IFINGATWAFWA NGA NATUSAKAMIKWA NELYO TULI NA MAFYA

Ificitika mu Mubili nga Twasakamikwa Nelyo Tuli na Mafya

Kwaliba ifyo bongobongo icita nga natusakamikwa nelyo tuli na mafya pa kuti tuicingilile nelyo ukupwisha ayo amafya. Bongobongo ilalenga umutima watendeka ukutunta bwangu bwangu, umulopa ukulabutukisha, bapwapwa ukulaingisha no kufumya umwela uwingi ne micincili (muscles) ukuba sana na maka. Nga caba ifi tapakokola ninshi umubili waipekanya ukucimfya ubwafya mukwete. Nga ca kuti ifyacilenga bongobongo icite ifi fyapwa, umubili ulatendeka ukubomba nga fintu ubomba lyonse.

IFYO UMUBILI UCITA NGA TULI NA MAFYA KUTI FYATWAFWA NELYO UKUTULETELA AMAFYA NA YAMBI

Icilenga bongobongo ilecita ifi tulandilepo, ni pa kuti mu kwangufyanya tuicingilile ku masanso nelyo tupwishe amafya tukwete. Ifi bongobongo icita kuti fyamwafwa ukubomba bwino imilimo, ukulemba bwino amashindano, ukulanshanya bwino na balefwaya ukumwingisha incito, e lyo no kuteya bwino ifyangalo.

Na lyo line, nga mwatwalilila ukumfwa ifi pa nshita iitali kuti mwaba na mafya. Nga caba ifi, umubili kuti ulekalipa, kuti mwatendeka ukuba no bulanda nelyo icipyu, kuti mulelaba sana ifintu kabili kuti mulefilwa ukutontonkanya bwino. Kuti mwaleka ukuba ne cikuuku ku bantu. Umuntu nga aleumfwa ifi pa nshita iitali kuti atendeka ukucita ifintu ifyabipa pamo nga ukunwesha ubwalwa no kubomfya imiti ikola bubi bubi. Nga ca kuti umuntu alaumfwa ifi pa nshita iitali, kuti alwala amasakamika, kuti alanaka sana nelyo fye ukutendeka ukutontonkanya pa kuipaya.

Kwaliba amalwele ayengi ayo umuntu engalwala pa mulandu ne fyo bongobongo icita nga ca kuti asakamikwa sana nelyo ali na mafya. Kabili aya amalwele kuti yaikata icilundwa icili conse ica mubili.

IFINGACITIKA MU MUBILI NGA NATUSAKAMIKWA SANA NELYO TULI NA MAFYA

Bongobongo.

Bongobongo ilalenga ama hormone pamo nga adrenaline na cortisol ukufuma. Aya ama hormone yalalenga umutima ukulatunta bwangu bwangu, umulopa ukulabutukisha, no mubili ukuba na maka pa kuti umuntu aicingilile bwangu ku bwafya. Aya ama hormone nga yafulisha umuntu kuti:

alafulwa bwangu, alwala amasakamika, alwala umutwe kabili kuti alafilwa ukulaala

Imicincili na mafupa.

Imicincili ilakosa kabili ilaba sana na maka pa kuti umuntu aicingilile. Imicincili nga yakosa sana no kukwata amaka:

imicincili kuti yalatintika sana, umubili kuti ulekalipa, umutwe kuti ulekalipa

Bapwapwa.

Umuntu alatendeka ukupemashika kabili ici kuti calenga:

alapwilila, akwata sana umwenso nga wa mwenso

Umutima.

Umutima ulatendeka ukutunta bwangu sana pa kuti umulopa uleenda bwangu. Imishipa ilakula nelyo ukucepa pa kuti umulopa uleya fye uko ulekabilwa pamo nga ku micincili. Nga ca kuti umutima walatunta sana ukucila mu cipimo kuti:

mwalwala ubulwele bwa mulopa ukubutukisha, umutima kuti waleka ukutunta bwino, nelyo kuti mwalwala lupuma (stroke)

Ama hormone.

Nga ca kuti umuntu nasakamikwa nelyo ali na mafya ama hormone pamo nga adrenaline na cortisol yalafuma. Nga caba ifi imicincili ilakwata sana amaka. Aya ama hormone nga yafulisha umuntu:

kuti alwala ubulwele bwa shuga (diabetes), kuti alelwalilila, kuti alebuuka no bulanda nelyo ukubuuka nafulwa apabula umulandu nelyo kuti aina sana

Mu mala.

Amala yalaleka ukubomba bwino. Nga ca kuti amala yaleka ukubomba bwino pa nshita iitali, umuntu kuti:

alaumfwa umuselu, alaluka, alapolomya nelyo ukulwala umubindi (ukufilwa ukuyafwilisha ku cimbusu)

Ifilundwa fya bufyashi.

Umuntu nga nasakamikwa sana nelyo ali na mafya, ifilundwa fya bufyashi filaleka ukubomba bwino. Nga ca kuti caba ifi pa nshita iitali umuntu kuti:

alefilwa ukupanga icupo, alefilwa ukufumya amenshi ya bufyashi kabili nga mwanakashi kuti alefilwa ukuya ku mweshi ilyo alingile ukuya