Umweo Ukulingana ne Fisosa Baibolo
“Umuntu abele umweo uumi.”—UKUTENDEKA 2:7, NW.
1. Cinshi tulekabila ukubebeta pa kwishiba cintu Baibolo isambilisha pa lwa mweo?
NGA fintu tumwene, ifisumino pa lwa mweo fyabe fingi kabili ifyalekanalekana. Nangu fye ni pa baitunga ukuti bashimpa ifisumino fyabo pali Baibolo, palaba imfundo shalekanalekana pa lwa mweo ne cicitika kuli wene nga twafwa. Lelo bushe cinshi cintu Baibolo isambilisha pa lwa mweo? Pa kusanga cintu isosa, tulekabila ukubebeta umwalola amashiwi ya ciHebere ne ciGriki ayapilibulwa ukuti “umweo” muli Baibolo.
“Umweo” nge Cibumbwa Icumi
2, 3. (a) Lishiwi nshi lyapilibulwa “umweo” mu Malembo ya ciHebere, kabili bupilibulo nshi ubwa kutendekelako ubwa ili shiwi? (b) Ni shani fintu Ukutendeka 2:7 kushininkisho kuti ishiwi “umweo” kuti lyapilibula umuntu uwakumanina?
2 Ishiwi lya ciHebere ilipilibula ukuti “umweo” ni neʹphesh, kabili limoneka imiku 754 mu Malembo ya ciHebere (ayainikwa ku bengi ukuti Icipingo ca Kale). Bushe neʹphesh apilibula nshi? Ukulingana na The Dictionary of Bible and Religion, “ilingi line alosha ku cibumbwa cakumanina icumi, ku muntu uwakumanina.”
3 Ku ca kumwenako, Ukutendeka 2:7 kulondololo kuti: “Yehova Lesa abumbile umuntu ku lukungu lwa mushili, na mu myona yakwe apuutilemo umupu wa mweo; no yo muntu abele umweo uumi.” Moneni ukuti Adamu taakwete umweo; wene aali e mweo—nga fintu umuntu uusanguka dokota aba dokota. Ishiwi “umweo,” kanshi lilondololo muntu wakumanina.
4, 5. (a) Peeleni ifya kumwenako ifilelango kuti ishiwi lya “umweo” lilosha ku muntu uwakumanina. (b) Ni shani fintu icitabo ca The Dictionary of Bible and Religion cafwilisha ukumfwikisha kwa kuti umuntu aba mweo?
4 Ukumfwikisha kwa musango yu kwalyafwilishiwa ukupulinkana Amalembo ya ciHebere yonse fye, umo tusanga insoso pamo nga “umweo nga wabembuka” (Ubwina Lebi 5:1, NW), “umuntu [“umweo,” NW] onse uukacito mulimo onse” (Ubwina Lebi 23:30), “umuntu nga asangwa aleibo muntu [“mweo,” NW]” (Amalango 24:7), “e lyo afiishiwe ku [mweo, NW] fititi” (Abapingushi 16:16), “Mukafisha lilali pa kulengo [mweo, NW] wandi ubulanda?” (Yobo 19:2) na “umweo wandi utonye filamba pa mulandu wa bulanda.”—Ilumbo 119:28.
5 Muli aya malembo tapali apalelangilila ukuti umweo cintu cimo icabe cinshingwa fye icishala icumi pa numa ya mfwa. Icitabo ca The Dictionary of Bible and Religion citila: “Nga twasosa ukulingana na fintu tusoso kuti ‘umweo’ wa mutemwikwa wesu nautusha ku kuyaba na Shikulu nelyo ukulanda ukuti ‘mweo taufwa’ te kuti fyumfwane ne fyaba mu OT [Icipingo ca Kale].”
6, 7. Lishiwi nshi lyapilibulwa “umweo” mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki, kabili bupilibulo nshi ubwa kutendekelako ubwa ili shiwi?
6 Ishiwi ilyapilibulwa “umweo” ukucila pa miku 100 mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki (ayainikwa ku bengi ukuti Icipingo Cipya) ni psy·kheʹ. Ili shiwi, ukupala neʹphesh, ilingi line lilosha ku muntu wakumanina. Ku ca kumwenako, langulukeni aya mashiwi: “[Umweo, NW] wandi wasakamikwa.” (Yohane 12:27) “Umwenso waponene umuntu [“umweo,” NW] onse.” (Imilimo 2:43) “Umweo onse unakile abalashi bacilamo.” (Abena Roma 13:1, NW) “Kosheni imyeo yapopomenwa.” (1 Abena Tesalonika 5:14, NW) “Aba mweo banono, e kutila cinekonsekonse, bapuswike ku menshi.”—1 Petro 3:20.
7 Ukupala neʹphesh, ishiwi lya psy·kheʹ, lilosha ku muntu uwakumanina. Ukulingana no kulanda kwa wasoma, Nigel Turner, ili shiwi “lilangilila icakwatamo ubuntu, umwine wine, umubili wa munofu uwapuutilwemo rûaḥ [umupashi] wa kwa Lesa. . . . Apo tulekomaila ni pa muntu umwine.”
8. Bushe inama shaba myeo? Londololeni.
8 Mu Baibolo ishiwi lya “mweo” talibomba fye ku bantunse kweka lelo na ku nama. Ku ca kumwenako, pa kulondolola ukulengwa kwa fibumbwa fya muli bemba, Ukutendeka 1:20 kutila Lesa akambishe ukuti: “Mu menshi namusenye ukusenya kwa fibumbwa fya mweo.” Kabili pa bushiku bwa kubumba ubwakonkelepo, Lesa atile: “Pe sonde napafumye ifibumbwa fya mweo mu misango ya fiko, ifitekwa, ne fikulika, ne nama sha mpanga mu misango ya fiko.” (Ukutendeka 1:24; linganyeniko Impendwa 31:28.) Kanshi “umweo” kuti walosha ku cibumbwa icumi, cibe muntu nelyo ni nama.
“Umweo” Pamo ngo Bumi bwa Cibumbwa
9. (a) Bupilibulo nshi ubwalundwapo ubwe shiwi lya “mweo”? (b) Bushe ici cilakangana ne mfundo ya kuti umweo e muntu wine?
9 Limo limo, ishiwi lya “umweo” lilaloshako na ku bumi buntu umuntu nelyo inama baipakisha. Ici tacilealula ubulondoloshi bwa Baibolo ubwa mweo ukuti muntu nelyo inama. Ku kulangilila: Tutila umuntu ali umumi, ukupilibulo kuti umuntu ali umutuntulu. Kuti na kabili twatila nakwato bumi. Mu nshila imo ine, umuntu umutuntulu aba mweo. Lelo ilintu ali umumi, “umweo” kuti wasoswa kwati cintu cimo ico akwata.
10. Peeleni ifya kumwenako ifilelango kuti ishiwi lya “umweo” kuti lyalosha ku bumi ubuipakisha umuntu nelyo inama.
10 Ku ca kumwenako, Lesa aebele Mose ati: “Nabafwa abantu bonse abafwaile umweo obe.” (Ukufuma 4:19) Nacimoneka fye ukuti abalwani ba kwa Mose balefwaya ukumwipaya. Imibomfeshe yapalako iye shiwi lya “umweo” ilemoneka mu mashiwi ayalakonkana pano. “Twatiiniine icibi imyeo yesu.” (Yoshua 9:24) ‘Balefulumuko kupusushe myeo yabo.’ (2 Ishamfumu 7:7) “Umulungami asakamano mweo wa citekwa cakwe.” (Amapinda 12:10) ‘Umwana wa muntu aishile ku kupeelo mweo wakwe icilubula ca pa bengi.’ (Mateo 20:28) “apalamine mupepi na ku mfwa, ukusansalika umweo wakwe ku busanso.” (Abena Filipi 2:30, NW) Muli limo na limo ilya aya malembo, ishiwi “umweo” lilepilibula “ubumi.”a
11. Cinshi twingasosa pa nshila Baibolo ibomfeshamo ishiwi lya kuti “umweo”?
11 Kanshi ishiwi “umweo” nga fintu lyabomfiwa mu Baibolo lilosha ku muntu nelyo inama nelyo ku bumi ubuipakisha umuntu nelyo inama. Ukulondolola kwa Baibolo ukwa mweo kwaba ukwayanguka, ukushalukaaluka, ukushafundawilwa na mano ya buntunse ayapikana no kutiine mipashi ukwa bantu. Cinshi cicitika ku mweo pa mfwa? Pa kwasuka ubo bwipusho, tufwile intanshi ukumfwikisha umulandu tufwila.
[Futunoti]
a Mateo 10:28, muli Baibolo wa New World Translation na o abomfya ishiwi “umweo” ukupilibula “ubumi.”
[Ifikope pe bula 20]
Fyonse fyaba myeo