Isambililo 22

Imitendekele Ifumamo Cimo

1-3. Mu mitendekele ya lyashi ni nshila nshi isho wingemishamo ubuseko mwi sambililo?

¹ Iimyo buseko. Imitendekele ya lyashi ilingile ukwimyo buseko mwi sambililo. Ilingile ukubimbula ibumba lyobe no kubapekanya ukutontonkanyapo bwino pa fyakonkapo. Pa kupwilikishe ci, calibe cafwaikwo kulangisho kukatama kwe sambililo lyobe kwi bumba.

² Imo iya nshila shawamisha isha kwimishamo buseko mu lyashi kulenge bumba lyobe ukubimbwamo. Leka beshibe ukuti ifi fyebo fintu fyakatama kuli bene, ukuti fikumine ubumi bwabo. Pa kucite fyo ufwile ukutendekela pa cipimo ce bumba. Ico cipilibulo kuti ifyo ulesosa filingile ukuba fintu abalekutika bonse baishiba. Pambi kuti caba cilangililo, nelyo impika, nelyo ukukonkana kwa fipusho. Lelo cilingile lyonse ukuba cintu cimo icingeshibikwa kwi bumba lyobe pa kuti bengacumfwikisha no kwishibe fyo cingabomba kuli bene.

³ Limbi kuti cabe cafwaikwa, pa nshita shimo, ukucimfya impatila mu mitendekele yobe. Nga ca kuti isambililo lilelandwapo lintu lyacilapo ukwimye fikansa, ici kuti cacilapo kube ca cine. Mu milandu ya musango yo imitendekele yobe yalibe yakatama nga uli no kusungilile bumba lyobe mu lyashi ukufikila ukupaasha kulekoshe cishinka cobe kwingapwishishiwa mu kufumamo cimo. Mu butumikishi bwa ku ŋanda ne ŋanda ilingi kuti cacitika ukucimfyo kukaanya kwa munsaunte pa kulumbulula kwene intanshi mu nshila yacenjela kabili lyene ukutwalilila ne fyebo ulefwayo kulandapo.

4-6. Fya kusangwilako nshi fimbi fingafwilishe mitendekele yesu ukwimyo buseko?

⁴ Cintu usosa lyonse cakwato bucindami bwa kubalilapo. Lelo pa kwimyo buseko ukupitila mu mitendekele yobe, ifyo ucisosa nakalimo e cacilapo kucindama ukucila mupepi no lubali lonse lumbi ulwa mu lyashi. Pa mulandu uyu imitendekele yobe ifwayo kupekanya kwa mu kubangilila ukwasakamanisha te kwa cintu uli no kusosa ceka lelo ukulosha ku musango ulefwayo kucilandilamo.

⁵ Ilingi, amasentensi yepi, ayayanguka e yakacishapo kupwilikishe mifwaile yobe mu mitendekele. Apo ukusala mashiwi kwaba ukwakatama nga nshi mu kupwilikishe mifwaile yobe mu nshita iipi iya mitendekele, pambi kuti wacisango kube ca bunonshi ukupekanya amasentensi yobe aya kubalilako yabili nelyo yatatu mu kusakamanisha. Yalembe pa kuti wingayabelenga, nelyo yasungile ku mutwe pa kuti amashiwi yobe ya kwiswila yakwate amaka yonse ayayawaminwa kabili ayafwaikwa. Pa mbali ya ico, ici cikakupeelo kuicetekela kwacilapo pa kutendeka ne shuko lya kunonka ukutekanya kwakumanina ku kutwalilila mu kukanalolesha pali autulaini.

⁶ Amashiwi yalundwapo ayanono fye ukulosha ku mipeelele ya mitendekele yobe, nangu cingati kafunda obe takabe uwayangwako kuli ifi fishinka mu kulundana ne yi mibele ya milandile. Nga waumfwa umwenso, kokomokako no kulandila mwi shiwi lya pa nshi. Landa mu kuicetekela, lelo sengauko kulangisha ukuli konse ukwa kuba uwaumina kumo. Imibele ya musango yo kuti yanunune bumba lyobe pa kutendeka fye.

7. Ni lilali ulingile ukupekanye mitendekele yobe?

⁷ Nangu cingati imitendekele ya lyashi yaba e cintu ca kubalilapo kupeelwa, ilingi ipekanishiwa mu kufumamo cimo nga nshi pa numa umubili wa lyashi ube nauteyanishiwa bwino. Ici cikakusuminisho kwishiba icingawamisho kusosa pa kutendeka mu kulinga ifyebo ifyo upekenye.

**********

8-10. Ni shani twingalenga imitendekele yesu ukube yayana ku mutwe wa lyashi?

⁸ Iyayana ku mutwe wa lyashi. Ni lyeka fye lintu imitendekele yobe yaba iyayana ku mutwe wa lyashi e lintu ingatungulula mwi sambililo mu kufumamo cimo. Ufwile ukusakamana apakalamba ukubomfya mu mitendekele fyeka fye ifilesangwilako ku mifwaile yobe mu kulanda. Kwena, ilingile ukuba mu kumfwana no kucindama kwa bukombe bwa Bufumu no kupekanishiwa mu kukanakalifya abengaba abeni mwi bumba.

⁹ Imitendekele yobe taifwile fye ukutungulula mwi sambililo lya lyashi epela, lelo ifwile ukupeela mu kumfwika ulubali lwa fyebo ifyo uli no kulandapo. Ici cipilibulo kupeleeshe sambililo lyobe ku mutwe wa kulungatika kabili lyene, mu nshila imo, ukwishibisha uyo mutwe ukufika ku cipimo ufikileko kubo walundana ne mitendekele yobe. Nga taulumbulwile umutwe wa lyashi mu kulungatika, pambi, inshita shimo, kuti wabomfya amashiwi ya mpikwe nelyo aya mutwe wa lyashi mu mitendekele. Muli iyi nshila ibumba lyobe talyakenekele ukuti uli no kulanda pa mbali shimbi ishe sambililo isho umutwe wa lyashi lyobe limbi wingatubulula.

¹⁰ Amalyashi yonse yalingile ukuba ayaikatana, te kutendeka ne cintu cimo no kusondwelela ne capusanako. Mu kulundapo, uyu mulandu wa mitendekele ukuba iyayana ku mutwe wa lyashi ufwile ukulinganishiwa no kulenga imitendekele ukuba iya kwimyo buseko. Mu mashiwi yambi, umutwe wa lyashi taulingile ukufimbilikishiwa pa mulandu wa kushimika fye kwa kalyashi kasuma pa kutendeka. Imifwaile ya lyashi ilingile ukupulamo mu kusala kwa fyebo fyobe. Kabili ifwile ukulinga no kwikatanishiwa mu mubili wa lyashi.

**********

11-14. Ni mu nshila nshi umo twingapimina nga ca kuti imitendekele ili iya butali bwalinga?

¹¹ Iya butali bwalinga. Butali bwaba shani imitendekele ilingile ukuba? Takwabako casuko ca kulungatika icingalinga imibele yonse. Ubutali bwa mitendekele bushintilila pa nshita ipeelwe kuli ilyo isambililo, imifwaile ya lyashi, ibumba libimbilwemo ne fya kusangwilako fimbi ifyapalako.

¹² Na kuba, pa kukutika ku lyashi, ilingi line cilingile ukube cakosa ukupanga umupaka wamonekesha pa kati ka mitendekele no mubili wa lyashi, pa mulandu wa kutwalilila. Iyi e mpika iyo kafunda obe akakwata mu kubomba ne yi mibele pali slipi obe wa Ukufunda kwa Milandile. Umusambi onse alabomfya ukulandapo kumo kwa kutendekela mu lyashi lyakwe, lelo kafunda akaba uwasekelela muli ici: Bushe imitendekele ili iyashokoloka, iyashika ukucilamo, iyalepesha, ica kuti ibumba lyobe lyatendwa intanshi taulafika na mu fyebo fyobe ifya kushinina kukalamba ifili no kupeelwa?

¹³ Imitendekele ilingile ukuba mu kukonkana kwe tontonkanyo ukwashininkishiwa, ukwabamo umuyano, ukwayangufyanya ukulola kwi sambililo lyobe ukwabulo konaule mibele ya kwimya ubuseko. Ifwile ukube yapwililila, iyabulo kuputauka. Ici cifwaya ukutontonkanyapo mu kusakamanisha, pantu nga ukutendeka kobe kwatalukisha kwi sambililo lyobe ica kuti kwafwayo kulondolola kwaleepa kabili ukwashika, lyene kuti cawamisha ukupituluka mu mitendekele yobe kabili pambi ukusanga apa kutendekela apapya.

¹⁴ Nga cabe cakosa ukwishibo mupaka pa kati ka mitendekele no mubili wa lyashi, lyene cili icapalishako ukuti imitendekele yobe ili ya butali bwalinga. Kuti calangishe fyo nawingishe bumba lyobe bwino mu fyebo ica kuti balekutika ku fyebo fyobe ifya kushinina ukwabula ukuti bebukile ulwa cene. Ku lubali lumbi, nga ca kuti batendeko kutwishika nga ni lilali ulefika pa cishinka, lyene kuti washininkishe fyo imitendekele yobe nailepesha. Ubu ilingi line e bunake bwaba mu mipeelele ya ku mwinshi no mwinshi, umo ilingi mwabamo kukabila kwa kulekanyalekanya ubutali bwa mitendekele yobe ku mwinshi umo na umo.

15, 16. Bushe imitendekele ya lyashi ilingile ukulepa shani lintu ili ulubali lwa malyashi ya kukonkana?

¹⁵ Ilyashi ulepeela nga e lyeka fye lili pali programu, nelyo lintu ulepeele lyashi lya busambi, imitendekele yobe pambi kuti yalepako ukucila pa tushita tumbi. Lelo nge lyashi lyobe lili lubali lwa malyashi ya kukonkana, nelyo nga cili lubali lwa Ukulongana kwa Mulimo, lyene imitendekele yobe kuti yabe ipi kabili iyafika pa cishinka pantu ili lubali lwaikatana ulo imitendekele ilandilwepo kale kale. Inshita ikalamba ilonaulwa mu kukanafwaikwa ku mitendekele yalepa, iyakobenkana. Waba mubili wa lyashi e ulenga imfundo uli no kupeela ukumfwika.

¹⁶ Mu kusupula, imitendekele yobe yabelako fye ku kutampa ukulanshanya, ukwimyo buseko no kutungulula mwi sambililo uli no kulandapo. Cite ci mu kuba no kufumamo cimo kwayangufyanya ukwingabomba kabili lyene ingila mu mfundo shakatama ishe sambililo lyobe.