Ukulakotela Pamo

1, 2. (a) Kwaluka nshi kubako lintu ubukote bulepalamina? (b) Ni shani fintu abantu ba bukapepa abalembwa mu Baibolo basangile ukwikushiwa mu nshiku shabo isha bukote?

KULABAKO ifingi ifyaluka ilyo tulekotelako. Ukunakuka kwa ku mubili kulatupoka ubukose. Nga twalolesha mu cilola tusango kufunyanya kwa nkanda ukuletendeka no mushishi ukulayaluka panono panono—nangu fye ukusebe pala. Kuti twalakwate cilafi. Kulabako balupwa abapya lintu abana baingila mu cupo, na lintu abeshikulu balafyalwa. Kuli bamo, ukupoka penshoni ku ncito ya ku mubili kubalenga ukuba ne mibombele mu bumi iyapusanako.

² Mu cituntulu, ukutantalila kwa myaka kuti kwaba kwa kucusha. (Lukala Milandu 12:1-8) Nalyo line, languluka ababomfi ba kwa Lesa abalembwa mu Baibolo. Nangu cingatila mu kupelako balifwile, balinonkele amano no mucetekanya, ifyo fyabaleteele ukwikushiwa mu myaka ya bukote. (Ukutendeka 25:8; 35:29; Yobo 12:12; 42:17) Ni shani fintu batungulwike ukulakota mu kuba ne nsansa? Mu cine cine cali ni pa kwikala mu kumfwana ne fishinte ifyo lelo tusanga ifyalembwa muli Baibolo.—Ilumbo 119:105; 2 Timote 3:16, 17.

3. Kufunda nshi Paulo apeele ku baume na banakashi bakalamba?

³ Muli kalata wakwe uo atumine kuli Tito, umutumwa Paulo apeele ukutungulula ukusuma kuli abo baleya balekota. Alembele ukuti: “Eba abaume bakalamba ukuba abatekanya, aba mushiye, abafuuka, abatuntulu mu citetekelo, mu kutemwa, mu kutwalilila. Eba abanakashi bakalamba ifyo fine ukuba ne miikalile ya mushilo, te ba lwambo nangu abatekwo busha ku mwangashi uwingi; babe bakasambilisha wa cisuma.” (Tito 2:2, 3) Nga waumfwila aya mashiwi kuti yakwaafwa ukulolenkana no kusonsomba kwa kukota.

ITEULULE LINTU ABANA BOBE BAYAIKALILA

4, 5. Ni shani fintu abafyashi abengi bankulako lintu abana babo bafuma pa ŋanda, kabili ni shani bamo baiteulwila kuli iyo mibele ipya?

⁴ Lintu umulimo wayaluka cifwaya ukuiteulula. Mwandi ici cilashininkisha ukuti e fyo caba lintu abana bakalambako bafuma pa ŋanda no kwingila mu cupo! Ku bafyashi abengi ici e citendekelapo ukubebukishako ukuti baleya balekota. Nangu bengaba aba nsansa ukuti abana babo nabafika pa mushinku wa bukalamba, abafyashi ilingi line balasakamikwa nampo nga balibombeshe ukupekanishisha abana babo ku kuyaikalila. Kabili kuti balefuluka ukuba na bo pa ŋanda.

⁵ Ca nsambu, abafyashi balatwalilila ukusakamikwa pa lwa kusungwa kwa bana babo, nangu fye ni lintu abana balifuma pa ŋanda. Nyina umo atile: “Kanshi nga balantuminako bakalata nelyo ni foni ilingi, pa kuti nshininkisho kuti bali fye bwino—kuti candetele nsansa.” Wishi umo ashimiko kuti: “Lintu umwana wesu umwanakashi afumine pa ŋanda, calyafishe sana. Cashile icipunda icikalamba nga nshi mu lupwa lwesu pantu lyonse fye twalecitile fintu fyonse capamo.” Ni shani fintu aba bafyashi batunguluka mu kubomba no kufumapo kwa bana babo? Mu milandu iingi, ni pa kwangwa ku bantu bambi no kubaafwa.

6. Cinshi cafwilisha ukusungilila ukwampana kwa lupwa mu nshila yalinga?

⁶ Lintu abana baingila mu cupo, umulimo wa bafyashi ulaaluka. Ukutendeka 2:24 kulondololo kuti: ‘Umwaume alaleka wishi na nyina, alambatila na ku mukashi wakwe, na bo babo mubili umo.’ (Ifilembo fipindeme fyesu) Ukwishiba icishinte ca bukapepa ica bumutwe e lyo ne cishinte ca muyano usuma e cikaafwa abafyashi ukumwena ifintu mu nshila yalinga.—1 Abena Korinti 11:3; 14:33, 40.

7. Mibele nshi ya mutima iisuma intu wishi umo akushishe lintu abana bakwe bafumine pa ŋanda ilyo baupilwe?

⁷ Pa numa abana babo babili baupilwe no kufuma pa ŋanda, abaupana babili bayumfwile ukuti icintu cimo calibulile mu bumi bwabo. Pa kutendeka, umulume alefiitilwa bashifyala. Lelo lintu alangulwike pa cishinte ca bumutwe, aishileiluko kuti abalume ba bana bakwe nomba e bashingemwe ku finshingwa-ŋanda fyabo umo na umo. Kanshi, lintu abana bakwe abanakashi balefwaya ukupandwako amano, alebepusha cintu abalume babo baletontonkanya, kabili lyene aleshininkisho kuti alebatungilila ukufika pantu engapesha. Bashifyala nomba bamumona nga cibusa kabili balapokelela ukufunda kwakwe.

8, 9. Ni shani abafyashi bamo bateuluka lintu abana babo abakulile bayaikalila?

⁸ Ni shani nga ca kuti abopeene fye nomba line, ilintu kwena tabalecite cili conse icishili ca mu malembo, lelo tabalecita fye co abafyashi babo baletontonkanyo kuti e cawamisha? Abaupana babili ababa na bana abaingila mu cupo balondololo kuti: “Lyonse tubafwilisho kwishibe fyo Yehova amone co cintu, lelo nga tatusuminishenye na fintu bapingwilepo, tusuminisha fye ico cine no kubatungilila no kubakoselesha.”

⁹ Mu fyalo fimo ifya mu Asia, banyina bamo balacisanga icakosa nga nshi ukusuminisha umwana wabo umwaume ukuti ayeikalila. Nangu cibe fyo, nga balicindika umuyano wa Bwina Kristu na bumutwe, balasango kuti ukushenkana na banafyalebo kulacepako. Umwanakashi umo Umwina Kristu alacisango kuti ukufuma pa ŋanda ukwa bana bakwe abaume caliba “ni ntulo ya kutasha ukuya kulekulilako.” Alacincimushiwa ukumona ukuti baliba na maka ya kusunge finshigwa-ŋanda fyabo ifipya. Mu kukonkapo, ici capilibula ukwangushiwako kwa cipe ca ku mubili na ku muntontonkanya ico wene no mulume wakwe basenda ilyo balekotelako.

UKUCINCIMUNA CIPYA CIPYA ICIKAKILO CENU ICA CUPO

10, 11. Kufunda nshi ukwa mu Malembo ukukaafwa abantu ukusengauka ifiteyo fimo ifya mu myaka ya pa kati?

¹⁰ Abantu bankulako mu nshila shalekanalekana lintu bafika pa mushinku wa pa kati. Abaume bamo bafwala mu kupusanako pa kwesha ukuti balemoneka abaiceko. Abanakashi abengi balasakamana pa lwa kwaluka kuntu ukuleko kuya ku mweshi kuletako. Ku ca bulanda, abantu bamo aba mushinku wa pa kati balalenga abanabo ukukalifiwa no kuba no bufuba pa kulasena na ba bwamba bwapusana abacepeleko mushinku. Abaume bakalamba aba bukapepa, nangu ni fyo, baliba “abatekanya,” ukucincintila ulunkumbwa lushalinga. (1 Petro 4:7) Abanakashi bakosoka na bo bene babombela pa kusungilila ukwikashiwa kwa fyupo fyabo, pa mulandu wa kutemwa abalume babo no kufwaisha kwa kuteemuna Yehova.

¹¹ Pe samba lya kupuutwamo, Imfumu Lemuele alembele ukutashiwa kwa “mukashi wa bunyinu” uucita umulume wakwe “ubusuma, ububi iyo, inshiku shonse sha mweo wakwe.” (Ifilembo fipindeme fyesu) Umulume wa Bwina Kristu takasuuleko fye no kukanatesekesha fintu umukashi wakwe atukuta ukubomba no kufulunganishiwa kwa nkuntu ukuli konse uko apitamo mu myaka ya pa kati. Ukutemwa kwakwe kukamulenga ‘ukumutasha.’—Amapinda 31:10, 12, 28.

12. Ni shani abaupana bengacishapo kupalamana ilyo imyaka ilepita?

¹² Mu myaka yapamfiwa iya kukusha abana, imwe bonse babili mu kubamo insansa pambi mwatalile mwalekako ifintu mwatemwisha pa kuti musakamane ukukabila kwa bana benu. Pa numa ya kupaatukana na bo iba ni nshita ya kusakamana na kabili pa bumi bwenu nga abaupana. Umulume umo atile: “Lintu abana bandi abakashana bafumine pa ŋanda, natendeke ukwishishanya no mukashi wandi cipya cipya.” Umulume umbi atila: “Tulasakamana ubutuntulu bwa umo no munankwe no kulacinkulana ulwa kutukusho mubili.” Pa kuti belaba abatalalilwa, wene no mukashi wakwe nomba balangisha icileela kuli bambi aba mu cilonganino. Ee, ukusekelela muli bambi kulaleta amapaalo. Mu kulundapo, cilateemuna Yehova.—Abena Filipi 2:4; AbaHebere 13:2, 16.

13. Lubali nshi ulo ukukakuka no bufumacumi fibomba ilyo abaupana baleya balekotela capamo?

¹³ Wisuminisha ukukanaumfwana ukuti kube pa kati ka iwe no mwina mobe. Lanshanyeni mu kukakuka. (Amapinda 17:27) Umulume umo alandapo kuti: “Tulalenga ukumfwikisha umo no munankwe ukushikilako ukupitila mu kusakamana no kulangulukilako.” Umukashi wakwe asumina, ukusoso kuti: “Ilyo tulekotelako, twaliisa mu kulaipakisha ukunwa tii capamo, ukulanshanya, no kubombela pamo.” Ukukakuka kobe no bufumacumi kuti fyayafwa ukukosha ifikakilo fya cupo, ukubikamo ubukose ubukacincintila ukusansa kwa kwa Satana, konaula wa fyupo.

IPAKISHENI UKUBA NA BESHIKULU BENU

14. Lubali nshi mu kumonekesha ulo nakulu kwa Timote abombele mu kukula kwa kwa Timote ngo Mwina Kristu?

¹⁴ Abeshikulu baba “e cilongwe” ca bacikalamba. (Amapinda 17:6) Ukuba icibusa na beshikulu kuti kwaleto kubekwa icine cine—kulabimbula kabili kulapembesula. Baibolo ilatasha Loisi, nakulubantu uyo, pamo no mwana wakwe umwanakashi Yunike, ashimikile fisumino fyakwe ku mwishikulu wakwe umwaice Timote. Uyu wacaice aishilekula ukwishibo kuti bonse babili nyina na nakulu balikatamike icine ca mu Baibolo.—2 Timote 1:5; 3:14, 15.

15. Ukulosha ku beshikulu, kusangwilako nshi ukwaumo mutengo bashikulwibo na banakulwibo bengacita, lelo cinshi cintu balingile ukusengauka?

¹⁵ Kanshi luno, e lubali lwaibela umo bashikulubantu na banakulubantu bengasangwilako mu nshila yaumo mutengo. Bashikulubantu na banakulubantu, kale kale mwalishimikila abana benu pa lwa kwishiba imifwaile ya kwa Yehova. Nomba kuti mwacita cimo cine na ba nkulo imbi! Abana banono abengi balacincimuka ukumfwa bashikulwibo nelyo banakulwibo uko baleshimika amalyashi ya mu Baibolo. Kwena, tamwingapokolola icishingamo ca kwa wishi ica kufundisha bana bakwe icine ca mu Baibolo. (Amalango 6:7) Ukucila, mulafwilisha ico cishingamo. Shi ipepo lyenu libe ilya kwa kemba wa malumbo ilya kuti: “Kabili ukufika ku bukote ne mfwi, mwe Lesa, mwindekelesha; nsuke nongole amaka yenu ku nkulo iileisa, na bumpalume bwenu kuli onse uukesabapo.”—Ilumbo 71:18; 78:5, 6.

16. Ni shani fintu bashikulwibo na banakulwibo bengasengauka ukulenga ubulwani ukutendeka ukubako mu lupwa?

¹⁶ Ku ca bulanda, bashikulwibo na banakulwibo bamo balatumpika abacaice sana ica kuti ubulwani bulatendeka pa kati ka aba bene bashikulwibo na banakulwibo na bana babo abakulu. Nangu cibe fyo, icikuuku cenu icafumaluka nakalimo kuti cacilenga ukube cayanguka ku beshikulu benu ukulamwebako ifintu lintu bashileyumfwa ukwangukililwa ukufisokolola ku bafyashi babo. Inshita shimo abacaice basubila ukuti bashikulwibo nelyo banakulwibo ababatumpika bakabatungilila mu kulwisha abafyashi babo. Cinshi mwingacita lyene? Bomfyeni amano no kukoselesha abeshikulu benu ukukakuka ku bafyashi babo. Kuti mwabalondolwelo kuti ici e cisekesha Yehova. (Abena Efese 6:1-3) Nga cakabilwa, kuti mwaangushishako abacaice ukuti baletununuka no kulanda na bafyashi babo ukupitila mu kulanda na bafyashi babo imwe bene. Pa kulanda na beshikulu benu pa lwa fintu mwasambilila pa myaka iingi mwilapita mu mbali. Ubufumacumi bwenu no kufumaluka kuti fyabanonsha.

TEULUKA ILYO ULEKOTA

17. Mupampamina nshi uwa kwa kemba wa malumbo uo Abena Kristu baleya ku bukote balingile ukupashanya?

¹⁷ Lintu imyaka ilekunkuluka, ukasango kuti tawingacita fyonse fintu walecita nelyo fyonse fintu ulefwayo kucita. Ni shani fintu umo engabomba no kuselela ku kukota? Mu muntontonkanya obe kuti pambi uleyumfwa ukuti uli ne myaka 30, lelo lintu waceba mu cilola cilakulange cintu cimbi. Wifuupulwa. Kemba wa malumbo apaapeete Yehova ukuti: “Mwimpoosa ku nshita ya bukote, ku kupwa kwa maka yandi mwindekelesha.” Cilenge ukuba e kupingulapo kobe ukupashanya umupampamina wa kwa kemba wa malumbo. Atile: “Ndecetekela pe, no kufushapo pe pa kumutasha.”—Ilumbo 71:9, 14.

18. Ni shani fintu Umwina Kristu wakosoka engabomfya bwino imyaka yakwe nga apoka penshoni?

¹⁸ Abengi balipekanishisha libela ukuti bakengilisheko ukutasha kwabo kuli Yehova pa numa ya kupoka penshoni wabo ku ncito ya ku mubili. “Napekenye mu kubangilila cintu nali no kucita nga umwana wesu umwanakashi apwishe sukulu,” e fyalondolola wishi umo uyo nomba apoka penshoni. “Napampamine pa kuti nali no kutendeka ubutumikishi bwa kushimikila ubwa nshita yonse, kabili nashitiishe ubukwebo bwandi pa kuti ningabo muntungwa ukubombela Yehova mu kucilapo kukumanina. Napepeele ubutungulushi bwa kwa Lesa.” Nga ulepalamina ku mushinku wa kupoka penshoni, sansamushiwa ku kubilisha kwa kwa Kabumba wesu Wakulisha ukwa kuti: “Awe, ukufika pa bukote, ni ’ne wine, ukufika na ku mfwi ine nakulamupaapa.”—Esaya 46:4.

19. Kufunda nshi kwapeelwa kuli abo abaleya balekota?

¹⁹ Ukuiteulwila ku mikalile ya pa numa ya kupoka penshoni napamo takwinganguka. Umutumwa Paulo afundile abaume bakalamba ukuba “abatekanya.” Ici cifwaya ukuikaanya mu cinkumbawile, ukukanawila ku kukongamina ku kufwaya ubumi bwa kucibondola. Pa numa ya kupoka penshoni e lintu nakalimo cingacililako no kukabilwa ukutantika imibombele no kuilama ukucila na pali kale lyonse. Ba uwapamfiwa, “ukupikintika pe mu mulimo wa kwa Shikulu, pa kwishibo kuti ukucucutika [kobe] te kwa fye muli Shikulu.” (1 Abena Korinti 15:58) Kushako imibombele yobe ku kwaafwako bambi. (2 Abena Korinti 6:13) Abena Kristu abengi balakushako imibombele ukupitila mu kushimikila imbila nsuma pa musenselo uwingabalinga. Ilyo ulekotelako, ba “[umutuntulu] mu citetekelo, mu kutemwa, mu kutwalilila.”—Tito 2:2.

IFYO WINGACITA NGA WALUFYA UMWINA MOBE

20, 21. (a) Mu micitile ya fintu iilipo, cinshi mu kupelako cili no kupaatukanya abaupana? (b) Ni shani fintu Ana apayanya ica kumwenako cishaiwamina ku bengafwilwa abena mwabo?

²⁰ Icintu icileto bulanda lelo ico tulolenkana na co ca kuti mu micitile ya fintu iilipo, abaupana mu kupelako imfwa ilabapaatukanya. Abena Kristu abafwililwe abena mwabo baleshibo kuti abatemwikwa babo nomba balilaala, kabili balecetekelo kuti bakabamona na kabili. (Yohane 11:11, 25) Lelo ukulufya nalyo line kulakalifya. Ni shani fintu uushele engacita?a

²¹ Ukwibukisha cintu umuntu umo uwa mu Baibolo acitile kuti catwaafwa. Ana afwililwe pa numa ya myaka fye 7 mu cupo, kabili lintu tubelenga ulwa wene, ninshi ali ne myaka ya bukulu 84. Kuti twaba abashininkisho kuti alyumfwile ubulanda lintu alufishe umulume wakwe. Ni shani fintu abombele ne co? Alebombela Yehova Lesa umulimo washila pe tempele ubushiku na kasuba. (Luka 2:36-38) Ubumi bwa kwa Ana ubwa mulimo wabamo ipepo ukwabulo kutwishika e cikalamba icalecilikilo bulanda no kutalalilwa fintu aleyumfwa nga mukamfwilwa.

22. Ni shani fintu bamukamfwilwa bamo baatunguluka mu kubomba no kutalalilwa?

²² “Ukusonsomba kukalamba kuli ine kwaba kukanakwata umunandi wa kulanda nankwe,” e fyalondolola umwanakashi wa myaka ya bukulu 72 uwafwililwe imyaka 10 iyapitapo. “Umulume wandi aali ni kakutika musuma. Twalelanda pa lwa cilonganino na pa mibombele yesu iya mu butumikishi bwa Bwina Kristu.” Mukamfwilwa umbi atila: “Nangu cingatila inshita ilondapa, nalisango kuti calicilapo kulungika ukusoso kuti ico umuntu acita ne nshita yakwe e cimwafwilisha ukundapwa. Cilabako bwino kuli iwe ukwafwilisha bambi.” Umwaume wa myaka 67 uwafwililwe umukashi asuminisha, ukusoso kuti: “Inshila yawamisha iya kutunguluka mu kubomba no kufwilwa yaba kuipeela we mwine ku kusansamusha bambi.”

UKUMONWA ABA MUTENGO KULI LESA MU BUKOTE

23, 24. Kusansamusha nshi ukukalamba uko Baibolo ipeela ku bacikalamba, maka maka abo abafwilwa?

²³ Nangu line imfwa ingafumyapo umunensu watemwikwa, Yehova atwalilila ukuba uwa cishinka, uwa cine lyonse. Kemba wa malumbo uwa pa kale Davidi aimbile ati: “Icintu cimo nalomba kuli Yehova, e co ndefwayafwaya; ukwikala mu ŋanda ya kwa Yehova inshiku shonse sha mweo wandi, ku kutambo busuma bwa kwa Yehova, no kubuusha mwi tempele lyakwe.”—Ilumbo 27:4.

²⁴ “Cindika bamukamfwilwa abali bamukamfwilwa bene bene,” e ficincisha umutumwa Paulo. (1 Timote 5:3) Ukufunda ukukonkele pali uko kukambisha kulango kuti bamukamfwilwa abene bene abashakwete balupwa bapalamisha pambi bakabile ukupeelwa ukwaafwa kwa mu fya ku mubili ukufuma ku cilonganino. Nangu ni fyo, ubupilibulo bwaba muli uko kukambisha ukwa ‘kucindika’ bubimbamo imfundo ya kubapenda nga ba mutengo. Mwandi bamukamfwilwa ba bukapepa kuti basange cisansamushi mu kwishibo kuti Yehova alabapenda ba mutengo kabili akabakosha!—Yakobo 1:27.

25. Buyo nshi butwalililo kubako ku bakoloci?

²⁵ “Icisaamo ca bakote ni mfwi,” e fibilisha Icebo ca kwa Lesa icapuutwamo. Caba “cilongwe icayemba, [lintu, NW] cisangwa mu mibele ya bulungami.” (Amapinda 16:31; 20:29) Kanshi, twalilileni ukusungilila umulimo wa kwa Yehova mu cifulo ca ntanshi mu bumi bwenu, nampo nga mwalingila mu cupo nelyo muli bashimbe na kabili. Muli yo nshila mukaba ne shina lisuma na Lesa e lyo ne cilolelo ca bumi bwa ciyayaya mu calo umo ukukalipwa kwa mu bukote kushakabemo na kabili.—Ilumbo 37:3-5; Esaya 65:20.