Lesa

Ubulondoloshi: Uwabako Uwapulishamo, uo ishina limwishibisha ni Yehova. Ululimi lwa ciHebere lubomfya inumbwilo sha kwa “Lesa” ishiletako itontonkanyo lya bukose, kabili na bukatebebe, umucinshi, no bulumba. Mu kupusanako kuli Lesa wa cine, kwalibako tulesa twa bufi. Tumo utwa utu e twaimika utwine nga tulesa; tumbi twacitwa ifya kupepwa kuli abo abatubombela.

Bushe kwalibako imilandu iisuma iya kucetekela muli Lesa?

Amalu. 19:1: “Imyulu ilelondololo bukata bwa kwa Lesa, ne ulu lilelongolo mulimo wa minwe yakwe.”

Amalu. 104:24: “Ifyo yafule milimo iyo mwacita, mwe Yehova! fyonse ifyo mu mano e mo mwaficitila; pano isonde paisulapo ifibumbwa fyenu.”

Rom. 1:20: “Pantu ukufuma ku kulengwa kwa pano isonde ifishimoneka fyakwe—amaka yakwe ya pe na buLesa bwakwe pamo—fyamonekesha, bafiilukila ku fibumbwa.”

Magazini wa New Scientist atile: “Imimwene ya buntuuntu fye icilipo—iya basayantisiti ‘ukusuusha’ ubutotelo. Yaba mimwene iyo mu munsaunte yenekela basayantisiti ukuba abashasumina; ukuti Darwin apopele imisomali ya kulekelesha mu mbokoshi ya kwa Lesa; no kuti ukukonkana kwa kwaluka mu fya sayansi ne milimo ukutule lyo kwalifumyapo ukucitikako ukuli konse ukwa kubuushiwa. Yaba mimwene iyalubana nga nshi.”—May 26, 1977, ibu. 478.

Icilundwa ica French Academy of Sciences asosele ukuti: “Umuyano wa cifyalilwa tawasangilwe no muntontonkanya wa buntunse nelyo ukwimikwa ku maka yamo aya kukutuluka. . . . Ukubako kwa muyano kusosela ulwa kubako kwa mucetekanya uuteyanya. Umucetekanya wa musango yo kuti waba te umbi ukucila pa wa kwa Lesa.”—Dieu existe? Oui (Paris, 1979), Christian Chabanis, ukwambula Pierre-Paul Grassé, ibu. 94.

Basayantisiti balishiba ukucila pali 100 ifyaba mu fya miti fyatumbinkanishiwa. Imipangilwe ya fiko iya maatomu ilanga ukubombela pamo ukwapikana mu mapendo ukwa fyabamo. Imitande iitantika ifyabamo isonta ku mibombele yamonekesha. Iyi mipangilwe ya kusungusha iya musango yo tayali nakubako mu mankumanya, ica kufuma muli celamushuke.

Icilangililo: Lintu twamona camera, radio, nelyo kompyuta, bwangu bwangu tulasumina ukuti ici cifwile caletelweko na kapanga walamuka. Bushe kuti cabamo kupelulula, lyene, ukusoso kuti ifintu fyacilishapo ukupikana—ilinso, ukutwi, na bongobongo wa buntunse—tafyafumine kuli Kapanga walamuka?

Mona na kabili amabula 252-254, pe samba lya mutwe “Ububumbo.”

Bushe ukubapo kwa bubifi no kucula fishininkisho kuti takwaba Lesa?

Languluka ifya kumwenako: Bushe icishinka ca kuti imyele yalibomfiwa ku bukomi cishinina ukuti takuli uwaipangile? Bushe ukubomfiwa kwa ndeke ya jeti ku kuponya amabomba mu nshita ya nkondo bushininkisho bwa kuti tayakwete bakapanga? Nelyo bushe mibomfeshe intu fibikwako e ilelengo bulanda ku mutundu wa muntu?

Bushe tacili ica cine ifyo amalwele ayengi yaba ca kufumamo ca mikalile yabipa iya muntu umwine no konaula kwakwe ukwa fyashingulukako ku mwine na bambi? Bushe inkondo ishilwiwa na bantunse tashaba e cilenga cikalamba ica kucula kwa buntunse? Bushe tacili ca cine na kabili ukuti ilintu amamilioni balecula ku kubulisha ifya kulya, kulabako ifishalapo mu mpanga shimbi, ica kuti imo iya mpika shikalamba yaba kufunuka kwa buntunse? Ifi fintu fyonse fipeelo bushinino, te bwa kuti takwaba Lesa, lelo ukuti abantunse ku ca bulanda balebomfya bubi bubi amaka yabo yapeelwa na Lesa ne sonde line.

Bushe Lesa mu cituntulu alasakamana icicitika kuli ifwe fwe bantunse?

Ee, mu cine cine! Languluka ubushinino: Baibolo itweba ukuti Lesa apeele umuntu intendekelo yapwililika. (Ukute. 1:27, 31; Amala. 32:4) Ukuipakisha kwatwalilila ukwa muntu ukwa kusenamina kwa kwa Lesa, nangu cibe fyo, kwashintilile pa cumfwila kuli Kapanga wakwe. (Ukute. 2:16, 17) Nga umuntu aali uwa cumfwila, aali no kutwalilila ukuipakisha ubumi bwapwililika ubwa buntunse—ukwabulo kulwala, ukwabulo kucula, ukwabule mfwa. Kabumba aali no kupayanishisha umuntu ubutungulushi bwalekabilwa kabili aali no kubomfya amaka Yakwe ukucingilila umutundu wa muntu ku kayofi akali konse. Lelo umuntu alikene ubutungulushi bwa kwa Lesa; asalilepo inshila ya kuiteka. Mu kwesha ukucita icintu cimo ico ashapangilwe, alileta akayofi pa mwine eka. (Yer. 10:23; Luk. Mil. 8:9; Rom. 5:12) Nalyo line, ukucila pa myanda ya myaka Lesa mu kutekanya alifwayamo bamo abo, pa mulandu wa kutemwa wene ne nshila shakwe, bali abaitemenwa ukumubombela. Alibika pa ntanshi yabo ishuko lya kuipakisha amapaalo yonse yantu bapusulwa pa mulandu wa kukanapwililika kwa muntu ne mitekele yabipa. (Ukus. 21:3-5) Ukupayanya Lesa acitile ukupitila mu mwana wakwe ku kulubula abantunse ukufuma ku lubembu ne mfwa kwaba bushinino bwa kupapusha ubwa kutemwa kukalamba ukwa kwa Lesa ku mutundu wa muntu. (Yoh. 3:16) Lesa na kabili alimika inshita yasontwa lintu akonaula abo abonaule sonde kabili akalenga bakatemwa ba bulungami ukuipakisha ubumi mu kumfwana ne mifwaile yakwe iya pa kutendeka.—Ukus. 11:18; Amalu. 37:10, 11; mona na kabili imitwe ikalamba “Ukucula” na “Ububifi.”

Bushe Lesa muntu uwa cine cine?

Heb. 9:24: “Pantu Kristu . . . aingile mu mulu mwine, ku kumonekela nomba ku cinso ca kwa Lesa pa mulandu wa ifwe.”

Yoh. 4:24: “Lesa Mupashi.”

Yoh. 7:28: “Lelo uwantumine wa cine,” e fyasosele Yesu.

1 Kor. 15:44: “Apo kuli umubili wa cifyalilwa, kuli no mubili wa bumupashi.”

Bushe Lesa alikwata ukuyumfwa ukwa musango uyo twingampanya ku bantu abomi?

Yoh. 16:27: “Pantu Tata umwine alimutemwa, ico imwe mwalintemwa, no kutetekelo kuti ine nafumine kuli Tata.”

Esa. 63:9: “Mu kumanama kwabo konse alimaneme, . . . mu kutemwa kwakwe kabili mu kulanguluka kwakwe e mo abalubwilile.”

1 Tim. 1:11: “Lesa wa nsansa,” NW.

Bushe Lesa alikwete intendekelo?

Amalu. 90:2: “Ilyo tashilafyalwe mpili, tamulabumba pano isonde na pano nse, ukufumo muyayaya no kuyo muyayaya, ni mwe Lesa.”

Bushe ico cili ica kupelulula? Imintontonkanya yesu te kuti mu kukumanina icumfwikishe. Lelo uyo tauli mulandu usuma uwa kucikaanina. Languluka ifya kumwenapo: (1) Inshita. Takuli nangu umo uwingasonta ku kashita kamo nge ntendekelo ya nshita. Kabili cili cishinka ukuti, nangu cingatila ubumi bwesu bulapelela, inshita taipelela. Tatukaana imfundo ya nshita pa kuti kwabako imbali sha iko shintu tushumfwikisha mu kukumanina. Ukucila, tulinganye myeo yesu kuli yene. (2) Ulwelele. Abasambilila ifya mu mulu tabasanga intendekelo nelyo impela ku lwelele. Ilintu bacishapo ukusapika mu cibulungwa, e lintu kubako ifingi. Tabakaana cintu bushinino bulanga; abengi balosha ku lwelele ngo lushapelela. Icishinte cimo cine cibomba ku kubako kwa kwa Lesa.

Ifya kumwenapo fimbi: (1) Abasambilila ifya mu mulu batweba ukuti icikabilila ca kasuba pa kati na nkati ka kako madigri 27,000,000 Fahrenheit (15,000,000° C.) Bushe tulakaana iyo mfundo pa kuti tatwingomfwikisha icikabilila cakulishe fyo? (2) Batweba ukuti ubukulu bwa Cipinda Bushiku cesu bwalitanunuka ica kuti umwengelele wa lubuuto uwenda pali ba mailosi 186,000 pali sekondi umo (300,000 km/sec) kuti cafwaya imyaka 100,000 ukucilinganyapo. (3) Bushe imintontonkanya yesu mu cituntulu ilomfwikisha intamfu ya musango yo? Lelo tulaisumina pantu ubushinino bwa sayansi bulacafwilisha.

Ni cili kwi cili icacilapo kubamo ukupelulula—ukuti icibulungwa caletwako no wa mweo, Kabumba wa mucetekanya? Nelyo ukuti cifwile catumpwike fye mu mankumanya ukufuma ku ntulo yabulo bumi ukwabula ukutungulula kwabamo mucetekanya? Abantu bamo bapokelela imimwene yalekeleshako pa mulandu wa kuti ukusumina mu nshila imbi kuti capilibula ukuti bafwile ukusumina ukubako kwa kwa Kabumba untu imibele yakwe te kuti bomfwikishe mu kukumanina. Lelo calishibwa bwino ukuti basayantisiti tabomfwikisha mu kukumanina imibombele ya mfyalo iyaba mu nsandesande shabamo bumi kabili cipampamina fintu shikakula. Kabili tabomfwikisha ku mwisulo ukubomba kwa bongobongo wa buntunse. Nalyo line, nani engakaana ukuti ifi tafyabako? Bushe tulingile ukwenekela ukuumfwikisha fyonse pa lwa muntu uwakulisha ica kuti aletako icibulungwa mu kubako, pamo pene ne mipangilwe ya ciko iyapikana no bukulu ubwa kutulumusha?

Bushe calicindama ukubomfya ishina lya kwa Lesa?

Rom 10:13: “Pantu, umuntu onse uwalilila kwi shina lya kwa [Yehova] akapusuka.”

Esek. 39:6: “No kuleka beshibe ukuti ni ne Yehova.”

Yesu atile kuli Wishi: “Kabili nabalengele ukwishibe shina lyenu [abakonshi bakwe aba cine], kabili nkalenga liishibwe.”—Yoh. 17:26.

Mona na kabili amabula 424, 425, pe samba lya “Yehova.”

Bushe calicindama ni Lesa nshi tulebombela, cikulu fye natukwata ubutotelo bumo?

1 Kor. 10:20: “Abena fyalo bepaya amalambo, bepaile fiwa, kabili Lesa iyo.”

2 Kor. 4:4: “Umulungu wa nshita ino wapomfwishe mitima ya bashitetekela, ku kulesho kuca kuli bene ulubuuto lwa mbila nsuma ya bukata bwa kwa Kristu, uuli cipasho ca kwa Lesa.” (Pano Ciwa aloshiwako nga “umulungu.” Mona 1 Yohane 5:19; Ukusokolola 12:9.)

Mat. 7:22-23: “Abengi muli bulya bushiku bakatila kuli ine [Yesu Kristu], Mwe Shikulu, mwe Shikulu, bushe tatwasesemene mwi shina lyenu? Bushe tatwafumishe ifiwa mwi shina lyenu? bushe tatwacitile ifya maka ifingi mwi shina lyenu? Kabili e lyo nkasosa kuli bene, nkatila, Nshamwishiba nakalya; fumeni apa, mwe bacita amampuulu.” (Nelyo fye ukuitunga ukuba umwina Kristu tacili e cakwebekesha ca kuti tulebombela mu kupokelelwa na Lesa wa cine.)

Mona na kabili amabula 282, 283, pe samba lya mutwe “Ubutotelo.”

Nga Yehova e Lesa wa cine eka fye, Yesu ni “Lesa” wa musango nshi?

Yesu umwine aloseshe kuli Wishi pamo nga “Lesa wine wine.” (Yoh. 17:3) Yehova umwine wine atile: “Tapali mulungu umbi kano ine.” (Esa. 44:6) Umutumwa Paulo alembele ku bena Kristu ba cine ukuti, “kuli . . . Lesa umo fye, Shifwe.” (1 Kor. 8:5, 6) E co Yehova aba uwaibela; takwaba na umbi uwakanako icifulo cakwe. Yehova aiminina mu kupusana kwakumanina kuli fyonse ifishinshimunwa pamo nge ifilubi, abantunse bacitwa imilungu, na Satana. Fyonse ifi fyaba milungu ya bufi.

Yesu alandilwako mu Malembo pamo nga “lesa,” nangu fye pamo “Lesa Wa Maka.” (Yohane 1:1, NW; Esa 9:6, NW) Lelo tapaba nangu pamo pantu alandilwako nga Uwa Maka yonse, nga fintu Yehova aba. (Ukute. 17:1) Yesu asoselwako kubo “kubeeka kwa bukata bwa kwa Lesa,” lelo Wishi e Ntulo ya bulya bukata. (Heb. 1:3) Yesu mu nshila iili yonse tafwaya icifulo ca kwa Wishi. Atile: “Ulepepa [Yehova] Lesa obe, kabili wene eka e o ulepyungila.” (Luka 4:8) Aba “mu cipasho ca kwa Lesa,” kabili Wishi alikambisha ukuti “kwi shina lya kwa Yesu ikufi lyonse likafukame, lelo ici cicitwa fye ku “bukata bwa kwa Lesa Shifwe.”—Fil. 2:5-11; mona kabili amabula 430-434.

Nga Umo Asoso Kuti—

‘Nshasumina muli Lesa’

Kuti pambi wayasuka ukuti: ‘Bushe ifyo e fyo muyumfwa lyonse? . . . Pa ntanshi tamulaisa kuli iyo nsondwelelo, bushe mwalibebetele ifishinka fituntulu fimo ifya bushinino fintu mwasangile ukuba ifya kushinina?’ Lyene pambi lundapo ukuti: ‘Ili lyaba lisambililo ilinsekesha apakalamba kabili nalipeeleshako ukutontonkanyapo kwakatama. Ifishinka fimo ifintu nasangile ukuba ifya kwaafwa apakalamba fyali ni ifi: . . . (Pe bula 145, mona umutwe unono “Bushe kwalibako imilandu isuma iya kucetekela muli Lesa?” na kabili amabula 252-254, pe samba lya “Ububumbo.”)’

Nelyo kuti wasoso kuti: ‘Bushe mulepilibule fyo tamwasumina ukuti kwalibako Kabumba, nelyo ni pa kuti mwalimona ubumbimunda ubwafulisha mu macalici ica kuti tamwakwata ukucetekela mu fintu yasambilisha?’ Nga ni ci calumbulwa mu kulekelesha, pambi kuti walundapo ukuti: ‘Palibapo ubupusano ubukalamba pa kati ka macalici ya mu Kristendomu no buKristu bwa cine. Cili ica cine ukuti Kristendomu alititikisha abantu, lelo ubuKristu te fyo bwacita. Kristendomu alilwa inkondo, lelo ubuKristu iyo. Kristendomu alifilwa ukupayanya ukutungulula mu mibele isuma, lelo ubuKristu tabwafilwa. Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, tacafwilisha Kristendomu. Mu kupusanako, cilwisha Kristendomu.’

Ukucitikako kumbi: ‘Nalikwatapo ukulanshanya kwa kusekesha na bambi abayumfwile nga fintu imwe muyumfwa. Bamo aba bene balandile ukuti tabengampanya ukusumina muli Lesa pamo no kucula no bubifi ifyaba mu calo. Bushe ifyo e fyo muyumfwa? (Nga e fyo, bomfyako fimo ifya fyebo pa mabula 224, 225 pe samba lya mutwe unono “Bushe ukubapo kwa bubifi no kucula fishininkisho kuti takwaba Lesa?”

‘Nsumina fye ico ningamona, kabili nshatala monapo Lesa’

Kuti pambi wayasuka watila: ‘Iyo mimwene ili iyaseeka nga nshi muli lelo. Kabili kuliko icilengele. Twikele muli sosaite uukomaila pa fikwatwa ifimoneka. Lelo imwe muli bantu abafwaya ukumone fintu mu kushininkisha, te ifyo? Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Bushe kwalibako ifintu fimo ifyo tushingamona na menso yesu lelo fintu twasumina ukuti fyalibako pa kuti kwalibako imilandu isuma iya kucitila ifyo? Ni shani pa lwa mwela tupema? Kuti twaumfwa ilintu kwaba ukupepelesha. Kuti twalanda ukuti uli muli bapwapwa besu nelyo cingati tatuleumona. Pa kuti tulemona ifya kufumamo, kwalibako umulandu usuma uwa kucetekela muli wene, te fyo bushe?’ (2) ‘Kabili te kuti tumone amaka yatinta. Lelo lintu twaponya cimo tulamona ubushininkisho bwa yalya maka yatinta mu kubomba. Kabili tatumona icena, lelo umona wesu ulacikata. Te kuti tumone amatamba ya fiunda, lelo amatwi yesu yalafilondola. E co tulasumina mu fintu ifyo tushingamona—kulila kuliko umulandu usuma uwa kucitila ifyo, bushe ico tacili icalungama?’ (3) ‘Cisuma, bushe kuliko ubushinino ubwa kuti Lesa ashimoneka mu cine cine e ko aba? (Bomfyeni ifyebo pa mabula 222-224, pe samba lya mutwe unono “Bushe kwalibako imilandu isuma iya kucetekela muli Lesa?”)’

‘Nalikwata imfundo yandi ne mwine pali Lesa’

Kuti pambi wayasuko kuti: ‘Ndi uwa nsansa ukumfwo kuti muli bantu abapeelako uyu mulandu itontonkanyo no kuti mwalisumina muli Lesa. Nga ningamwipushako, cinshi caba e mfundo yenu pa lwa kwa Lesa?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Ndi uwashininwa ifyo mwalitesekesha ukuti calibe cacindama ukushininkisha ifyo icili conse ico twasumina cili mu kuumfwana na cintu Lesa umwine asosa. Bushe kuti naakana na imwe itontonkanyo fye limo ukufuma muli Baibolo pali uyu mulandu? (Amalu. 83:18)’