Ifyo Tulingile Ukwenekela Nga Twafwilwa

Nangu ca kuti abasambilila bamo balanda ukuti ifyo fwe bantu tumfwa no kucita nga twafwilwa filaba fimo fine, ifyo abantu bomfwa no kucita nga bafwilwa, filapusanapusana. Bushe ifi tupusana ifyo tumfwa ne fyo tucita ilyo twafwilwa, filanga ukuti bamo tababa sana no bulanda nelyo balesha ukucita kwati tabali sana no bulanda? Awe nakalya. Nangu ca kuti umuntu alatendeka bwangu ukumfwako bwino nga ca kuti alecita ifilelanga ukuti ali no bulanda, ifyo fwe bantu tucita pa kulanga ukuti tuli no bulanda filapusanapusana. Ifyo umuntu akula, intambi e lyo ne fyamucitikilapo, filakuma sana ifyo acita nga afwilwa.

BUSHE UBULANDA TUBA NABO NGA TWAFWILWA BUBA SHANI?

Abantu nga bafwilwa tabeshiba bwino ifyo bakulaumfwa ne fikalabacitikila. Nomba kwaliba fimo ifyo bonse tumfwa nga twafwilwa e lyo ne fitucitikila. Natulandeko pali fimo:

Ukufilwa ukwishiba ifya kucita pa mulandu no bulanda tukwete. Bamo balatendeka ukulila napashilingile, ukulafuluka umuyashi, e lyo no kulayaluka mu fyo baleumfwa ukwabula no kwenekela. Limo na lyo ukuloota nelyo ukwibukisha ifyo balecita no muyashi kulalenga abafwililwe ukuba sana no bulanda. Na lyo line, nga ca kuti e lyo bafwililwe fye, abengi balafilwa ukusumina ificitike. Ba Tiina balandile ukuti, ilyo abena mwandi ba Timo bafwile ukwabula ukwenekela, “amaka yalipwile. Nalifililwe no kulila. Nali sana ne cikonko ica kuti limo nalefilwa no kupeema bwino. Nalifililwe ukusumina ukuti na bafwa.”

Ukulasakamikwa, ukukalipa, no kulaipeela imilandu. Ba Ivan batile: “Ilyo umwana wesu uwali ne myaka 24 afwile, palipitile inshita pa kuti ine no mwina mwandi Yolanda, tuleke ukuba no bukali.” Twalipapile, pantu twalemona kwati te kuti tukalipe. Na kabili twaleipeela imilandu, pantu twalemona kwati tatwacitile fyonse ifyo twalingile ukucita pa kuti twafwe umwana wesu.” Ba Alejandro abafwililwe abena mwabo pa numa ya kulwala pa nshita iitali, nabo baleipeela imilandu, batile: “Pa kubala, naleti icalengele Lesa asuminishe abena mwandi ukufwa, ni co pali ifyabipa ifyo nalecita. Ifi fyalengele ntendeke ukuipeela imilandu pa kutunganya Lesa ukuti e walengele bafwe.” Ba Kostas abo tulandilepo mu cipande cifumineko nabo batile: “Inshita shimo naleumfwa kwati ba Sophia baitemenwe fye ukufwa. Kabili nga natontonkanya ifi naleumfwa ububi, pantu na kuba tabaitemenwe fye ukufwa.”

Ukulafilwa ukutontonkanya bwino. Kulaba inshita shimo ilyo umuntu uufwililwe afilwa ukutontonkanya bwino. Ku ca kumwenako, uufwililwe kuti atendeka ukwelenganya ukuti umuntu uufwile kuti alanda, kuti aumfwa nelyo ukumona. Na kabili uufwililwe kuti cilemwafya ukulabika amano ku fintu fimo nelyo ukulafibukisha. Ba Tiina batile: “Inshita shimo naleisosha ninshi ndemona kwati ndelanda na bena mwandi. Kabili naletontonkanya sana pa fyalecitika ilyo ba Timo bali mupepi no kufwa. Nga caba ifi, naleumfwa sana ububi pantu nalefilwa ukubika amano ku fintu.”

Ukulafwaya ukuba mweka. Umuntu uufwililwe kuti alaumfwa ububi nga ali pa bantu. Ba Kostas batile: “Nga ca kuti ndi na baupana, naleumfwa sana ububi. Na kabili, nangu ndi na bashimbe na lyo naleumfwa ububi.” Ba Yolanda, abena mwabo ba ba Ivan, nabo batile: “Twaleumfwa sana ububi nga twaumfwa abantu baleilishanya pa mafya ayo twalemona ukuti yanono nga kuyalinganya ku mafya twakwete. Na kabili kwaleba abantu abaletushimikila pa fisuma ifyo abana babo balecita. Nangu ca kuti naletemwa pa fyo ifintu fyalebendela bwino, nshalefwaya ukulakutika kuli aya malyashi. Ine na bena mwandi twalishibe ukuti tatufwile ukwikalila fye ukulaloosha, lelo twatwalilile fye ukuloosha.”

Ukulwala e lyo na mafya yambi. Abantu abengi balaleka ukulya nga fintu balelya kale, balatendeka ukonda nelyo ukwina, kabili balatendeka ukulaala sana nelyo ukulafilwa ukulaala. Ilyo ba Aaron babepwishe pa fyalecitika mu mwaka bawishi bafwililemo, batile: “Nalefilwa ukulaala bwino, pantu lyonse naleshibuka pa kati ka bushiku no kutendeka ukutontonkanya pa mfwa ya batata.”

Ba Alejandro baleumfwa kwati nabalwala. Batile: “Naleya sana kuli badokota mu kupimisha, lelo lyonse balenjeba ukuti tapali nangu fimo ifyo ndwele. Nalemona kwati ubulanda e bwalelenga ndeumfwa kwati nindwala.” Mu kuya kwa nshita, balilekele ukumfwa ifi. Nomba nangu cali ifi, ba Alejandro balicitile bwino pa kuya kuli badokota. Ukuloosha kulalenga umubili walafilwa ukulwisha amalwele, ne ci kuti calenga amalwele ya kale ukukoselako nelyo fye ukulenga umuntu ukulwala ubulwele ubo ashalwele kale.

Ukulafilwa ukubomba bwino imilimo yacindama. Ba Ivan balandile ukuti: “Ilyo Eric afwile, twalingile ukwishibisha balupwa, ifibusa, abo alebombako, abo alesonkelako ing’anda e lyo na bantu bambi. Na kabili, kwali ifipepala ifyo twalingile ukulemba. Twalingile ukwishiba ifintu fyonse ifyo Eric akwete. Pa kuti tucite ifi, twalingile ukubikako sana amano nangu ca kuti twalinakile sana kabili twali no bulanda.”

Abantu bamo batendeka ukucula pa kubomba imilimo imo nga papita inshita. Ku ca kumwenako, kuti balefilwa ukubomba bwino imilimo umuyashi alebomba. Ifi fine e fyo cali kuli ba Tiina. Batile: “Ba Timo e balecita fyonse ifya ku banki ne fyalekuma ubukwebo bwesu. Nomba nine nalingile ukulabomba iyi imilimo yonse kabili ici calelenga ndenaka sana. Nalemona kwati te kuti incite ifi fyonse ukwabula ukulufyanya.”

Amafya tulandilepo pa muulu yalalenga abengi balamona kwati cilafya sana ku muntu uuleloosha ukumfwako bwino. Nomba nangu ca kuti tulaba sana no bulanda nga twafwilwa, ukwishibila libela ifyo ciba nga twafwilwa kuti kwatwafwa ukulaumfwako bwino. Mufwile no kwishiba ukuti te bantu bonse abakwata amafya yonse ayo tulandilepo. Na kabili abafwililwe kuti baleumfwako bwino nga baishiba ukuti abantu abengi balakwatako amafya bakwete.

BUSHE NKATALABAPO NE NSANSA NA KABILI?

Ifyo mulingile ukwenekela: Ubulanda tukwata nga twafwilwa bulacepako mu kuya kwa nshita. Ici tacilolele mu kuti ubulanda bonse bulapwa nelyo ukuti tulalaba ku muntu wesu uwafwa. Lelo panono panono, ubulanda bulaya bulecepako. Na kabili kuti muleumfwa sana ubulanda pa nshita shimo, pamo nga ilyo ubushiku mwaupene bwafika. Na lyo line, abantu abengi balaleka ukuba sana no bulanda ica kutila kuti babomba ne milimo balebomba cila bushiku ukwabula ubwafya. Ilingi line, ubulanda bulacepako nga ca kuti balupwa nelyo ifibusa fya uufwililwe balemwafwa no kumusansamusha.

Myeshi inga ifwile ukupitapo? Abantu bamo balaleka ukuba sana no bulanda nga papita fye imyeshi iyalinga. Ku bengi umwaka nelyo fye ibili ilapita pa kuti fye bamone ukuti nabatendeka ukumfwako bwino. E lyo bambi nabo kuti batwalilila ukuba sana no bulanda ukucila na pa myaka ibili.a Ba Alejandro batile, “Imyaka itatu yalipwile naba fye ne cikonko.”

Mufwile ukuitekanishisha. Tamufwile ukulaipatikisha ukuleka bwangu ukuloosha kabili mufwile ukulaibukisha ukuti tamwakatwalilile fye ukuba no bulanda. Nomba bushe kwaliba ifyo mwingacita pa kuti mwikatwalilila ukuba sana no bulanda pa nshita iitali na pa kuti mwingacefyako ubulanda mwaba nabo?