Icipandwa 3

Lesa Wa Cine Nani?

1. Mulandu nshi abengi basuminishanya na mashiwi ya mu Baibolo aya kwiswila?

LINTU wapunamina mu muulu ubushiku bwalengama, bushe tausunguka ukumona intanda shafulisha? Ni shani fintu wingalondolola ifyo shaishileko? Kabili ni shani pa lwa fya mweo fimbi pe sonde—amaluba yabalabata, ifyuni fimba inyimbo shawamisha, ifimasabi fya maka ifiitwa whale ifiima amabaka muli bemba? Walilepa umutande. Aciba ni kuli cela mushuke ifi fintu fyonse nga tafyaishileko. E mulandu wine abengi basuminishanya na mashiwi ya kwiswila aya Baibolo aya kuti: “Ku kutendeka Lesa alengele umuulu na pano isonde”!—Ukutendeka 1:1.

2. Cinshi cintu Baibolo ilanda pa lwa kwa Lesa, kabili cinshi cintu itukoselesha ukucita?

² Umutundu wa muntu walyakanikana apakalamba pa lwa kwa Lesa. Bamo batontonkanya ukuti Lesa aba fye maka ayashaba muntu. Amamilioni ya bantu bapepa ifikolwe fyabo ifyafwa, pantu basumine fyo Lesa alitalukisha ica kuti te kuti atununukwe. Lelo Baibolo isokololo kuti Lesa wa cine aba muntu wa cine cine uwaba no buseko bwa cikabilila muli ifwe nga bantu umo umo. Uyo e mulandu wine itukoselesesha ‘ukufwaya Lesa,’ aiti: “Taba kutali kuli ifwe bonse.”—Imilimo 17:27.

3. Mulandu nshi cishingacitikila ukupanga icipasho ca kwa Lesa?

³ Bushe Lesa amoneka shani? Ababomfi bakwe bamo bamo balimonapo ifimonwa fya kuntu aikala mu bukata bwakwe. Muli ifi ailangishe umwine ngo waikala pa cipuna ca bufumu, na kuli wene kwaletula ukubengeshima kwa kutiinya. Nangu cibe fyo, abo abamwene ifimonwa fya musango yo tabatalile abalondololapo icinso cine cine. (Daniele 7:9, 10; Ukusokolola 4:2, 3) Ni pa mulandu wa kuti “Lesa Mupashi”; takwata umubili wa buntu. (Yohane 4:24) Na kuba, takwaba nangu umo uwingapanga icipasho calungika ica kwa Kabumba wesu, pantu “umuntu nangu umo tatala amona Lesa.” (Yohane 1:18; Ukufuma 33:20) Nalyo line, Baibolo ilatusambilisha ifingi pa lwa kwa Lesa.

LESA WA CINE ALIKWATA ISHINA

4. Malumbo nshi yamo yamo ayabamo ubupilibulo ayo Baibolo ibomfya kuli Lesa?

⁴ Muli Baibolo, Lesa wa cine aishibikwa ku numbwilo pamo nga “Lesa Uwa maka yonse,” “Uwapulamo,” “Kalenga,” “Kasambilisha,” “Mwine lubanda,” na “Imfumu ya muyayaya.” (Ukutendeka 17:1; Ilumbo 50:14; Lukala Milandu 12:1; Esaya 30:20; Imilimo 4:24; 1 Timote 1:17) Ukwetetula pa malumbo yapala aya kuti kwatwaafwa ukukula mu kwishiba Lesa.

5. Ishina lya kwa Lesa nani, kabili miku inga limoneka mu Amalembo aya ciHebere?

⁵ Nangu cibe fyo, Lesa alikwate shina lyaibela ilimoneka imiku mupepi na 7,000 mu Amalembo ya ciHebere mweka, uko e kuti limoneka imiku yafulilako ukucila pe lumbo lyakwe ilili lyonse. Mupepi ne myaka 1,900 iyapitapo, abaYuda pa mulandu wa kutiine mipashi balilekele ukushimbula ishina lya bulesa. IciHebere ca mu Baibolo calelembwa ukwabula bavawelo. Kanshi takwaba inshila iili yonse iya kwishibilamo mu kulungatika fintu Mose, Davidi, nelyo bambi aba mu nshita sha pa kale baleshimbula bakonsonanti bane (יהוה) abapanga ishina lya bulesa. Abasoma bamo batubulula ukuti ishina lya kwa Lesa napamo lyaleshimbulwa ati “Yahweh,” lelo te kuti bashininkishe. Imishimbwile ya Cibemba iya kuti “Yehova” yalibomfiwa pa nshita ntali, kabili imishimbwile yapalako mu ndimi ishingi yalipokelelwa ku bengi ilelo.—Mona Ukufuma 6:3 na Esaya 26:4.

UMULANDU ULINGILE UKUBOMFESHA ISHINA LYA KWA LESA

6. Cinshi cintu Ilumbo 83:18 lisosa pa lwa kwa Yehova, kabili mulandu nshi tulingile ukubomfesha ishina lyakwe?

⁶ Ishina lya kwa Lesa ilyaibela, Yehova, lilamulekanyako ukufuma kuli tonse tulesa tumbi. E mulandu wine limonekela ilingi line nga nshi muli Baibolo, na kucilisha mu malembo ya ciHebere. Bakapilibula abengi balafilwa ukubomfya ishina lya bulesa, lelo Ilumbo 83:18 lilondolola mu kumfwika ukuti: “Imwe mweka, ishina lyenu Yehova, mwapulamo pano isonde ponse.” E co kanshi caliba icalinga ukuti tulebomfya ishina lya kwa Lesa ilya pa lwakwe lintu tulemulandapo.

7. Cinshi cintu ubupilibulo bwe shina Yehova butusambilisha pa lwa kwa Lesa?

⁷ Ishina Yehova musango wa verbu wa ciHebere uupilibula “ukuba.” Ishina lya kwa Lesa kanshi lipilibula “Uulenga Ukuba.” Yehova Lesa muli ifyo aishibisha nga kapanga Mukalamba uwa Mifwaile. Lyonse alalenga imifwaile yakwe ukuba iya cine. Ni Lesa wa cine fye eka e untu ili shina lingalinga, pantu abantunse tabengaba abashininkisha nangu panono pa lwa kutunguluka kwa mapange yabo. (Yakobo 4:13, 14) Ni Yehova fye eka e wingasosa ati: ‘E fyo cikabe cebo candi icifuma mu kanwa kandi. . . . Cikashuka muli ico nacitumina.’—Esaya 55:11.

8. Mifwaile nshi iyo Yehova abilishe ukupitila muli Mose?

⁸ Umo na umo uwa fikolwe fya ciHebere Abrahamu, Isaki, na Yakobo ‘balilile kwi shina lya kwa Yehova,’ lelo tabaishibe ubupilibulo bwakumanina ubwe shina lya bulesa. (Ukutendeka 21:33; 26:25; 32:9; Ukufuma 6:3) Lintu Yehova pa numa asokolwele imifwaile yakwe iya kulubula intuntuko shabo, abena Israele, ukufuma mu busha mu Egupti no kubapeele “calo icilefumfumune shiba no buci,” ici pambi camoneke nge cishingacitika. (Ukufuma 3:17) Nangu ni fyo, Lesa akomaile pa bupilibulo bwa muyayaya ubwe shina lyakwe ukupitila mu kweba kasesema wakwe Mose ati: “E fyo ukatile ku bana ba kwa Israele, Yehova Lesa wa bashinwe, Lesa wa kwa Abrahamu, Lesa wa kwa Isaki, kabili Lesa wa kwa Yakobo, antuma njise kuli imwe, ati, Kabebe, auti, Ili e shina lyandi umuyayaya, kabili ici e ciibukisho candi ku nkulo ne nkulo.”—Ukufuma 3:15.

9. Ni shani fintu Farao alemona Yehova?

⁹ Mose alombele Farao, imfumu ya Egupti, ukuleka abena Israele ukuyapepa Yehova mu matololo. Lelo Farao, uyo walemonwa nga kalesa kabili uwalepepa tulesa twa Egupti utwingi, ayaswike ati: “N’ ani Yehova, uo ŋumfwe ishiwi lyakwe ku kuleka Israele aye? Yehova nshimwishibe; kabili na Israele nshakamuleke aye iyo.”—Ukufuma 5:1, 2.

10. Muli Egupti wa pa kale, cinshi cintu Yehova acitile ku kufikilisha imifwaile yakwe iyalesanshamo abena Israele?

¹⁰ Ku kufikilisha imifwaile yakwe, Yehova alibombelepo ukubomfya ifya kuponako fyaleya fileluminako, ukubomba mu kumfwana no bupilibulo bwe shina lyakwe. Aletele ifinkunka ikumi pa bena Egupti ba pa kale. Icinkunka ca kulekelesha caipeye amabeli ya Egupti yonse, ukwipaila kumo no mwana mwaume wa kwa Farao wa cilumba. Lyene abena Egupti balefwaisha ukuti Israele aye. Nangu cibe fyo, abena Egupti bamo balyambukilwe nga nshi ku maka ya kwa Yehova ica kuti bailundile ku bena Israele ilyo balefuma mu Egupti.—Ukufuma 12:35-38.

11. Cipesha amano nshi Yehova acitile pali Bemba Wakashika, kabili cinshi cintu abalwani bakwe bapatikishiwe ukusumina?

¹¹ Farao wa bumankonso no mulalo wakwe na maceleta imyanda aya nkondo balisupiile ku kuyaikata abasha babo na kabili. Ilyo abena Egupti balepalamina, mu cipesha amano Lesa apaatukenye Bemba Wakashika ica kuti abena Israele bayabukile pa mushili wauma. Lintu abalebasupila baingile mu kati ka bemba, Yehova “akakile imipeto ya maceleta yabo, no kuleka bayakumbe no bwafya.” Imilalo ya bena Egupti yakuutile ati: “Natufulumuke ku cinso ca bena Israele; pantu Yehova alebalwila ku bena Egupti.” Lelo cali kucelwa. Ifibumba fikalamba ifya menshi fyaliwile no “kwibisha amaceleta, na ’ba pali bakabalwe, umulalo onse wa kwa Farao.” (Ukufuma 14:22-25, 28) Muli ifyo Yehova aipangiile umwine ishina likalamba, kabili cilya cintu tacalabwa ukufikila no bwa lelo.—Yoshua 2:9-11.

12, 13. (a) Bupilibulo nshi ishina lya kwa Lesa lyatukwatila ilelo? (b) Cinshi abantu balekabila ukusambilila mu kwangufyanya, kabili mulandu nshi?

¹² Ishina lintu Yehova aipangile umwine lyakwata ubupilibulo bukalamba kuli ifwe ilelo. Ishina lyakwe, Yehova, limininako iciikatilo ca kuti akalenga imifwaile yakwe yonse ukufikilishiwa. Ico cilesanshako ukupwishishisha imifwaile yakwe iya pa kutendeka iya kuti isonde likabe paradise. (Ukutendeka 1:28; 2:8) Pa kucite fyo, Lesa akalofya bakakaanya ba bumulopwe bwakwe bonse ilelo, pantu alanda ukuti: “E lyo [bakeshibo] kuti ni ’ne Yehova.” (Esekiele 38:23) Lyene Lesa akafikilisha ubulayo bwakwe ubwa kulubula bakapepa bakwe ukubengisha mu calo cipya ica bulungami.—2 Petro 3:13.

¹³ Abo bonse abalefwaya ububile bwa kwa Lesa bafwile ukusambilila ifya kulilila kwi shina lyakwe mu citetekelo. Baibolo ilaya ukuti: “Umuntu onse uwalilila kwi shina lya kwa [Yehova, NW] akapusuka.” (Abena Roma 10:13) Ee, ishina Yehova lyaisulamo ubupilibulo. Ukulilila kuli Yehova nga Lesa obe kabili Kalubula kuti kwakutungulula ku nsansa shabule mpela.

IMIBELE YA KWA LESA WA CINE

14. Mibele nshi ikalamba iya kwa Lesa iyo Baibolo itontapo?

¹⁴ Ukusambilila pa lwa kulubulwa kwa kwa Israele ukufuma mu Egupti kutonta pa mibele ikalamba ine iyo Lesa akwata iyalingana mu kupwililika. Inshila abombelemo na Farao yasokolwele amaka yakwe ya kutiinya. (Ukufuma 9:16) Inshila yalamuka iyo Lesa abombelemo na bulya bwafya bwapikana yalangishe amano yakwe ayashingalinganishiwako. (Abena Roma 11:33) Asokolwele ubulungi bwakwe lintu akandile bakakaanya aba bumankonso kabili bakatitikisha ba bantu bakwe. (Amalango 32:4) Imibele yapulamo iya kwa Lesa yaba kutemwa. Yehova alangishe ukutemwa kwapulamo ukupitila mu kufikilisha ubulayo bwakwe ku ntuntuko sha kwa Abrahamu. (Amalango 7:8) Alangishe ukutemwa na kabili pa kusuminisha abena Egupti bamo ukusha tulesa twabo utwa bufi no kunonkelamo apakalamba ukupitila mu kwiminina ku lubali lwa kwa Lesa wa cine.

15, 16. Ni mu nshila nshi umo Lesa alangishisha ukutemwa?

¹⁵ Ilyo ulebelenga Baibolo, uli no kumona ukuti ukutemwa e mibele yapulamo iya kwa Lesa, kabili akulangisha mu nshila ishingi. Ku ca kumwenako, cali kutemwa e kwalengele wene ukuba Kabumba no kwakana ubumi mu kubalilapo ne fibumbwa fya ku mupashi. Abo bamalaika imyanda ya mamilioni balitemwa Lesa kabili balamulumbanya. (Yobo 38:4, 7; Daniele 7:10) Lesa na kabili alangishe ukutemwa ukupitila mu kubumba isonde no kulipekanya pa kuti abantunse bekalemo mu nsansa.—Ukutendeka 1:1, 26-28; Ilumbo 115:16.

¹⁶ Shalifulisha inshila tunonkelamo mu kutemwa kwa kwa Lesa ica kuti tatwingakumamo ukushilumbula. Ica kubalilapo, Lesa mu kutemwa apangile imibili yesu mu nshila yawamisha ica kuti twingalaipakisha ubumi. (Ilumbo 139:14) Ukutemwa kwakwe kulalangishiwa pantu alatupeele “mfula ya mu muulu ne myaka ya kulobolole fisabo, no kwisushamo imitima [yesu] ifilyo no kusangalala.” (Imilimo 14:17) Lesa alenga fye na “kasuba kakwe ukutulila ababifi na ’basuma, no kuleke mfula ilokele abalungama na ’bashalungama.” (Mateo 5:45) Ukutemwa na kabili kusonga Kabumba wesu ukutwaafwa ukunonka ukwishiba Lesa no kumubombela mu nsansa nga bakapepa bakwe. Mu cine cine, “Lesa kutemwa.” (1 Yohane 4:8) Lelo kwalibako imbali ishingi isha buntu bwakwe.

“LESA WA NKUMBU KABILI UUSENAMINA”

17. Cinshi tusambilila pa lwa kwa Lesa pa Ukufuma 34:6, 7?

¹⁷ Pa numa abena Israele bayabwike Bemba Wakashika, bacili balekabila ukwishiba Lesa bwino. Mose ayumfwile ukuti alekabila uku kwishiba kabili apepele ati: “Shi nga ninsango kusenaminwa mu menso yenu, shi lekeni njishibe imibele yenu, ukuti imwishibe ku kuleka nsange ukusenaminwa mu menso yenu.” (Ukufuma 33:13) Mose aishileishiba Lesa bwino lintu aumfwile ukubilisha kwa kwa Lesa umwine ukwa kuti: “Yehova, Yehova, Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; uusungila aba makana uluse, uulekelela amampuulu no bupulumushi no lubembu: kabili ababi takabalinge aba kaele nangu pamo.” (Ukufuma 34:6, 7) Lesa alinganya ukutemwa kwakwe no bulungi, ukukanacingilila ababembu ku fingafuma mu kulufyanya kwabo.

18. Ni shani fintu Yehova ailangisha ukuba uwa nkumbu?

¹⁸ Nga fintu Mose asambilile, Yehova alalangisha inkumbu. Umuntu wa nkumbu alekatilwa abalecula inkumbu kabili alesha ukubelululako. Muli ifyo Lesa alilangisha icililishi ku mutundu wa muntu ukupitila mu kumupayanishisha ukwiluluka kubelelela ukufuma ku kucula, ukulwala, ne mfwa. (Ukusokolola 21:3-5) Bakapepa ba kwa Lesa kuti bapita mu tuyofi pa mulandu wa mibele yaba muli cino calo cibifi, nelyo kuti pambi bakumanya amafya pa mulandu wa kucita cimo icabulamo amano. Lelo nga ca kuti mu kuicefya bayalukila kuli Yehova ku kulombo kwaafwa, akabasansamusha no kubaafwa. Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti alalangisha ukulangulukilako kwanakilila kuli bakapepa bakwe mu nkumbu.—Ilumbo 86:15; 1 Petro 5:6, 7.

19. Mulandu nshi twingasosele fyo Lesa aba uwa kusenamina?

¹⁹ Abantu abengi abakwata amaka ya kuteka baliba ba culukusu kuli bambi. Mu kupusanako, fintu Yehova aba uwa kusenamina ku babomfi bakwe abaicefya! Nangu ca kuti e wakwatisha amaka mu bubumbo bonse, alalangisha icikuuku capulamo ku mutundu wa muntu onse mu cinkumbawile. (Ilumbo 8:3, 4; Luka 6:35) Yehova na kabili alasenamina abantu umo umo, ukwasuka ukupaapaata kwabo ukwa kulungatika ukwa kulombo ububile bwakwe. (Ukufuma 22:26, 27; Luka 18:13, 14) Kwena, Lesa takakililwako ukubisha uuli onse nelyo ukumulangisha inkumbu. (Ukufuma 33:19) Kanshi, tulekabila ukulangisha ukuti tulatasha ukusenamina kwa kwa Lesa ne nkumbu mu kushika.—Ilumbo 145:1, 8.

UUKOKOLO KUKALIPA, UUSHABA NA KAPAATULULA, KABILI UMULUNGAMI

20. Cinshi cilangishe fyo Yehova alakokolo kukalipa kabili taaba na kapaatulula?

²⁰ Yehova alakokolo kukalipa. Lelo, ici tacipilibula ukuti alekapo fye nga calubana, pantu alibombelepo lintu aonawile Farao umumankonso no mulalo wakwe pali Bemba Wakashika. Yehova na kabili taba na kapaatulula. E co, mu kupita kwa nshita alekele ukubisha abantu bakwete ububile bwakwe, abena Israele, pa mulandu wa kulufyanya kwabo ukwatwalilila. Lesa alapokelela abantu ukufuma mu nko shonse nga ba kumupepa, lelo ni abo beka fye abaiteulwila ku nshila shakwe ishalungama.—Imilimo 10:34, 35.

21. (a) Cinshi cintu Ukusokolola 15:2-4 kutusambilisha pa lwa kwa Lesa? (b) Cinshi cikatwangushisha ukucita cintu Lesa asose fyo e calungama?

²¹ Ibuuku lya mu Baibolo ilya Ukusokolola likomaila pa bucindami bwa kusambilila pa lwa “fya bulungami” fya kwa Lesa. Litwebo kuti ifibumbwa fya mu muulu filemba afiti: “Ikalamba kabili yapesha amano imilimo yenu, mwe [Yehova, NW] Lesa wa maka yonse. Yalilungama kabili ya cine imibele yenu, mwe Mfumu ya muyayaya. N’ ani uushakatiine ishina lyenu, mwe Shikulu, no kulicindika, ico ni ’mwe mweka uwa mushilo? Awe abena fyalo fyonse bakesapepela ku menso yenu; ico nafimoneka ifya bulungami fyenu.” (Ukusokolola 15:2-4) Tulangisha akatiina kuli Yehova, nelyo ukumucindikisha, ukupitila mu kuiteulwila ku cintu asosa ukuti e calungama. Ukuicinkulako fwe bene ulwa mano ya kwa Lesa no kutemwa kwakwe kulangushako ici. Amakambisho yakwe yonse yabelako ku busuma bwesu.—Esaya 48:17, 18.

“YEHOVA LESA WESU YEHOVA UMO”

22. Mulandu nshi abasumina muli Baibolo bashipepela Bulesa Butatu?

²² Abena Egupti ba pa kale balepepa tulesa utwingi, lelo Yehova ni “Lesa wa kalumwa.” (Ukufuma 20:5) Mose acinkwileko abena Israele ukuti “Yehova Lesa wesu Yehova umo wine.” (Amalango 6:4) Yesu Kristu alibwekeshepo ayo mashiwi. (Marko 12:28, 29) Kanshi abo abasumino kuti Baibolo Cebo ca kwa Lesa tabapepa Bulesa Butatu, uko e kuti abantu batatu nelyo balesa batatu muli umo. Na kuba, inumbwilo “Bulesa Butatu” taimoneka no kumoneka muli Baibolo. Lesa wa cine aba Muntu umo, uwapaatukako kuli Yesu Kristu. (Yohane 14:28; 1 Abena Korinti 15:28) Umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa te muntu. Waba maka yabomba aya kwa Yehova, ayo Uwa maka yonse abomfya ku kupwishishisha imifwaile yakwe.—Ukutendeka 1:2; Imilimo 2:1-4, 32, 33; 2 Petro 1:20, 21.

23. (a) Ni shani fintu ukutemwa kobe ukwa kuli Lesa kukakula? (b) Cinshi cintu Yesu asosele pa lwa kutemwa Lesa, kabili cinshi tulekabila ukusambilila pa lwa kwa Kristu?

²³ Lintu watontonkanya pa fintu Yehova aba uwawamisha, bushe taulesumina ukuti awaminwa ukumupepa? Ilyo ulesambilila Icebo Cakwe, Baibolo, ukamwishiba bwino kabili ukasambilila cintu afwaya ulecita pa kuti ubusuma ne nsansa sha ciyayaya fikabe fyobe. (Mateo 5:3, 6) Mu kulundapo, ukutemwa kobe ukwa kuli Lesa kukakula. E fyo cifwile ukuba, pantu Yesu atile: “Uletemwa [Yehova, NW] Lesa obe ku mutima obe onse, na ku mweo obe onse, na ku mano yobe yonse, na ku maka yobe yonse.” (Marko 12:30) Mu kushininkisha, ifyo e fintu Yesu atemenwe Lesa. Lelo cinshi cintu Baibolo isokolola pa lwa kwa Yesu Kristu? Cinshi caba umulimo wakwe mu mifwaile ya kwa Yehova?

MONA NGA NAWISHIBA

Ishina lya kwa Lesa nani, kabili miku inga Amalembo ya ciHebere yabomfya lyene?

Mulandu nshi ulingile ukubomfesha ishina lya kwa Lesa?

Mibele nshi iya kwa Yehova Lesa iyo watemwapo sana?

[Icikope pe bula 29]

Bushe walimwishiba bwino Kabumba wa fintu fyonse?