Imitendekele Ingalenga Abantu Ukufwaya Ukukutika

IMITENDEKELE yaba lubali lwacindama ulwe lyashi ilili lyonse. Nga mwalenga ibumba ukufwaisha ukukutika, bakapeepeka amatwi ku fyalakonkapo. Nga ca kuti imitendekele yenu mu butumikishi bwa mwi bala tailengele abantu ukufwaya ukukutika, pambi te kuti mutwalilile ukulanda na bo. Ilyo mulelanda ilyashi mu Ng’anda ya Bufumu, nga mwafilwa ukulenga abali mwi bumba ukufwaya ukukutika, kwena tabakafume no kuya, lelo bamo kuti batendeka ukutontonkanya pali fimbi.

Pa kupekanya intendekelo, mufwile ukutontonkanya pa fyakonkapo pantu fyene e buyo bwenu: (1) ukulenga ibumba lipooseko amano, (2) ukubeshibisha bwino bwino ico muli no kulandapo, na (3) ukulanga umulandu ico mulelandapo cicindamine kuli bene. Inshita shimo kuti mwacita ifi fitatu pa nshita imo ine. Lelo inshita shimbi, mufwile ukubombela pali ifi pale pale, kabili imikonkanine kuti yalekanalekana.

Ifya Kucita pa Kulenga Ibumba Lipooseko Amano. Abantu nga nabalongana ku kukutika ku lyashi te kutila ninshi nabaiteyanya ukupeepeka amatwi ku filesoswa. Mulandu nshi? Imikalile yabo yabamo ifingi ifingafwaikwa ukupooswako amano. Napamo kuti nabasakamikwa pa lwa bwafya bwa ku ng’anda nelyo pa lwa cintu cimbi mu bumi. Ico mulingile ukubombelapo nga kalanda kulenga bapooseko amano no kuti batwalilile ukupeepeka amatwi ku fyo mulesosa. Kwaba inshila ishingi mwingacitilamo ici.

Ilyashi limo pa malyashi ayalumbuka sana lyaba Lyashi lya pa Lupili. Lyatendeke shani? Ukulingana ne fyalembele Luka, Yesu atile: “Muli ba nsansa, mwe babusu, . . . muli ba nsansa, mwe bomfwe nsala nomba, . . . muli ba nsansa, mwe balila nomba, . . . muli ba nsansa, ilyo abantu bakamupata.” (Luka 6:20-22, NW) Mulandu nshi ico calengeele abantu ukufwaya ukukutika? Mu mashiwi fye ayanono Yesu alisumine ukuti bakomfwa wakwe balikwete amafya yakakala ayo balepitamo. Lyene, ukucila ukulanda fye pa mafya, alondolwele ukuti abakwata amafya ya musango yo nalyo line kuti baba ne nsansa, kabili alondolwele mu nshila ya kuti bakomfwa wakwe balafwaya atwalilile fye ukulanda.

Amepusho kuti yabomba bwino sana ku kulenga abantu ukufwaya ukukutika, lelo yafwile ukulingana ku fyo mulelandapo. Nga ca kuti amepusho yaletubulula kwi ibumba ukuti mwalalanda ifyo baishiba kale, ilyo line fye tabakafwaye no kukutika. Mwiipusha amepusho ayalenga ibumba insoni nelyo ayalenga bamoneka kwati babi. Lelo esheni ukwipushisha mu nshila ingabalenga ukulatontonkanya. Pa numa ya cipusho cimo na cimo, pemwineniko pa kuti bakomfwa wenu bakwate nshita ya kwasuka mu mutima. Ilyo baleumfwa kwati balelanshanya na imwe mu mutima, ninshi nabapoosako amano.

Inshila na imbi iyawamisha nga mulefwaya abantu ukukutika yaba kulanda pa ficitika icine cine mu bumi. Lelo ukushimika fye ilyashi takwakamwafwe ukufika pa buyo bwenu nga ca kuti icacitike cilelenga umo mwi bumba insoni. Nga ca kuti abantu baleibukisha ifyo mwashimike lelo nabalaba isambililo lyalimo, ninshi tamufikile pa buyo bwenu. Nga ni pa kutendeka kwa lyashi lyenu mwashimika ico cacitike, cifwile ukuba citendekelo ca kwisaimikapo icishinka cacindama ica lyashi lyenu. Nangula ca kuti ifishinka fyashika kuti fyakabilwa ku kulenga ifyo muleshimika ukumfwika ifya cine cine, cenjeleni kabili mwilefya ico muleshimika ukucisha mu cipimo.

Bakalanda bamo batampa ilyashi pa kulanda pali cimo icali mu nyunshipepala nelyo pa mulabasa, atemwa ifyalandile umulashi umo uwacindikwa. Ifi na fyo kuti fyaba fye bwino kulila nafilinga ku mulandu mulelanda no kulinga ibumba.

Nga ca kuti ilyashi lyenu lili pa yalekonkana ayalelanda pa cintu cimo cine nelyo nga lya mu Kulongana kwa Mulimo, lyene calilinga ilingi line ukwipifya intendekelo kabili ukuilanda fye mu kulungatika. Nga mulelanda ilyashi lya ku cintubwingi, sungeni inshita ilangililwe ukuti e ya ntendekelo. Ni mu kati ke lyashi e muba ifyebo fyacindama sana kwi bumba lyenu.

Inshita shimo kuti mwalanda kwi bumba lya mintelengu nelyo fye ilya bulwani. Kuti mwacita shani pa kuti bakutike? Stefani, Umwina Kristu wa mu kubangilila uo casoswa ati ali ‘uwaisulamo umupashi na mano,’ balimwikete no kumutwala ku cilye ca ciYuda ica Sanhedrini. Kulya asoseeleko ubuKristu mu kulongoloka. Atendeke shani? Atendeke mucinshi mucinshi kabili alandile pali cimo ico bonse balesuminishanyapo. “Umfweni, mwe bamunyinane na batata, Lesa wa bukata amoneke kuli shifwe Abrahamu.” (Imil. 6:3; 7:2) Pa Areopagi mu Atena, umutumwa Paulo ayalwile imitendekele yakwe ukulinga ibumba lyakwe ilyapusanininako. Atile: “Mwe bena Atena, namona konse konse imwe mwaba nga bacilamo ukupepe mipashi.” (Imil. 17:22) Pa mulandu wa mitendekele isuma, balya Stefani alandileko na bo Paulo alandileko bonse balefwaya ukumfwa na fimbi.

Na lintu muli mu mulimo wa mwi bala, mulekabila ukulenga abantu ukufwaya ukukutika. Nga ca kuti mwine ng’anda mwamupumikisha fye, kuti pambi ali ne ncito. Mu fyalo fimo, benekela ukuti umweni wa kupumikisha afwile ukulanda bwangu bwangu ico endeele. Kumbi, umwata waba wa kuti intanshi mwaposhanya no kwipushaipushako ilyo mushilalanda umulandu mwendeele.—Luka 10:5.

Te mulandu no mwata, bucibusa bwa bufumacumi kuti bwalenga mwalanshanya. Cisuma ukutendeka ne cintu icikumine sana ku fintu uyo muntu aletontonkanyapo. Kuti mwaishiba shani ifya kutendeka? Cisuma, ilyo mwacifika, bushe uyo muntu acilabomba? Napamo acilalima, ukuwamya ulubansa, ukulungisha motoka, ukwipika, ukucapa, atemwa ukusakamana abana. Bushe acilabelenga inyunshipepala nelyo acilatamba fimo ifilecitika mu musebo? Bushe nga mwacencenta cilemoneka kwati alitemwa ubulondo, ifyangalo, inyimbo, ukwenda inyendo, amakompyuta, nelyo ifintu fimbi? Abantu ilingi bangwa sana ku fintu bomfwile nomba line pa redio nelyo pa televishoni. Ukwipusha icipusho nelyo ukukumya fye ku milandu ya musango yo kuti kwalenga mwalanshanya bwino sana.

Ica kumwenako capulamo ica fintu twingatendeka ukulanshanya nga tulefwaya ukushimika ubunte, ni lilya Yesu alandile no mwanakashi umwina Samaria pa cishima mupepi na ku Sukari.—Yoh. 4:5-26.

Mulingile ukupekanya bwino sana intendekelo yenu, na kucilisha nga ca kuti icilonganino cenu cilabomba imiku iingi mu cifulo cenu ica kushimikilamo. Nana nga te ifyo, kuti mwafilwa ukushimika ubunte.

Londololeni Bwino Umulandu Muli no Kulandapo. Ku kulongana kwa Bwina Kristu, ceyamani nelyo umbi umutangilile ilingi e ubilisha umutwe wenu uwa lyashi no kumwita. Lelo, kuti cawama ukucinkulako ibumba lyenu mu mashiwi ya kwiswila umulandu muli no kulandapo. Ici kuti caba mutwe we lyashi, lelo te lyonse mufwile ukuubelenga fye filya fine ulembelwe. Nangu cibe fyo, umutwe we lyashi ufwile ukuya uleumfwika panono panono ilyo ilyashi liletwalilila. Pa kutendeka, kuti mwafwayako inshila ya kutontomeshako pa mulandu mulelandapo.

Ilyo Yesu aletuma abasambi bakwe ku kushimikila, alibebele bwino bwino ubukombe bali no kushimikila. “Na po muleya, mulebila, amuti, Nabupalama ubufumu bwa mu muulu.” (Mat. 10:7) Yesu alandile pa lwa nshiku shesu ati: “Ne mbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa.” (Mat. 24:14) Twacincishiwa ‘ukubile cebo,’ e kutila ukulanda fye ifya mu Baibolo ilyo tuleshimikila. (2 Tim. 4:2) Ilyo mushilakupukula Baibolo nelyo ukulanda pa Bufumu bwa kwa Lesa, ilingi line icikabilwa kulanda pa mulandu umo uusakamike abengi. Kuti mwalanda pali bumpulamafunde, ubulofwa, ulufyengo, inkondo, ifya kwafwa abacaice, ukulwala, nelyo pa mfwa. Lelo mwiikalila fye ukulanda pa fibi; ubukombe bwenu busuma. Tukuteni ukwalwila ukulanshanya kwenu ku Cebo ca kwa Lesa ne subilo lya Bufumu.

Londololeni Ico Umulandu Mulelandapo Ucindamine kwi Bumba Lyenu. Nga muli no kulanda mu cilonganino, teti mutwishike sana ukuti abengi mwi bumba lyenu bakafwaisha ukumfwa ifyo mulesosa. Lelo bushe bakakutika nga filya umuntu ulesambilila ifimukumine icine cine akutika? Bushe bali no kupoosako amano pantu nabeshiba ukuti ifyo baleumfwa nafilingana ne fyo bapitamo mu mikalile yabo kabili mulebacincisha ukucitapo cimo pali ici? Cikaba fye fyo nga ca kuti pa kupekanya, mwalitontonkenye sana pe bumba lyenu, ifyo bapitamo, ifibasakamika, ne mibele ya mitima yabo. Nga mwalicitile fyo, ninshi mu ntendekelo sanshenimo icilelangilila ukuti mwalicitile fyo.

Nampo nga mulelanda pa cisebele nelyo muleshimikila fye ku muntu umo, imo iya nshila shawamisha isha kulenga abantu ukufwaya ukumfwa ico mulelandapo kubasanshamo mu fyo mulesosa. Londololeni ifyo amafya yabo, ifyo bakabila, nelyo amepusho yabo fyampene ku mulandu mulelandapo. Nga mwalangilila ukuti muli no kufika na mu nama nkati ya lyashi no kulanda pa fibakumine, bakapeepeka sana amatwi. Pa kucite fyo, mufwile ukupekanya bwino.

Imilandile. Ifyo mulanda mu ntendekelo fyalicindama sana, lelo imilandile na yo kuti yalenga abantu ukufwaya ukukutika. E ico pa kupekanya mwitontonkanya fye pa fintu muli no kulanda lelo tontonkanyeni na pa milandile.

Amashiwi mulebomfya yalicindama mu kufika pa buyo bwenu, kanshi kuti cawama ukupekanya busaka busaka amasentensi ya kwiswila yabili nelyo yatatu. Amasentensi ayepi, ayayanguka ilingi line e yabomba bwino. Nga lyashi lya mu cilonganino, kuti mwafwaya ukulemba ayo mashiwi pali autulaini, nelyo kuti mwayasungila ku mutwe pa kuti amashiwi ya kwiswila yabe na maka. Ukutekanya pa kulanda imitendekele kuti kwamwafwa ukuteko mutima, pantu na kuba ukuteko mutima e ko mukabila pa kulanda ilyashi lyonse.

Inshita ya Kupekanya Intendekelo. Kwaba ukupusanapusana pa lwa uyu mulandu. Bakalanda babelesha bamo batila ukupekanya ilyashi kulingile ukutampa ne ntendekelo. Bambi abasoma imilandile ya pa cintubwingi batila intendekelo ilingile ukupekanishiwa pa numa ya kupekanya ilyashi lyonse.

Cine cine mulekabila ukwishiba umulandu muli no kulandapo ne fishinka fikalamba ifyo mulepanga ukulanda ilyo mushilabombela pa mitendekele yayana. Lelo ni shani nga mulepakanya ilyashi lyenu ukufuma pali autulaini wapulintwa? Pa numa ya kubelenga mu lyashi, nga mwatontonkanyapo ifyo mwingasosa pa ntendekelo, cili fye bwino ukufilemba. Ibukisheni no kuti pa kuti intendekelo ibombe bwino, mufwile ukutontonkanya pa lwe bumba lyenu pamo ne fyebo fili muli autulaini.