikope pe bula 25]

Mu 1970 ninshi nali kangalila uutandalila ifilonganino

[Icikope pe bula 25]

Apa tuli na bana besu babili Bola na Kola mu 1976

[Icikope pe bula 25]

No lupwa lwandi pali lelo. Ndi no mwina mwandi, abana bandi basano, na beshikulu bandi batatu, e lyo no lupwa lwa kwa Pépé