ICIPANDWA 12
“Nkalenga Bakabe Uluko Lumo”
IFYO TWALALANDAPO SANA: Ubulayo bwa kwa Yehova ubwa kulonganika abantu bakwe; ubusesemo ubulanda pa tumuti tubili
1, 2. (a) Cinshi nalimo calengele bankole batiine? (b) Mulandu nshi ifyo Esekiele ali no kucita fyali no kubapapushisha? (c) Mepusho nshi twala-asuka?
LESA alitungulwile Esekiele pa kweba bankole abali mu Babiloni amasesemo ayengi ilyo acitile ifishibilo ifyo bamwene. Mu cishibilo ca kubalilapo ico Esekiele acitile icalelanda pa busesemo, mwali imbila ya bupingushi. Mu cishibilo calenga bubili namo mwali imbila ya bupingushi, kabili mu cishibilo calenga butatu namo mwali imbila ya bupingushi, e lyo na mu fishibilo fimbi ifyo acitile namo mwali imbila ya bupingushi. (Esek. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Na kuba, mu fishibilo fyonse ifyo Esekiele acitile ifyalelanda pa masesemo mwali ubupingushi bwa kutiinya ubo Yehova apingwile abaYuda.
2 E ico elenganyeni ifyo bankole batiinine ilyo Esekiele aiminine pa ntanshi yabo pa kuti acite icishibilo na cimbi icalelanda pa busesemo. Bafwile baletontonkanya abati, ‘ni mbila nshi iibi iyo alatweba lelo?’ Lelo ifyo ali no kubeba fyali no kubapapusha. Icishibilo icalelanda pa busesemo ico Esekiele nomba atendeke ukucita, calipuseneko sana ne fishibilo fimbi ifyo acitile. Ici icishibilo cena tacalelanda pa bupingushi bwa kutiinya ubo Yehova apingwile abaYuda, lelo calelanda pa bulayo ubusuma ubo Yehova alaile. (Esek. 37:23) Finshi Esekiele aebele abaYuda abali bankole? Bushe ifyo abebele fyalolele mwi? Fyakuma shani ababomfi ba kwa Lesa muno nshiku? Natumone.
Utumuti ‘Tukaba Akamuti Kamo mu Minwe Yandi’
3. (a) Cinshi akamuti “ka kwa Yuda” kaleimininako? (b) Cinshi “akamuti ka kwa Efraimu” kaleiminininako ubufumu bwa mikowa 10?
3 Yehova aebele Esekiele ukubuula utumuti tubili no kulemba pa kamuti kamo ukuti, “aka kwa Yuda,” na pali kambi ukuti, “aka kwa Yosefe, akamuti ka kwa Efraimu.” (Belengeni Esekiele 37:15, 16.) Bushe utu tumuti tubili twaleimininako finshi? Akamuti “ka kwa Yuda” kaleimininako ubufumu bwa mikowa ibili ubwa kwa Yuda na Benjamini. Imfumu ishalefuma mu mukowa wa kwa Yuda e shaleteka iyi imikowa ibili; na kabili, bashimapepo baleikala muli ubu ubufumu bwa mikowa ibili pantu balebombela pe tempele mu Yerusalemu. (2 Imila. 11:13, 14; 34:30) Kanshi imfumu ishaletuntuka mu lupwa lwa kwa Davidi, shaleteka mu bufumu bwa Yuda, kabili muli ubu bwine bufumu e mwali na bashimapepo abena Lebi. “Akamuti ka kwa Efraimu,” kaleimininako ubufumu bwa mikowa 10 ubwa bena Israele. Cinshi baleketila ukuti akamuti ka kwa Efraimu? Uwabalilepo ukuba imfumu mu bufumu bwa mikowa 10 ali ni Yeroboamu, uwafumine mu mukowa wa kwa Efraimu. Mu kuya kwa nshita, umukowa wa kwa Efraimu e waishileba umukowa uwakwatishe amaka mu Israele. (Amala. 33:17; 1 Isha. 11:26) Ishibeni ukuti imfumu ishaleteka mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa bena Israele tashaletuntuka mu lupwa lwa kwa Davidi, kabili muli ubu bufumu tamwali bashimapepo abena Lebi.
4. Bushe ifyo Esekiele akonkeshepo ukucita no tumuti tubili fyalelangilila finshi? (Moneni icikope pa ntendekelo.)
4 Na kabili, Esekiele bamwebele ukubika utumuti pamo “pa kuti tube akamuti kamo.” Ilyo bankole balemona ifyo Esekiele alecita ninshi nabasakamana, bamwipwishe abati: “Bushe tawatwebe umo ifi wacita filolele?” Abaswike ukuti ifyo alecita fyalelangilila ifyo Yehova umwine ali no kucita. Yehova alandile pali utu utumuti tubili ati: “Nkalenga tukabe akamuti kamo, kabili [tukaba] akamuti kamo mu minwe yandi.”—Esek. 37:17-19.
5. Bushe ifyo Esekiele acitile fyalolele mwi? (Moneni akabokoshi akaleti, “Ukubika Pamo Utumuti Tubili.”)
5 Lyena Yehova alilondolwele umo ukubika utumuti pamo kwalolele. (Belengeni Esekiele 37:21, 22.) Bankole ba mu bufumu bwa mikowa ibili ubwa Yuda e lyo na bankole ba mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa Israele (Efraimu), bali no kubabwesesha ku calo ca Israele, uko bali no kuyaba “uluko lumo.”—Yer. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.
6. Masesemo nshi na yambi ayalanda pali fimo fine ayaba muli Esekiele icipandwa 37?
6 Ala ca kupapa ifi amasesemo yabili ayalanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala, ayalembwa muli Esekiele icipandwa 37 yomfwana! Yehova akalanga ukuti ni Lesa uulenga abantu baba no mweo na kabili (ifikomo 1-14), kabili uulenga baikatana (ifikomo 15-28). Ilyashi ilisuma sana ilyo aya amasesemo yabili yalandapo lya kuti: Yehova kuti alenga abafwa baba no mweo, kabili kuti alenga abapaatukana baikatana.
Bushe Yehova ‘Abalonganike’ Shani?
7. Bushe ifyaba pali 1 Imilandu 9:2, 3 filanga shani ukuti amashiwi ya kuti “Lesa ena kuti acita ifintu fyonse” ya cine?
7 Ukulingana ne mimwene ya bantu, ukulubula bankole no kubekatanya kwalemoneka nge cintu icishingacitika.a Lelo “Lesa ena kuti acita ifintu fyonse.” (Mat. 19:26) Yehova alifikilishe ubulayo bwakwe. Abali muli bunkole mu Babiloni balibalubwile mu mwaka wa 537 ninshi Yesu talaisa pano isonde. Lyena pa numa, abali mu mabufumu yonse yabili balile ku Yerusalemu mu kwafwilishako ukubwesha ukupepa kwa cine. Amalembo yalalanga ukuti ifi fyalicitike, yatila: “Bamo pa batuntwike muli Yuda, muli Benjamini, muli Efraimu na muli Manase baikele mu Yerusalemu.” (1 Imila. 9:2, 3; Esra 6:17) Kanshi nga filya fine Yehova asobele, aba mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa Israele, baishileba pamo, nelyo baishileikatana na ba mu bufumu bwa mikowa ibili ubwa Yuda.
8. (a) Finshi Esaya aseseme? (b) Fintu nshi fibili ifyacindama ifyo Esekiele 37:21 yalandapo?
8 Ilyo kwali imyaka nalimo 200 ukuti inshita ya kufuma muli bunkole ifike, kasesema Esaya aliseseme ifyali no kucitika ku bena Israele na baYuda pa numa ya kufuma muli bunkole. Asobele ukuti Yehova ali no kutendeka ukulonganika ‘abena Israele abo bapashile’ na ‘baYuda abasalanganine ku mpela 4 ishe sonde,’ ukubikako fye na bali no ‘kufuma mu Asiria.’ (Esa. 11:12, 13, 16) Kanshi nga filya fine Yehova asobele, alifumishe ‘abena Israele mu nko umo baile.’ (Esek. 37:21) Moneni ifintu fibili ifyacindama ifyacitike: Ica kubalilapo, pali iyi nshita, Yehova taitile bankole ukuti ‘abaYuda” na “bena Efraimu,” lelo abetile ukuti “abena Israele,” nge bumba limo. Cimbi naco ca kuti, abena Israele tababalondolola ukuti bafumine mu calo cimo, mu Babiloni, lelo bafumine mu nko ishingi. Na kuba bafumine “mu ntunga shonse.”
9. Bushe Yehova alengele shani bankole ababwelelemo ku calo cabo baikatana?
9 Bushe Yehova alengele shani bankole baikatana ilyo babwelelemo ku calo ca Israele? Alibikileko bakacema ba ku mupashi mu Israele, pamo nga Serubabele, Shimapepo Mukalamba Yoshua, Esra, na Nehemia. Lesa alisontele na bakasesema, Hagai, Sekaria na Malaki. Aba bonse abaume aba cishinka balebombesha ukukoselesha abena Israele ukulakonka amafunde ya kwa Lesa. (Nehe. 8:2, 3) Na kabili, Yehova alicingilile uluko lwa Israele ilyo afulungenye ifyo abalwani ba bantu bakwe balepanga ukucita.—Este. 9:24, 25; Seka. 4:6.
Yehova alibikileko bakacema ba ku mupashi pa kuti abantu bakwe babe abaikatana (Moneni paragrafu 9)
10. Finshi Satana asukile acita?
10 Te mulandu ne fi fyonse ifyo Yehova acitile, abena Israele abengi tabatwalilile ukuba mu kupepa kwasanguluka. Ifyo bacitile fyalilembwa mu mabuuku ya mu Baibo ayalembelwe pa numa ya kufuma muli bunkole. (Esra 9:1-3; Nehe. 13:1, 2, 15) Na kuba ilyo imyaka 100 ishilakumana ukufuma apo abena Israele bafumiine muli bunkole, balishiile sana ukupepa kwasanguluka ica kuti Yehova abebele ati: “Bweleleni kuli ine.” (Mal. 3:7) Ilyo Yesu aishile pano isonde, ninshi imipepele ya baYuda yalipaatukana mu mabumba ayengi ayaletungululwa na bakacema abashali ne cishinka. (Mat. 16:6; Marko 7:5-8) Satana alilengele abantu bafilwa ukuba abaikatana sana. Na lyo line, ubusesemo ubulanda pa fyo Yehova ali no kulenga abantu bakwe baikatana, nangu cibe shani bwali no kufikilishiwa. Bwali no kufikilishiwa shani?
“Umubomfi Wandi Davidi E Ukaba Imfumu Yabo”
11. (a) Finshi Yehova alengele fyaishibikwa pa busesemo ubulanda pa kwikatanya abantu? (b) Finshi na kabili Satana aeseshe ukucita ilyo bamutamfishe ku muulu?
11 Belengeni Esekiele 37:24. Yehova alilengele caishibikwa ukuti ubusesemo bwalelanda pa kulenga abantu bakwe baba abaikatana bwali fye no kufikilishiwa sana pa numa ya kuti “umubomfi [wakwe] Davidi,” e kutila Yesu, atendeka ukuteka, kabili ici cacitike mu mwaka wa 1914.b (2 Sam. 7:16; Luka 1:32) Pali ilya nshita, Israele ya ku mupashi, e kutila Abena Kristu basubwa, yalipyene pa bena Israele bacifyalilwa. (Yer. 31:33; Gal. 3:29) Ilyo Satana bamutamfishe ku muulu, e lyo acililemo ukwesha ukulenga abantu ba kwa Lesa beba abaikatana. (Ukus. 12:7-10) Ku ca kumwenako, pa numa ya mfwa ya kwa Munyinefwe Russell mu 1916, Satana abomfeshe abaishileba abasangu pa kuti alete amalekano pa Bena Kristu basubwa. Na lyo line, tapakokwele balya abaishileba abasangu balifumine mu cilonganino ca kwa Lesa. Na kabili, Satana alengele abaletungulula mu cilonganino babakaka mu cifungo. Nomba ici tacalengele abantu ba kwa Yehova baloba. Abena Kristu basubwa abatwalilile ukuba ne cishinka kuli Yehova balitwalilile ukuba abaikatana.
12. Cinshi Satana afiliilwe ukupatukanya Israele ya ku mupashi?
12 Nomba ukupusanako na bena Israele bacifyalilwa, abena Israele ba ku mupashi bena balicimfishe imicenjelo ya kwa Satana. Cinshi Satana afiliilwe ukubacimfya? Bale-esha na maka ukukonka amafunde ya kwa Yehova. Ici calengele Yesu Kristu Imfumu yabo, uwatwalilila ukucimfya Satana, alabacingilila.—Ukus. 6:2.
Yehova Akalenga Abamupepa Bakabe Abaikatana
13. Cine nshi icacindama ico ubusesemo ubulanda pa kwikatanya utumuti tubili butusambilisha?
13 Bushe ubusesemo bulanda pa kwikatanya utumuti tubili bufikilishiwa shani muno nshiku? Ubu ubusesemo bulangilila ifyo amabumba yabili yengaba ayaikatana. Ne cacilapo ukucindama ca kuti, ubu busesemo bulatulanga ukuti uulenga fye aya amabumba yaba ayaikatana, ni Yehova. Nomba cishinka nshi icacindama icilanda pa kupepa ukwasanguluka ico ubu busesemo bulandapo? Mu kwipifya kuti twatila cishinka ca kuti: Yehova umwine e ulenga abamupepa baba abaikatana.—Esek. 37:19.
14. Ukutula mu mwaka wa 1919, bushe ubusesemo ubulanda pa kubika pamo utumuti tubili, bufikilishiwa shani pa muku walenga bubili?
14 Ukutendekela mu mwaka wa 1919 pa numa Lesa asangulula abantu bakwe lwa ku mupashi, kabili batendeka no kuba muli paradaise ya ku mupashi, ubusesemo ubulanda pa kwikatanya utumuti tubili bwalitendeke ukufikilishiwa sana. Pali ilya nshita, abengi abaishileba abaikatana bali ne subilo lya kuya ku muulu no kuyaba imfumu kabili bashimapepo. (Ukus. 20:6) Mu mampalanya, Abena Kristu basubwa bali nga akamuti “ka kwa Yuda,” e kutila uluko ulwaletekwa na balefuma mu lupwa lwa kwa Davidi kabili umwali bashimapepo abena Lebi. Nomba mu kupita kwa nshita, Abena Kristu basubwa baishilebekatanya na bantu abengi nga nshi abakwata isubilo lya kwikala pano isonde. Aba bali nga “akamuti ka kwa Efraimu,” e kutila uluko ulushaletekwa ne mfumu ishalefuma mu lupwa lwa kwa Davidi, kabili umushali bashimapepo abena Lebi. Aya amabumba yabili yalabombela pamo Lesa wabo Yehova, kabili yatungululwa ne Mfumu imo, Yesu Kristu.—Esek. 37:24.
“Bakaba Abantu Bandi”
15. Bushe ubusesemo bwaba pali Esekiele 37:26, 27, bufikilishiwa shani muno nshiku?
15 Ubusesemo bwa kwa Esekiele bulangilila ukuti abengi bali no kuilunda ku basubwa mu kupepa ukwasanguluka. Yehova alandile pa bantu bakwe ukuti: “Nkabafusha,” kabili “itenti lyandi likaba pali bena.” (Esek. 37:26, 27) Aya mashiwi yalenga twaibukisha ubusesemo ubo basesemene umutumwa Yohane ninshi palipita imyaka nalimo 700 ukutula apo Esekiele afwilile. Ubu busesemo butila, “Uwaikala pa cipuna ca Bufumu akafungulwila itenti lyakwe” pe “bumba likalamba.” (Ukus. 7:9, 15) Muno nshiku, abasubwa e lyo ne bumba likalamba baba uluko lumo, baba bantu ba kwa Lesa abo acingilila mwi tenti lyakwe.
16. Busesemo nshi Sekaria aseseme ubulanda pa kwikatanya Israele ya ku mupashi na baba ne subilo lya kwikala pano isonde?
16 Sekaria uwafumine muli bunkole, na o aliseseme ukuti abaYuda ba ku mupashi na baba ne subilo lya kwikala pano isonde bakekatana. Alandile ukuti “abantu 10 aba mu . . . nko, bakekatisha ku mwingila wa muYuda umo,” kabili bakalati: “Tuleya na imwe, pantu twalyumfwa ukuti Lesa aba na imwe.” (Seka. 8:23) Ishiwi lya kuti “umuYuda,” talilanda pa muntu umo, lelo lilanda pe bumba lya bantu. Ishiwi lya kuti “imwe,” muno nshiku limininako abasubwa abacili pe sonde, nelyo abaYuda ba ku mupashi. (Rom. 2:28, 29) “Abantu 10” bemininako ababa ne subilo lya kwikala pano isonde. ‘Balekatisha’ abasubwa kabili ‘balaya nabo.’ (Esa. 2:2, 3; Mat. 25:40) Ishiwi lya kuti “bakekatisha” na mashiwi ya kuti “tuleya na imwe,” yalangilila ifyo aya amabumba yabili yaikatana icine cine.
17. Bushe Yesu alondolwele shani ifyo twaikatana muno nshiku?
17 Nalimo Yesu aletontonkanya pa busesemo bwa kwa Esekiele ubwa kwikatanya abantu ilyo ailondolwele ukuti ni kacema uutungulula impaanga shakwe (abasubwa) e lyo ne “mpaanga na shimbi” (ababa ne subilo lya kwikala pano isonde) abali no kuba “umukuni umo.” (Yoh. 10:16; Esek. 34:23; 37:24, 25) Aya mashiwi Yesu alandile e lyo na yo bakasesema balandile kale, yalalondolola bwino ukwikatana kwa ku mupashi uko tuipakisha muno nshiku nangu ca kuti uko tusubila ukwisaikala ku ntanshi kwalipusana! Imipepele ya bufi yalipaatukana mu mabumba ayengi nga nshi, lelo ifwe Yehova alitwikatanya mu cisungusho.
Muno nshiku, abasubwa e lyo ne “mpaanga na shimbi” bapepela pamo Yehova, kabili baba “umukuni umo” (Moneni paragrafu 17)
“Icifulo Candi ica Mushilo Cili Pali Bena Umuyayaya”
18. Nga fintu Esekiele 37:28 ilanda, mulandu nshi abantu ba kwa Lesa bashilingile ukubela “aba muli ici calo”?
18 Amashiwi Esekiele alekelesheko ukulanda mu busesemo ubulanda pa kwikatanya abantu, yalanda pa cilanga ukuti tatwakaleke ukuba abaikatana. (Belengeni Esekiele 37:28.) Abantu ba kwa Yehova balikatana pantu icifulo cakwe ica mushilo, nelyo ukupepa kwasanguluka kwaba “pali bena.” Kabili icifulo cakwe ica mushilo cikatwalilila ukuba pali bena, kulila fye batwalilila ukuba abasanguluka nelyo batwalilila fye ukuipaatulako ku calo ca kwa Satana. (1 Kor. 6:11; Ukus. 7:14) Yesu alilandile ico cacindamina ukukanaba aba muli ici calo. Alandile mwi pepo apepeeleko abasambi bakwe ati: “Mwe Tata wa mushilo, mulebacingilila . . . pa kuti babe umo . . . Te ba muli ici calo . . . Lengeni icine cenu cilenge babe aba mushilo.” (Yoh. 17:11, 16, 17) Bushe mwamona ifyo Yesu ayampenye ukuba “umo” no kukanaba aba “muli ici calo”?
19. (a) Tulanga shani ukuti ‘tulapashanya Lesa’? (b) Mu cungulo bushiku pa bushiku Yesu afwile, cine nshi icacindama icilanda pa kwikatana ico alandilepo sana?
19 Uyu e muku fye umo uo Baibo yalanda ukuti Yesu aitile Lesa ati “Tata wa mushilo.” Yehova alisangulukisha kabili alilungama. Yehova aebele abena Israele ati: “Mulingile ukuba aba mushilo, pantu ndi wa mushilo.” (Lebi 11:45) Apo ‘tupashanya Lesa,’ tufwaya ukuba aba mushilo muli fyonse ifyo tucita. (Efes. 5:1; 1 Pet. 1:14, 15) Nga balelanda pa bantu, ishiwi lya kuti “umushilo” lipilibula ukuti ukupaatulwako. E co Yesu alilandilepo sana mu nshita ya cungulo bushiku pa bushiku afwile ukuti, abasambi bakwe bali no kutwalilila ukuba abaikatana, nga ca kuti batwalilila ukuipaatulako kuli ici calo na ku mupashi wa ciko uwingalenga baleka ukuba abaikatana.
“Mulebacingilila ku Mubifi”
20, 21. (a) Cinshi cilenga twacetekela sana ifyo Yehova atucingilila? (b) Finshi mulefwaisha ukulacita?
20 Muno nshiku ifyo Inte sha kwa Yehova baikatana mwi sonde lyonse filanga fye apabuuta tuutu ukuti Yehova alyasuka ipepo Yesu apepele ilya kuti: “Mulebacingilila ku mubifi.” (Belengeni Yohane 17:14, 15.) Ifi Satana afilwa ukulenga abantu ba kwa Lesa baleka ukuba abaikatana, cilenga twacetekela sana ifyo Lesa atucingilila. Mu busesemo bwa kwa Esekiele, Yehova alandile ukuti utumuti tubili twaishileba akamuti kamo mu minwe yakwe. E ico Yehova umwine mu cisungusho alilenga abantu bakwe baikatana, kabili ukuboko kwakwe kulabacingilila ica kuti Satana te kuti alenge baleka ukuba abaikatana.
21 Kanshi finshi tufwile ukulafwaisha ukucita? Tufwile ukutwalilila ukuibikilishako ukucitapo fimo pa kuti ukwikatana twaikatana muno nshiku kutwalilile. Cinshi cimo icacindama ico cila muntu afwile ukucita pa kuti tutwalilile ukuba abaikatana? Tufwile lyonse ukulapepa Yehova mu nshila iyasanguluka pe tempele lyakwe ilya ku mupashi. Mu fipandwa fikonkelepo, tukalanda pa fyo tufwile ukulacita pa kuti tulepepela Yehova pe tempele lyakwe ilya ku mupashi.
a Nalimo ilyo kwali imyaka 200 ukuti Esekiele aseseme ubu busesemo, abaleikala mu bufumu bwa mikowa 10 (“akamuti ka kwa Efraimu”) balibasendele bunkole ku bena Asiria.—2 Isha. 17:23.
b Ubu busesemo balibulandapo sana mu cipandwa 8 muli cino citabo.