“Mukaba No Mweo”

1-3. Finshi fyalengele abaYuda abali mu Babiloni baaluke mu fyo baleumfwa? (Moneni icikope pa ntendekelo.)

IFYO abaYuda abali mu Babiloni baleumfwa fyalyalwike! Pa myaka nalimo 5 Esekiele alesesema ukuti Yerusalemu bali no kuyonaula, lelo abantu balikaninine fye ndai ukuti ifi te kuti ficitike. Nangu ca kuti alicitile ifishibilo, alilandile ifilangililo kabili alibilile imbila, bankole balikaninine fye ukusumina ifyo alebeba. Baleti Yehova te kuti aleke Yerusalemu bayonaula. Na lintu baishibe ukuti abashilika abena Babiloni nabashinga umusumba, balitwalilile ukucetekela ukuti abaleikala mu musumba bena bali no kucingililwa.

² Lelo pa numa ya myaka ibili ukutula apo bashingile Yerusalemu, kwali uwafulumwike mu Yerusalemu no kuya ku Babiloni, kabili ailebeba ati: “Nabapoka umusumba wa Yerusalemu!” Ili lyashi lyalilengele bankole baba sana no bulanda. Balifililwe ukushininkisha ukuti umusumba uo batemenwe, itempele lya mushilo ne calo cabo ico batemenwe sana, fyonse balifyonawile! Isubilo bakwete pa nshita iitali lyalipwile.—Esek. 21:7; 33:21.

³ Na lyo line pali iyi inshita abantu bapeshiwe sana amano, Esekiele balimulangile icimonwa icali no kulenga abantu baba ne subilo. Finshi ici cimonwa calelandapo ifyali no kulenga bankole abapeshiwe amano babe ne subilo na kabili? Bushe ici cimonwa cakuma shani abantu ba kwa Lesa muno nshiku, kabili bushe ifwe umo umo kuti twanonkelamo shani? Pa kuti twasuke ifi fipusho, natumone ifyo Yehova alangile Esekiele.

“Sesema Pali aya Mafupa” Kabili “Sesemena Umwela”

4. Finshi Esekiele abikileko sana amano ilyo alemona ifyali mu cimonwa?

⁴ Belengeni Esekiele 37:1-10. Mu cimonwa, Esekiele bamutwele mu mpanga iyabatama umwali fye amafupa yeka yeka. Nampo nga Yehova alefwaya Esekiele omfwikishe umwalolele icimonwa, amwebele ukupita “monse umwali amafupa.” Ilyo Esekiele alepita muli iyi impanga umwali amafupa, amwene ifintu fibili pali aya amafupa. Ica kubalilapo: ifyo yafulile, e lyo icalenga bubili: ifyo yalemoneka. Amwene ukuti yali “ayengi nga nshi,” kabili “yali ayauma icine cine.”

5. Fintu nshi fibili ifyo Yehova aebele Esekiele ukuti acite, kabili finshi fyacitike ilyo Esekiele acitile ifyo Yehova amwebele?

⁵ Lyena Yehova aebele Esekiele ukucita ifintu fibili ifyali no kulenga panono panono ifintu fileba nge fyo fyali pa kubala. Abalilepo ukumweba ati: “Sesema pali aya mafupa,” uyebe ukuti “mukaba no mweo.” (Esek. 37:4-6) Ilyo fye Esekiele aseseme, “kwaumfwikike icongo, ukukolonkonta, kabili amafupa yatampile ukulundana.” Pa numa, ku mafupa kwaishileba “imishipa ne minofu” kabili ‘yaishilekwata inkanda.’ (Esek. 37:7, 8) Lyena ica bubili amwebele ati: “Sesemena umwela,” uwebe ukuti ‘upuupile pali aba abantu.’ Ilyo Esekiele aseseme, “umupu waingile muli bena. Baishileba no mweo, baiminina no kwiminina. Bali libumba lya bashilika ilikalamba nga nshi.”—Esek. 37:9, 10.

“Amafupa Yesu Yalyuma Kabili Isubilo Lyesu Lyalipwa”

6. Finshi Yehova aebele Esekiele ifyalengele omfwikishe umwalolele icimonwa?

⁶ Lyena Yehova alyebele Esekiele umwalolele icimonwa, atile: “Aya mafupa ba mu ng’anda ya kwa Israele bonse.” Ifi Yehova alandile fya cine, pantu ilyo bankole baumfwile ukuti nabonaula Yerusalemu, baumfwile kwati nabafwa. E ico ilyo baleloosha balelanda abati: “Amafupa yesu yalyuma kabili isubilo lyesu lyalipwa. Twashala fye fweka.” (Esek. 37:11; Yer. 34:20) Ilyo balandile aya amashiwi, Yehova abebele ukuti muli ici icimonwa ca mafupa icalemoneka kwati te kuti cibafwe, mwali ifyali no kulenga abena Israele baba ne subilo.

7. Finshi Yehova aebele Esekiele ifyalembwa pali Esekiele 37:12-14, kabili finshi alaile abantu bakwe abali bankole?

⁷ Belengeni Esekiele 37:12-14. Ukubomfya ici cimonwa, Yehova alilaile balya bankole ukuti ali no kulenga baba no mweo na kabili, ali no kubabwesesha ku calo cabo no kuleka balaikalamo. Ukulunda pali ifi abalaile, Yehova abetile na kabili ati, “mwe bantu bandi.” Aya mashiwi yafwile yalisansamwishe bankole abali sana no bulanda! Cinshi cali no kulenga bacetekela ukuti ifi Yehova abalaile fyali no kucitika? Yehova umwine e wabalaile. Alandile ati “Ine, ne Yehova ninanda, kabili nine ncitile ifi.”

8. (a) Bushe “aba mu ng’anda ya kwa Israele bonse” bali shani nga bafwa? (b) Bushe ifyaba pali Esekiele 37:9 filanga shani ifyalengele abena Israele bafwe mu mampalanya? (Moneni futunoti.)

⁸ Bushe ulubali lwa kubalilapo ulwa cimonwa, ulwa mafupa ayauma lwafikilishiwe shani ku luko lwa bena Israele? Ukufwa kwa mampalanya ukwa bena Israele kwatendeke kale mu 740 ninshi Yesu talaisa pano isonde, ilyo ubufumu bwa mikowa 10 babonawile no kusenda abantu muli bunkole. Pa numa ya myaka nalimo 130, ilyo abaYuda nabo babasendele ukuyaba bankole, “aba mu ng’anda ya kwa Israele bonse” bali muli bunkole. (Esek. 37:11) Kanshi kuti twatila, mu mampalanya bankole bonse balifwile nga yalya amafupa Esekiele amwene mu cimonwa.a Ibukisheni no kuti amafupa Esekiele amwene yali “ayauma icine cine,” icalelangilila ukuti balya bankole bali kwati balifwa pa nshita iitali. Pantu na kuba imyaka abena Israele na baYuda bali bankole ukuibika pamo yalicilile pali 200. Iyi myaka yatendekeele mu mwaka wa 740 ukufika mu mwaka wa 537 ninshi Yesu talaisa pano isonde.—Yer. 50:33.

9. Bushe ifyacitikiile abena Israele kale, fyapalana shani ne fyacitikiile ababa muli “Israele ya kwa Lesa”?

⁹ Amasesemo yalanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala ayakumine abena Israele pamo nga ayo Esekiele aseseme yalifikilishiwe na pa muku walenga bubili. (Imil. 3:21) Nga filya fine mu mampalanya abena Israele ‘babepeye,’ no kutwalilila ukuba nga abafwa pa nshita iitali, e fyo na “Israele ya kwa Lesa” e kutila icilonganino ca Bena Kristu basubwa, bacipeye mu mampalanya kabili cali nge cafwa pa nshita iitali ilyo cali muli bunkole. (Gal. 6:16) Na kuba icilonganino ca Bena Kristu basubwa calikokwele sana muli bunkole ica kuti ifyo cali lwa ku mupashi kuti twafilinganya ku mafupa “ayauma icine cine.” (Esek. 37:2) Nga fintu balondolwele mu cipandwa cafumako, icilonganino ca Bena Kristu basubwa caile muli bunkole mu myaka ya ba 100 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu. Kabili palipitile imyaka iingi pa kuti cifume muli bunkole nga filya fine Yesu alandile mu cilangililo icalelanda pa Bufumu ica ngano ne fyani.—Mat. 13:24-30.

“Amafupa Yatampile Ukulundana”

10. (a) Finshi fyali no kucitika ifyakumine abantu ba kwa Lesa ifyo ilembo lya kwa Esekiele 37:7, 8 lyasobele? (b) Finshi fyali no kulenga bankole abaletiina Lesa panono panono batendeke ukuba ne citetekelelo na kabili?

¹⁰ Kale Yehova alisobele ukuti panono panono abantu bakwe bali no kulamona uko ifintu fyali no kulaya fileba nge fyo fyali pa kubala. (Esek. 37:7, 8) Finshi fimo ifyali no kulenga bankole abaletiina Lesa panono panono bacetekela ukuti ifyo abalaile ukuti bali no kubwelelamo ku calo ca Israele fyali no kufikilishiwa? Fimo ifyali no kulenga baba ne subilo, masesemo ayo bakasesema baseseme kale. Ku ca kumwenako, Esaya asobele ukuti abashalapo, e kutila “ulubuto lwa mushilo,” bali no kubwelelamo ku calo cabo. (Esa. 6:13; Yobo 14:7-9) Na kabili amasesemo ayengi ayalanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala, ayo Esekiele alembele, yafwile yalilengele batwalilila ukuba ne subilo. Kabili filya mu Babiloni mwali abaume abali ne cishinka kuli Yehova pamo nga kasesema Daniele, e lyo na filya baonawile umusumba wa Babiloni mu mwaka wa 539 ninshi Yesu talaisa pano isonde, fifwile fyalilengele bankole baba sana ne subilo lya kuti bali no kubwelelamo ku mwabo.

11, 12. (a) Bushe panono panono ifintu fyaileshiletendeka shani ukuba nge fyo fyali pa kubala kuli “Israele ya kwa Lesa”? (Moneni na kabokoshi akaleti, “Ukupepa Kwasanguluka—Kwalebwela Panono Panono.”) (b) Bushe ifyalembwa pali Esekiele 37:10 filenga twalaipusha cipusho nshi?

¹¹ Inga kuli “Israele ya kwa Lesa” yena, e kutila icilonganino ca Bena Kristu basubwa, bushe panono panono ifintu fyaishiletendeka shani ukuba nge fyo fyali pa kubala? Ilyo papitile imyaka iingi ukutula apo icilonganino ca Bena Kristu basubwa cabelele nge cafwa ilyo cali muli bunkole, kwali “icongo, ukukolonkonta” ilyo abaletiina Lesa batendeke ukulandilako ukupepa kwa cine. Ku ca kumwenako, mu myaka ya ba 1500, William Tyndale alipilibwilile Baibo mu ciNgeleshi. Bashimapepo ba ku Katolika balifulilwe pantu abantu yaweyawe nomba bali no kutendeka ukubelenga Baibo. E ico Tyndale balimwipeye. Na lyo line, abantu bambi abali abashipa balitwalilile ukupilibwila Baibo mu ndimi shimbi, kabili abantu abengi balitendeke ukubelenga Icebo ca kwa Lesa.

¹² Pa numa, ilyo ba Charles T. Russell na bamunyinefwe bambi abo balebombela pamo nabo batendeke ukubombesha pa kuti icine cishibikwe, cali kwati “imishipa ne minofu” fyaisa ku mafupa. Ulupapulo lwa Zion’s Watch Tower e lyo ne mpapulo shimbi fyalilengele abali ne mitima iisuma baishiba icine ca mu Baibo ica kuti bali-ilundile na ku babomfi ba kwa Lesa abasubilwe no mupashi. Mu kutendeka kwa myaka ya ba 1900, ubunkolanya bwa “Photo-Drama of Creation” ne citabo caleti The Finished Mystery fyalilengele abantu ba kwa Lesa abasubilwe no mupashi bakoselako. Ilyo papitile inshita iinono, inshita ya kwa Lesa yalifikile iya kulenga abantu bakwe “baiminina.” (Esek. 37:10) Ni lilali ifi fyacitike kabili fyacitike shani? Ifyacitike mu musumba wa Babiloni filalenga twa-asuka ici cipusho.

“Baishileba no Mweo, Baiminina no Kwiminina”

13. (a) Bushe ifyaba pali Esekiele 37:10, 14 fyafikilishiwe shani ukutendekela mu mwaka wa 537 ninshi Yesu talaisa pano isonde? (b) Malembo nshi ayalanga ukuti bamo abali mu bufumu bwa mikowa 10 balibwelelemo ku calo ca Israele?

¹³ Ukutendekela mu mwaka wa 537 ninshi Yesu talaisa pano isonde, abaYuda abali mu Babiloni balimwene uko ifyali mu cimonwa fyafikilishiwe. Fyafikilishiwe shani? Yehova alilengele baba no mweo kabili alilengele “baiminina no kwiminina” ilyo abalubwile mu Babiloni umo bali bankole no kubaleka babwelelamo ku calo cabo ica Israele. Ibumba umwali abena Israele 42,360 e lyo na bashali abena Israele nalimo 7,000, lyafumine mu Babiloni no kuya mu kukuula cipya cipya Yerusalemu ne tempele ilyalimo no kutendeka ukwikala mu calo ca Israele. (Esra 1:1-4; 2:64, 65; Esek. 37:14) Lyena pa numa ya myaka nalimo 70, bankole abali nalimo 1,750 balibwelelemo pamo na Esra ku Yerusalemu. (Esra 8:1-20) E ico abaYuda bonse ababwelelemo ku Yerusalemu balicilile pali 44,000. Kanshi “bali libumba lya bashilika ilikalamba.” (Esek. 37:10) Na kabili Icebo ca kwa Lesa cilanda ukuti aba mu bufumu bwa mikowa 10 abo abena Asiria basendeele ifikolwe fyabo muli bunkole mu myaka ya ba 700 ninshi Yesu talaisa pano isonde, nabo balibwelelemo ku Israele ku kwafwilisha ukukuula cipya cipya itempele.—1 Imila. 9:3; Esra 6:17; Yer. 33:7; Esek. 36:10.

14. (a) Bushe ifyalembwa pali Esekiele 37:24 filenga shani twaishiba ilyo ubu busesemo bwali no kufikilishiwa sana? (b) Finshi fyacitike mu 1919? (Moneni na kabokoshi akaleti, “‘Amafupa Ayauma’ ne ‘Nte Shibili’—Bushe Fya-ampana Shani?”)

¹⁴ Bushe ubu busesemo bwa kwa Esekiele bwafikilishiwe shani pa muku walenga bubili? Nga fintu Yehova aebele Esekiele mu busesemo bumbi ubwalelanda pali fimo fine, ubu ubusesemo ubulanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala bwali no kufikilishiwa sana pa muku walenga bubili pa numa Davidi Mukalamba, e kutila Yesu Kristu abe Mfumu.b (Esek. 37:24) Kabili ifi fine e fyacitike, mu mwaka wa 1919, Yehova alibikile umupashi wakwe mu bantu bakwe. Ifi acitile fyalengele baba “no mweo,” kabili alibalubwile muli Babiloni Mukalamba umo bali bankole. (Esa. 66:8) Pa numa ya ifi, Yehova alibalekele baikala mu “calo” cabo, e kutila, muli paradaise ya ku mupashi. Nomba bushe abantu ba kwa Yehova muno nshiku baba shani “ibumba lya bashilika ilikalamba”?

15, 16. (a) Bushe abantu ba kwa Yehova aba muno nshiku baisaba shani ‘ibumba lya bashilika ilikalamba’? (b) Bushe ubu ubusesemo bwa kwa Esekiele bulenga shani twalashipikisha amesho? (Moneni akabokoshi akaleti, “Kuti Alenga Twaiminina na Kabili.”)

¹⁵ Tapapitile sana inshita ukutula apo Kristu asontele umusha wa cishinka mu 1919, ababomfi ba kwa Lesa balitendeke ukumona ifyo kasesema Sekaria asobele fyalacitika. Sekaria alebomba bukasesema ilyo abaYuda babwelelemo ku calo cabo. Uyu kasesema asobele ukuti: ‘Abantu ba mu nko ishingi ne nko sha maka bakesa mu kubombela Yehova.’ Kasesema aitile aba abali no kwisa mu kubombela Yehova ati “abantu 10 aba mu ndimi shonse isha nko.” Aba bantu bali no kwikatisha “umuYuda,” e kutila Israele ya ku mupashi, uku ninshi balelanda abati: “Tuleya na imwe, pantu twalyumfwa ukuti Lesa aba na imwe.”—Seka. 8:20-23.

¹⁶ Muno nshiku, ababa muli Israele ya ku mupashi (Abena Kristu basubwa abacili pano isonde), pamo na “bantu 10” (aba mu mpaanga shimbi) abailunda ku basubwa, baba “libumba lya bashilika ilikalamba nga nshi,” baba amamilioni. (Esek. 37:10) Apo tuli bashilika ba kwa Kristu ababa muli ili ibumba lya bashilika ilikulilako fye, tulakonka sana Yesu, Imfumu yesu, uututungulula ku mapaalo ayo tukakwata ku ntanshi.—Amalu. 37:29; Esek. 37:24; Fil. 2:25; 1 Tes. 4:16, 17.

17. Finshi tukasambililapo mu cipandwa cikonkelepo?

¹⁷ Ukulenga ukupepa kwasanguluka kwabako na kabili, kwali no kulenga abantu ba kwa Lesa bakwata umulimo uwacindama. Mulimo nshi uyo wine? Pa kuti twishibe uyu mulimo, tufwile ukusambilila pa mulimo uo Yehova apeele Esekiele ninshi na Yerusalemu tabalayonaula. Tukasambilila pali uyu mulimo mu cipandwa cikonkelepo.