“Nkalenga Bakabe No Mutima Umo”

1-3. Bushe abena Babiloni baletumfya shani ababomfi ba kwa Yehova, kabili mulandu nshi balebatumfisha?

ELENGANYENI ukuti muli baYuda aba cishinka kuli Yehova abekala mu musumba wa Babiloni. Imwe na baYuda banenu mwaliba bankole pa myaka 50 nelyo ukucilapo. Nga fintu mucita lyonse pa bushiku bwe Sabata, muleya mu kulongana pamo pa kuti mupepe Yehova. Ilyo muleya mu nshila umuli sana abantu, mulesanga amatempele ne fifulo fimbi ifyo bapepelapo tulesa ifingi nga nshi. Abantu abengi balalongana pali ishi incende, kabili balatuula imituulo kuli tulesa twa bufi pamo nga Marduki, no kutwimbila inyimbo.

² Lilya mwafuma ukuli abantu abengi, mwakumana ne bumba lya bantu abanono abo mupepa nabo.a Mwasanga icifulo ukushili icongo, nalimo mupepi no mumana, uko mwingapepela Yehova capamo, ukumwimbila inyimbo sha kumulumbanya, e lyo no kutontonkanya sana pa fyaba mu Cebo cakwe. Ilyo mulepepa ipepo, mwaumfwa icongo ca menshi ayaleuma ku mato ayo bemike mu mbali ya mumana. Mwaumfwa bwino pantu mwaishiba ukuti uko muli kuliko umutende. Mu mutima muleti fye kwi-isa nangu bamo aba mu musumba aba kupumfyanya ukulongana nge fyo bacita lyonse. Cinshi abantu ba mu musumba balecitila ifi?

³ Abena Babiloni balicimfya ifyalo ifingi sana mu nkondo, kabili abantu batila icalenga balecimfya ni tulesa twabo utwa bufi. Filya abena Babiloni baonawile Yerusalemu balemona kwati lesa wabo Marduki alikwata sana amaka ukucila Yehova! Kabili ifi fyalenga balepumya Lesa wenu na bantu bakwe. Inshita shimo pa kupumya abantu ba kwa Lesa babeba ukuti: “Twimbilenipo ulwimbo lwa ku Sione.” (Amalu. 137:3) Inyimbo ishingi isho abaYuda baleimba shali sha kulumbanya Sione pa fyo acimfishe abalwani ba kwa Yehova. Nalimo ishi shine inyimbo e sho abena Babiloni batumfishapo abaYuda. Lelo inyimbo shimbi shena shalelanda pa bena Babiloni bene. Ku ca kumwenako, ulwimbo lumo lwaleti: “Nashonaula Yerusalemu ica kuti ili fye ifitantaala. . . . Abatushinguluka baletupumya kabili baletuwela.”—Amalu. 79:1, 3, 4.

4, 5. Lisubilo nshi ubusesemo bwa kwa Esekiele bulenga twakwata, kabili finshi twalasambililapo muli cino cipandwa? (Moneni icikope pa ntendekelo.)

⁴ Kwaliba na baYuda abasangu abamupumya pa fyo mwatetekela Yehova na bakasesema bakwe. Nangu ca kuti balamupumya, ukupepa ukwasanguluka kulalenga imwe no lupwa lwenu muleba ne nsansa. Mulomfwa bwino ukupepela pamo no kwimbila pamo inyimbo. Ukubelenga Icebo ca kwa Lesa kulamusansamusha. (Amalu. 94:19; Rom. 15:4) Elenganyeni ukuti pali ubu bwine ubushiku ilyo mulongene pamo, umo aleta icintu icacindama sana, e kutila icimfungwa umwaba ubusesemo bwa kwa Esekiele. Mwatemwa ukumfwa ifyo Yehova alaya ukuti akabwesesha abantu bakwe ku calo cabo. Mwaumfwa bwino sana ilyo balebelenga ubu ubusesemo, kabili mwatendeka ukutontonkanya ukuti imwe no lupwa lwenu bushiku bumo mukabwelelamo ku mwenu, kabili mukaba ne nsansa ilyo mukala-afwilishako ukubwesha ukupepa kwasanguluka!

⁵ Ubusesemo bwa kwa Esekiele bwalilanda imiku iingi pa fyo Yehova alaya ukuti akalenga ifintu fikabe nge fyo fyali pa kubala. Natulande pali ili ilyashi ililenga twaba ne subilo. Bushe ifyo Yehova alaile fyafikilishiwe shani kuli bankole? Bushe aya amasesemo yatukuma shani muno nshiku? Limo twakulasambilila na pa fyo aya amasesemo yakafikilishiwa ku ntanshi pa muku wa kulekeleshako.

“Bakabasenda Bunkole”

6. Bushe Lesa alesoka shani libili libili abantu bakwe abamupondokele?

⁶ Yehova abomfeshe Esekiele pa kweba abantu bakwe ukwabula ukupita na mu mbali pa fyo ali no kubakanda pali bucipondoka bwabo. Yehova alandile ukuti: “Bakabasenda bunkole.” (Esek. 12:11) Nga fintu twasambilile mu Cipandwa 6 muli cino citabo, Esekiele alicitile ne fyalelangilila ifyo Yehova ali no kubakanda. Lelo uyu tawali e muku wa kubalilapo uo Yehova asokelepo abena Israele. Ukutula fye mu nshiku sha kwa Mose, nalimo imyaka mupepi na 1,000 ku numa, Yehova alisokele abantu bakwe ukuti nga batwalilila fye ukumupondokela, akaleka bakayeba bankole ku calo cimbi. (Amala. 28:36, 37) Bakasesema pamo nga Esaya na Yeremia, nabo balisokelepo abantu ba kwa Lesa ukuti nga batwalilila fye ukupondokela Yehova, bakayaba bankole ku calo cimbi.—Esa. 39:5-7; Yer. 20:3-6.

7. Bushe Yehova akandile shani abantu bakwe?

⁷ Icabipileko ca kuti nangu ca kuti Yehova alebasoka, abantu abengi tababikileko amano. Yehova alyumfwile sana ububi pa fyo abantu bakwe bali bacipondoka, pa fyo balepepa utulubi, pa fyo bashali ne cishinka kuli ena, na pa fyo bakacema babo balelenga balacita ifyabipa. Alilengele mu calo mwaba icipowe, ici cali museebanya pantu icalo abapeele mwali sana “umukaka no buci.” (Esek. 20:6, 7) Lyena nga fintu Yehova asobele kale, alikandile abantu bakwe bacipondoka ilyo alekele babasenda ukuyaba bankole. Mu mwaka wa 607 ninshi Yesu talaisa pano isonde, Nebukadnesari uwa ku Babiloni alisanshile abaYuda pa muku wa kulekeleshako, kabili alyonawile Yerusalemu ne tempele. AbaYuda abengi nga nshi abapuswike balibasendele ku Babiloni ukuyaba bankole. Kulya e ko balebapumya no kubalwisha nga fintu twacilandapo pa ntendekelo ya cino cipandwa.

8, 9. Bushe Lesa asokele shani abali mu cilonganino ca Bena Kristu pa basangu?

⁸ Bushe kwaliba ifyacitikiile icilonganino ca Bena Kristu ifyapalana ne fyacitikiile abaYuda abali bankole mu Babiloni? E mukwai e ko fyali! Nga filya fine cali ku baYuda, abasambi ba kwa Kristu nabo balibasokele pa fyali no kucitika ninshi kucili inshita iikalamba. Ilyo Yesu atendeke fye ukubila imbila nsuma, alandile ati: “Cenjeleni na bakasesema ba bufi abesa kuli imwe nabafwala nge mpaanga, lelo mu kati mimbulu iikali sana.” (Mat. 7:15) Pa numa ya myaka iingi, Lesa alilengele umutumwa Paulo na o asoke Abena Kristu ati: “Ninjishiba ukuti ilyo nkafumapo imimbulu iikali ikengila muli imwe kabili tayakalesunga bwino umukuni, kabili muli imwe mukesaba abantu abakala-alula icine pa kuti bongole abasambi balebakonka.”—Imil. 20:29, 30.

⁹ Abena Kristu balibasambilishe ifyo bali no kwishiba aba bantu abali ne mibele yabipa ne fyo bali no kubataluka. Baeluda balibebele ukutamfya abasangu mu cilonganino. (1 Tim. 1:19; 2 Tim. 2:16-19; 2 Pet. 2:1-3; 2 Yoh. 10) Na lyo line, nga filya fine cali ku bena Israele na baYuda, Abena Kristu abengi panono panono balilekele ukubika amano ku fyo babasokele. Nalimo mu mwaka wa 100 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu, mu cilonganino mwaishileba sana ubusangu. Yohane, umutumwa uwalekelesheko ukufwa, pali iyi inshita e ko ali kabili alimwene ukuti mu cilonganino mwali sana ubusangu na bucipondoka. E washeleko fye alecincintila abasangu pa kuti mu cilonganino mwiba ifisambilisho fya bufi. (2 Tes. 2:6-8; 1 Yoh. 2:18) Finshi fyacitike ilyo Yohane afwile?

10, 11. Bushe ifyo Yesu alandile mu cilangililo ca ngano ne fyani fyafikilishiwe shani mu myaka ya ba 100 e lyo na mu myaka yakonkelepo?

¹⁰ Ilyo Yohane afwile, ifyo Yesu alandilepo mu cilangililo ca ngano ne fyani fyalitendeke ukucitika. (Belengeni Mateo 13:24-30.) Nga fintu Yesu amwenene libela, Satana alitandile “ifyani” mu cilonganino, e kutila Abena Kristu ba bufi, kabili ici calengele pa nshita fye iinono, mu cilonganino mutendeke ukucitika sana ifyabipa. Yehova afwile alyumfwile sana ububi ilyo amwene mu cilonganino ico Umwana wakwe atendeke mwaba ukupepa utulubi, ukusefya amaholide ayafumine mu mipepele ya bufi ne ntambi, e lyo ne fisambilisho fya bufi ifyafumine ku basambilile amano ya buntunse abashalepepa Lesa na mu mipepele ya kwa Satana! Finshi Yehova acitilepo? Nga filya fine acitile ku bena Israele abashali ne cishinka kuli ena, alilekele abantu bakwe bayaba bankole. Ukutendekela mu myaka ya ba 100 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu ukuya na ku ntanshi, calyafishe ukwishiba Abena Kristu abali nge ngano pantu Abena Kristu ba bufi balifulile sana. Pali iyi inshita cali kwati icilonganino ca Bena Kristu ba cine caingila muli bunkole muli Babiloni Mukalamba, e kuti ukupepa konse ukwa bufi. Lelo Abena Kristu abali nge fyani bena baishileingila muli iyi imipepele ya bufi. Ilyo Abena Kristu ba bufi bafulile, e lyo imipepele ya batila Bena Kristu yatendeke.

¹¹ Pali ilya nshita ilyo imipepele ya batila Bena Kristu yakwete sana amaka, kwali Abena Kristu ba cine abali nge “ngano” abo Yesu alandilepo mu cilangililo. Aba Abena Kristu balibukishe Lesa wa cine nga filya fine abaYuda abali bankole abo balandapo pali Esekiele 6:9 bacitile. Bamo bali abashipa kabili balesuusha ifisambilisho fya bufi ifyo imipepele ya batila Bena Kristu yalesambilisha. Ifi fyalengele balebapumya no kubacusha. Bushe Yehova ali no kuleka fye abantu bakwe batwalilila ukuba muli iyi imipepele ya bufi? Awe nakalya! Nga filya fine cali ku bena Israele, Yehova tatwalilile fye ukufulilwa abantu bakwe. (Yer. 46:28) Na kabili, Yehova talekele fye ukwabula ukweba abantu bakwe ifyali no kulenga baba ne subilo. Natubwelele ku baYuda abali bankole mu Babiloni pa kuti tumone ifyo Yehova abebele ifyalengele baba ne subilo lya kuti ali no kubalubula.

“Ubukali Bwandi Bukapwa”

12, 13. Cinshi Yehova alekeele ukufulilwa abantu bakwe bankole aba mu nshiku sha kwa Esekiele?

¹² Yehova alifuliilwe sana abantu bakwe, lelo alibebele no kuti ubukali bwakwe tabwali no kutwalilila. Ku ca kumwenako, moneni amashiwi alandile, atile: “Ubukali bwandi bukapwa kabili nkacefyako ukubafulilwa, e lyo umutima wandi ukekala. Kabili ilyo nkaleka ukubafulilwa, e lyo bakeshiba ukuti ine ne Yehova ninanda pa mulandu wa kuti mfwaya ukupepwa fye neka.” (Esek. 5:13) Cinshi cali no kulenga Yehova aleke ukubafulilwa?

¹³ Pa baYuda abo basendele bunkole, pali abali ne cishinka kuli Yehova na bashali ne cishinka. Na kabili, Lesa alisobele ukupitila muli Esekiele ukuti abantu bakwe bamo bali no kulapila. Balya abaYuda abaleumfwa ububi pa fyo bacitile bali no kulalanda pa fyabipa ifyo bacitile ilyo bapondokele Lesa wabo, kabili bali no kulapaapaata Yehova ukuti ababelele uluse kabili abapaale. (Esek. 6:8-10; 12:16) Esekiele ali pa baYuda abali ne cishinka nga filya fine fyali kasesema Daniele na banankwe batatu. Na kuba Daniele e ko ali ilyo babasendele ku Babiloni mu kuba bankole kabili e ko ali na lintu babalubwile ukufuma muli bunkole. Ipepo lya kupaapaata ilyo apepele pa membu isho abena Israele balecita, lyaba muli Daniele icipandwa 9. Tatuletwishika no kutwishika ukuti amashiwi alandile mwi pepo yalanga fye ifyo abaYuda abengi abali muli bunkole baleumfwa ne fyo balefwaisha ukuti Yehova ababelele uluse kabili atendeke ukubapaala na kabili. Kanshi bafwile balitemenwe sana ilyo Esekiele alandile ifyo Lesa alaile ukuti ali no kubalubula no kubabwesesha ku calo cabo!

14. Cinshi cali no kulenga Yehova abweseshe abantu bakwe ku calo cabo?

¹⁴ Kwali icintu icacindama sana icali no kulenga Yehova alubule abantu bakwe no kubabwesesha ku calo cabo. Pa numa ya kuba bankole pa myaka iingi, abantu ba kwa Lesa bali no kulubuka. Nomba icali no kulenga balubuke, te pa mulandu fye wa kutila balingile ukulubuka, lelo ni co yali no kuba ni nshita iya kuti abantu ba mu nko bacindike ishina lya kwa Yehova ilya mushilo na kabili. (Esek. 36:22) Balya abena Babiloni bali no kushininkisha ukuti tulesa twabo pamo nga Marduki, tatwalingene na Shikulu Mulopwe Yehova! Nomba natulande pa malayo 5 ayo Yehova aebele Esekiele ukwebako bankole banankwe. Natubalilepo ukulanda pa fyo ubulayo bumo na bumo bwali no kukuma abaYuda abali ne cishinka kuli Lesa. Lyena twalamona ifyo aya amalayo yafikilishiwa muno nshiku.

15. Finshi fyali no kwaluka mu mipepele ya babweleelemo ku Yerusalemu?

¹⁵ UBULAYO 1. Ukuleka ukupepa utulubi no kucita fyonse ifya bunani ifyafuma mu mipepele ya bufi. (Belengeni Esekiele 11:18; 12:24.) Nga fintu twasambilile mu cipandwa 5 muli cino citabo, Yerusalemu ne tempele fyaishileba ifyakowela pantu abantu balecita ifyali mu kupepa kwa bufi pamo nga, ukupepa utulubi. Ici calengele abantu baba sana ne mibele yabipa kabili balitalwike sana kuli Yehova. Yehova alisobele ukupitila muli Esekiele ukuti kwali no kuba inshita iyo balya bankole bali no kutendeka na kabili ukupepa Lesa mu nshila iishakowela kabili iyasanguluka. Amapaalo yonse ayo bali no kupokelela ifintu nga fyaba nge fyo fyali pa kubala, yashintilile pa cintu icacindama, e kutila ukubwesha ukupepa kwa kwa Lesa ukwasanguluka.

16. Cinshi Yehova alaile abantu bakwe pa calo cabo?

¹⁶ UBULAYO 2. Ukubwelela ku calo cabo. Yehova aebele balya bankole ukuti, “Nkamupeela icalo ca Israele.” (Esek. 11:17) Ubu ubulayo bwaliweme sana pantu abena Babiloni abalelanda ifyabipa pa bantu ba kwa Lesa abali bankole, ukwabula no kutwishika tabalelenga baba ne subilo lya kuti bakabwelelamo ku calo cabo. (Esa. 14:4, 17) Na kuba, aba bankole abali no kubwelelamo ku calo cabo nga batwalilila ukuba ne cishinka, umushili wali no kuba no mufundo kabili ici cali no kulenga balakwata ifya kulya ifingi e lyo no kulabomba imilimo iisuma. Tabali no kuseebana no kucula pa mulandu wa cipowe na kabili.—Belengeni Esekiele 36:30.

17. Finshi abantu ba kwa Yehova bali no kutendeka ukucita?

¹⁷ UBULAYO 3. Ukutendeka ukutuula amalambo na kabili pa ciipailo ca kwa Yehova. Nga fintu twasambilile mu Cipandwa 2 muli cino citabo, ukulingana na Amafunde ya kwa Mose, ukutuula amalambo ne mituulo kwali lubali uwacindama sana mu kupepa kwasanguluka. Balya bankole abali no kubwelelamo ku calo cabo, nga batwalilila ukuba ne cumfwila kabili balapepa fye Yehova eka, ali no kulapokelela amalambo yabo. Kanshi abantu bali no kulaelelwa imembu, kabili bali no kulapalama sana kuli Lesa wabo. Yehova alaile ukuti: “Aba mu ng’anda ya kwa Israele bonse, bonse fye mu calo, bakamombela. Mulya mwine e mo nkasekelela pali bena, kabili nkafwaya imisangulo yenu ne mituulo yenu iya fisabo ifyabalilapo ukupya, ifintu fyenu fyonse ifya mushilo.” (Esek. 20:40) Ukwabula no kutwishika ukupepa ukwasanguluka kwali no kubako na kabili, ne ci cali no kulenga Lesa apaala abantu bakwe.

18. Bushe Yehova ali no kulacema shani abantu bakwe?

¹⁸ UBULAYO 4. Ukufumyapo bakacema babipa. Icikalamba icalengele abantu ba kwa Lesa balecita sana ifyabipa, ni co baletungululwa ne ntungulushi ishalecita ifyabipa. Yehova alilaile ukuti ali no kufumyapo ishi intungulushi. Ilyo alelanda pali aba bakacema babipa, alaile ukuti: “Nkabalesha no kuliisha impaanga shandi . . . Nkapokolola impaanga shandi ku tunwa twabo.” Lelo Yehova aebele abantu bakwe aba cishinka ati: “Nkasakamana impaanga shandi.” (Esek. 34:10, 12) Ali no kucita shani ifi? Ali no kuleka abaume ba cishinka baba bakacema.

19. Finshi Yehova alaile abantu bakwe?

¹⁹ UBULAYO 5. Ukulenga bakapepa ba kwa Yehova baikatana. Elenganyeni ifyo ababomfi ba cishinka aba kwa Yehova baleumfwa ububi nga bamona ifyo abantu ba kwa Lesa bashali abaikatana ilyo bashilabasenda ukuyaba bankole. Bakasesema ba bufi e lyo na bakacema abali ne mibele yabipa, balilengele abantu bapondokela bakasesema ba cishinka abaleimininako Yehova; abantu balitendeke no kupanga utumabumba. Kanshi ubulayo bumo pa malayo ayasuma sana ayalanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala, ubo Yehova alaile ukupitila muli Esekiele bwa kuti: “Nkalenga bakabe no mutima umo, nkabika no mupashi uupya pali bena.” (Esek. 11:19) Nga ca kuti abaYuda abali no kubwelelamo ku calo cabo batwalilila ukubombela pamo na Yehova e lyo no kwikatana na bantu banabo, takwali nangu umo uwali no kubacimfya. Kanshi uluko talwali no kuseebanya ishina lya kwa Yehova na kabili, lelo lwali no kulenga Yehova acindikwa.

20, 21. Bushe ifyo Lesa alaile fyafikilishiwe shani kuli bankole ababweleelemo ku calo cabo?

²⁰ Bushe aya amasesemo 5 yalifikilishiwe ku baYuda ababwelelemo ku calo cabo ukufuma muli bunkole? Calicindama ukulaibukisha amashiwi ayo Yoshua uwali ne cishinka kuli Lesa alandile aya kuti: “Pa fisuma fyonse ifyo Yehova Lesa wenu amulaile, tapaba nangu cimo ico ashafikilisha. Alifikilisha fyonse, tapaba nangu cimo ico ashacita.” (Yosh. 23:14) Kanshi nga filya fine cali mu nshiku sha kwa Yoshua, e fyo cali no kuba na ku baYuda abali bankole ababwelelemo ku mwabo.

²¹ AbaYuda balilekele ukupepa utulubi no kucita ifintu fimbi ifya bunani ifyo aba mu mipepele ya bufi balecita ifyalengele bataluka sana kuli Yehova. Nangu ca kuti calemoneka kwati te kuti cicitike, abaYuda balitendeke ukwikala mu calo cabo na kabili, balelima, kabili baleikala bwino. Pa fyo babalilepo ukucita ilyo bafikile ku Yerusalemu, pali no kukuula cipya cipya iciipailo ca kwa Yehova e lyo no kutuulilapo amalambo. (Esra 3:2-6) Yehova alibapaalile, alibapeele bakacema ba ku mupashi pamo nga Esra uwali shimapepo wa cishinka kabili kalemba, abalashi Nehemia na Serubabele, Shimapepo Mukalamba Yoshua, e lyo na bakasesema abali abashipa, Hagai, Sekaria na Malaki. Abantu nga batwalilila ukukonka ifyo Yehova alebeba ne fyo alebatungulula, baleikatana ukucila ifyo baikatene kale.—Esa. 61:1-4; belengeni Yeremia 3:15.

22. Twaishiba shani ukuti filya amasesemo yalanda pa kulenga ifintu fyonse fyaba nge fyo fyali pa kubala yafikilishiwe, fyalelangilila fye ifintu ifikalamba ifili no kucitika ku ntanshi?

²² Ukwabula no kutwishika, filya Yehova afikilishe pa muku wa kubalilapo amalayo ayalanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala fyalikoseleshe abaYuda! Lelo filya Yehova afikilishe aya amalayo, fyalelangilila fye ifikalamba ifyali no kucitika ku ntanshi. Twaishiba shani? Kwena Yehova aali no kufikilisha fye ifyo abalaile nga ca kuti batwalilila ukumumfwila. Mu kuya kwa nshita, abaYuda balishileleka ukumfwila Yehova kabili balimupondokele. Nomba nga filya fine Yoshua alandile, ifyo Yehova alanda lyonse filacitika. Kanshi ifyo Yehova alaile fyali no kufikilishiwa sana ku ntanshi kabili fyali no kubelelela. Natumone ifyo fyaishile fikilishiwa.

“Nkasekelela Pali Imwe”

23, 24. Ni lilali ‘inshita ya kulenga ifintu fyonse fyaba nge fyo fyali pa kubala’ yatendeke, kabili yatendeke shani?

²³ Nga fintu twasambilila mu Baibo, twalishiba ukuti inshiku sha kulekelesha isha cino calo cabipa shatendeke mu mwaka wa 1914. Ukwishiba ici cishinka takulenga ababomfi ba kwa Lesa balaumfwa ububi. Na kuba, Baibo ilanga ukuti mu 1914 mwali ifintu ifisuma ifyatendeke ukucitika, e kutila ‘inshita ya kulenga ifintu fyonse fyaba nge fyo fyali pa kubala.’ (Imil. 3:21) Twaishiba shani? Finshi fyacitike ku muulu mu 1914? Yesu Kristu balimubikile pa Bufumu kabili aishileba Imfumu Mesia! Bushe ifi fyacitike fyali shani e ntendekelo ya kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala? Ibukisheni ukuti Yehova alaile Imfumu Davidi ukuti abakatuntuka mu lupwa lwakwe, e bakalaikala pa cipuna ca bufumu umuyayaya. (1 Imila. 17:11-14) Ifi Yehova alaile tafyacitike pantu mu mwaka wa 607 ninshi Yesu talaisa pano isonde, abena Babiloni balyonawile Yerusalemu, kabili takwali nangu umo uwa mu lupwa lwa kwa Davidi uwatwalilile ukuteka.

²⁴ Apo Yesu ali “Mwana wa muntu,” afumine mu lupwa lwa kwa Davidi, kanshi alikwete insambu sha kwikala pa cipuna ca bufumu ica kwa Davidi. (Mat. 1:1; 16:13-16; Luka 1:32, 33) Mu 1914 ilyo Yehova asuminishe Yesu ukwikala pa cipuna ca bufumu ku muulu, ‘inshita ya kulenga ifintu fyonse fyaba nge fyo fyali pa kubala,’ yalitendeke! Nomba inshita yalifikile iya kuti Yehova abomfye iyi Imfumu iyapwililika ukutwalilila ukulenga ifintu fyonse fyaba nge fyo fyali pa kubala.

25, 26. (a) Ni lilali Abena Kristu ba cine bafumine muli bunkole muli Babiloni Mukalamba umo bali pa myaka iingi, kabili twaishiba shani? (Moneni na kabokoshi akaleti “Cinshi Umwaka wa 1919 Wacindamina?”) (b) Finshi fyatendeke ukufikilishiwa ukutendeka mu mwaka wa 1919?

²⁵ Pa milimo Yesu abombele pa numa ya kumubika pa Bufumu, pali no kubombela pamo na Wishi ukuceeceeta ukupepa kwasanguluka pano isonde. (Mal. 3:1-5) Nga fintu Yesu asobele mu cilangililo ca ngano ne fyani, pa nshita iitali calikosele ukulekanya ingano ne fyani, e kutila Abena Kristu basubwa aba cine e lyo na ba bufi.b Nomba apo inshita ya kulobolola yalifikile mu 1914, calyangwike ukulekanya Abena Kristu ba cine na ba bufi. Pa myaka iingi ilyo umwaka wa 1914 ushilafika, Abasambi ba Baibo abali ne cishinka balilengele ifisambilisho fya bufi ifya mu mipepele ya batila Bena Kristu fyaishibikwa, kabili balitendeke ukufuma muli iyi imipepele. Yali ni nshita ya kuti Yehova alenge ababomfi bakwe babe nge fyo bali pa kubala. Ilyo umwaka wa 1919 watendeke, ninshi papitile fye inshita iinono ukutula apo “inshita ya kuseepa” yatendekele, Lesa alilengele abantu bakwe bafuminina muli Babiloni Mukalamba. (Mat. 13:30) Balilubwike muli bunkole!

²⁶ Amasesemo ya kwa Esekiele ayalelanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala, yalitendeke ukufikilishiwa sana ukucila ifyo yafikilishiwe ku bantu ba kwa Lesa kale. Nomba natulande pa fyo amalayo 5 ayo tulandilepo kale yafikilishiwa sana muno nshiku.

27. Bushe Lesa asangulwile shani abantu bakwe ku kupepa utulubi?

²⁷ UBULAYO 1. Ukuleka ukupepa utulubi no kucita fyonse ifya bunani ifyafuma mu mipepele ya bufi. Ku mpela ya myaka ya ba 1800 na ku kutampa kwa myaka ya ba 1900, Abena Kristu ba cishinka balelongana pamo, kabili balitampile ukuya baleleka ukucita ifyo aba mu mipepele ya bufi balecita. Balilekele ukusambilisha ifisambilisho ifyafuma mu kupepa kwa bufi ifyo Baibo ishisambilisha pamo nga, icisambilisho ca kuti muli Lesa umo mwaba balesa batatu, icisambilisho ca kuti umweo taufwa, ne cisambilisho ca kuti Lesa aloca abantu mu mulilo. Baishileishiba bwino bwino ukuti ukubomfya ifimpashanya pa kupepa, kupepa utulubi. Panono panono abantu ba kwa Lesa na kabili baishileishiba ukuti ukubomfya umusalaba mu kupepa, nako kwine kupepa utulubi.—Esek. 14:6.

28. Bushe Yehova abweseeshe shani abantu bakwe ku calo cabo?

²⁸ UBULAYO 2. Ukubwesesha abantu ba kwa Lesa ku kupepa kwasanguluka. Ilyo Abena Kristu ba cine bashile imipepele ya mu Babiloni, babwelele ku kupepa kwasanguluka, kabili Yehova atendeke ukubapaala. Alabapeela ifya kulya fya ku mupashi ifingi ifilenga balekosha bucibusa bwabo na ena kabili tababulisha nangu cimo. (Belengeni Esekiele 34:13, 14.) Nga fintu tukasambilila na fimbi pali ili lyashi mu Cipandwa 19 muli cino citabo, Yehova alipaala abantu bakwe pantu alabapeela ifya kulya fya ku mupashi ifingi ifyo ashabalile abapeelapo, ifilenga bucibusa bwabo na ena bulekoselako.—Esek. 11:17.

29. Bushe abantu ba kwa Lesa batendeke ukubombesha shani mu mulimo wa kubila imbila nsuma mu mwaka wa 1919?

²⁹ UBULAYO 3. Ukutendeka ukutuula amalambo na kabili pa ciipailo ca kwa Yehova. Mu nshita ya batumwa, Abena Kristu balebasambilisha ukuti balingile ukulatuula amalambo kuli Lesa. Aya tayali malambo ya nama, lelo yali malambo ayacilile na pa malambo ya nama, e kutila amashiwi ayo balelanda pa kulumbanya Yehova na pa kusambilisha abantu pali ena. (Heb. 13:15) Pa myaka yonse iyo Abena Kristu bali bankole muli Babiloni Mukalamba, takwali icilonganino nangu cimo icaletungulula abantu ba kwa Lesa mu kutuula amalambo ya musango uyu. Na lyo line, pa nshita abantu ba kwa Lesa bafumine muli bunkole, ninshi balitendeka kale ukutuula amalambo ya kulumbanya Lesa. Bali abacincila ilyo balebila imbila nsuma kabili baleba ne nsansa pa kulumbanya Lesa ilyo balelongana pamo. Ukutendekela mu 1919, “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” alakoselesha sana abantu ba kwa Lesa ukulabomba sana umulimo wa kubila imbila nsuma, kabili alapekanya bwino ifintu pa kuti uyu mulimo ulebombwa bwino. (Mat. 24:45-47) E ico abantu abatendeke ukutuula amalambo pa ciipailo ca kwa Yehova baleya balefulilako fye!

30. Finshi Yesu acitile pa kuti kube bakacema abasuma aba kusakamana abantu bakwe?

³⁰ UBULAYO 4. Ukufumyapo bakacema babipa. Kristu alilubwile abantu ba kwa Lesa kuli bakacema ba bufi, aba bucenjeshi kabili bakaitemwe, aba mu mipepele ya batila Bena Kristu. Pa mpaanga sha kwa Kristu, bakacema abali nga aba bakacema ba bufi, balibafumishe pali bukacema. (Esek. 20:38) Apo Yesu ni Kacema Musuma, alibikileko aba kusakamana bwino impaanga shakwe. Mu mwaka wa 1919 alisontele umusha wakwe uwa cishinka kabili uwashilimuka. Ili ibumba ilinono ilya Bena Kristu basubwa aba cishinka, e lyaleba pa ntanshi mu kupekanishisha abantu ba kwa Lesa ifya kulya fya ku mupashi. Ici calengele abantu ba kwa Lesa balesakamanwa bwino. Mu kupita kwa nshita, baeluda balibasambilishe ifyo nabo bengalasakamana “umukuni wa kwa Lesa.” (1 Pet. 5:1, 2) Ilingi line umusha wa cishinka alabomfya ilembo lya kwa Esekiele 34:15, 16 pa kwibukishako bakacema Abena Kristu ifyo Yehova Lesa na Yesu Kristu bafwaya ukuti balesunga impaanga.

31. Bushe Yehova afikilishe shani ubusesemo bwaba pali Esekiele 11:19?

³¹ UBULAYO 5. Ukulenga abantu ba kwa Yehova baikatana. Pa myaka iingi, imipepele ya batila Bena Kristu yalipaatukana ica kuti mwalifuma amaceici ayengi nga nshi no tumabumba. Aya amaceici tayaikatana kabili yalalwishanya. Lelo Yehova alicita icisungusho ku bantu bakwe abo abwesesha ku kupepa kwasanguluka. Ifyo alaile ukupitila muli Esekiele ukuti “nkalenga bakabe no mutima umo,” fyalifikilishiwa nga nshi. (Esek. 11:19) Mwi sonde lyonse, Kristu alikwata abasambi abengi nga nshi abafuma mu mitundu iyalekanalekana na mu mipepele iyalekanalekana. Bamo bakankaala e lyo bambi bapiina, bamo balisambilila e lyo bambi tabasambilila, kabili bonse baliba ne nkulilo ishapusanapusana. Lelo aba bonse basambilila icine cimo cine, kabili babombela pamo umulimo umo wine. Mu nshita ya bushiku pa bushiku Yesu ali no kufwa, apepele ukuti abasambi bakwe bakabe abaikatana. (Belengeni Yohane 17:11, 20-23.) Muno nshiku Yehova alyasuka mu nshila ya kupapusha ili ipepo Yesu apepele.

32. Bushe mwaumfwa shani pali ifi Yehova afikilishe amasesemo ayalanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala? (Moneni na kabokoshi akaleti “Amasesemo Ayalanda pa Kuya Muli Bunkole na pa Kubwelela ku Calo Cabo.”)

³² Bushe tamwatemwa ifi mwabako pa nshita Yehova abwesha ukupepa kwasanguluka? Tulamona amasesemo ya kwa Esekiele yalefikilishiwa mu ficitika mu kupepa kwesu. Kuti twacetekela ukuti Yehova nomba alasekelela pa bantu bakwe nga fintu asobele ukupitila muli Esekiele ati: “Nkasekelela pali imwe.” (Esek. 20:41) Bushe mwalimona ishuko mwakwata ilya kuba pa bantu ba kwa Lesa abaikatana, abalya lyonse ifya kulya fya ku mupashi kabili abalumbanya Yehova mwi sonde lyonse, abantu abo Yehova afumya muli Babiloni Mukalamba umo bali bankole pa myaka iingi? Na lyo line, amasesemo yamo aya kwa Esekiele ayalanda pa kulenga ifintu fyaba nge fyo fyali pa kubala, yakafikilishiwa na kabili mu nshila iikalamba.

“Nge Bala lya Edeni”

33-35. (a) Bushe ubusesemo bwaba pali Esekiele 36:35 bwalengele abaYuda bankole balatontonkanya ukuti icalo cabo cali no kuba shani? (b) Bushe ubu ubusesemo bulenga abantu ba kwa Yehova muno nshiku balatontonkanya pali finshi? (Moneni na kabokoshi akaleti “Inshita ya Kulenga Ifintu Fyonse Fyaba nge fyo Fyali pa Kubala.”)

³³ Nga fintu twasambilila, ‘inshita ya kulenga ifintu fyonse fyaba nge fyo fyali pa kubala,’ yatendekele no kubwesesha ubufumu ku ba mu lupwa lwa kwa Davidi, ilyo Yesu bamubikile pa cipuna ca bufumu mu 1914. (Esek. 37:24) Icakonkelepo, Yehova apeele Kristu amaka ya kubwesha ukupepa kwasanguluka pa bantu ba kwa Lesa pa numa ya kuba bankole lwa ku mupashi pa myaka iingi. Nomba bushe umulimo wa kwa Kristu uwa kulenga ifintu fyonse fyaba nge fyo fyali pa kubala wapelelele apa pene? Awe nakalya! Kristu akatwalilila ukubomba uyu mulimo ku ntanshi kabili akaubomba bwino sana. Na kuba ubusesemo bwa kwa Esekiele bwalitweba ifisuma ifyo akacita.

³⁴ Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pali aya amashiwi Lesa alengele Esekiele alembe: “Abantu bakalalanda abati: ‘Icalo icali icibolya caba nge bala lya Edeni.’” (Esek. 36:35) Bushe ubu bulayo bwalengele Esekiele na bankole banankwe balatontonkanya ukuti icalo cabo cali no kuba shani? Bafwile tabaletontonkanya ukuti icalo cabo cali no kuba fye nga filya fine Paradaise nelyo ibala lya Edeni lyali, ilyo Lesa umwine alimine! (Ukute. 2:8) Lelo balilwike ukuti Yehova alebalaya ukuti icalo cabo cali no kuba icisuma kabili mwali no kuba ifya kulya ifingi nga nshi.

³⁵ Inga ifwe muno nshiku, bushe ubu bulayo bulenga twalatontonkanya pali finshi? Tatwenekela icalo ukuba nge bala lya Edeni pali ino nshita, pantu ici calo cabipa citekwa na Satana Kaseebanya. Lelo twalishiba ukuti muno nshiku ubu bulayo bufikilishiwa lwa ku mupashi. Apo tuli babomfi ba kwa Yehova, twikala muli paradaise ya ku mupashi umo tubombela sana Yehova kabili umo twabika sana amano ku mulimo wa mushilo. Panono panono iyi paradaise ya ku mupashi ilaya ilewaminako fye. Nomba finshi fikacitika ku ntanshi?

36, 37. Malayo nshi ayakafikilishiwa mu Paradaise?

³⁶ Ilyo inkondo ikalamba iya Armagedone ikapwa, Yesu akalenga na lino isonde likabe nge fyo lyali pa kubala. Mu myaka 1,000 iyo akateka, akeba abantunse ukulenga isonde lyonse ukuba ibala lya Edeni, nangu paradaise, nga filya fine Yehova alefwaya ukuti libe! (Luka 23:43) Lyena abantunse bonse bakekatana kabili bakalasunga bwino isonde, umushi wabo uo bakalaikalamo. Takwakabe nangu cimo icikalabatiinya. Elenganyeni ifyo cikaba ilyo no bu bulayo bukafikilishiwa ubutila: “Nkapangana nasho icipangano ca mutende, nkalofya ne nama mpanga ishikali mu calo, pa kuti impaanga shandi shikaleikala umutende mu matololo kabili shikalelaala mu mitengo.”—Esek. 34:25.

³⁷ Bushe kuti mwaelenganya ifyo cikaba ilyo ubu bulayo bukafikilishiwa? Ilyo ifi fikacitika, tamwakaletiina ukuya ku cifulo icili conse pano isonde. Takwakabe inama nangu imo iikamusansa. Takwakabe ifikalamutiinya. Mukalaenda mweka mu mpanga umwaba sana ifimuti ninshi muletamba ifyo imoneka bwino. Kuti mwalaala na mulya mwine no kubuuka bwino ukwabula nangu cimo ica kumusansa!

38. Bushe mumfwa shani nga mwatontonkanya pa fyo ubulayo bwaba pali Esekiele 28:26 bukafikilishiwa?

³⁸ Mukamona no ko ubu busesemo bukafikilishiwa ubutila: “Bakekalamo umutende kabili bakakuula amayanda no kulima amabala ya myangashi, kabili bakekala umutende ilyo nkapingula bonse ababashinguluka ababasaalula; kabili bakeshiba ukuti nine Yehova Lesa wabo.” (Esek. 28:26) Ilyo Yehova akalofya abalwani bakwe bonse, tukalaikala umutende no mutelelwe mwi sonde fye lyonse. Ilyo tukalasakamana isonde, tukalaisakamana na fwe bene e lyo no kusakamana abantu bambi abo twatemwa. Tukakuula amayanda ayasuma aya kwikalamo, kabili tukalalima na mabala ya myangashi.

39. Finshi fingalenga mwashininkisha ukuti amasesemo ayo Esekiele alembele ayalanda pali Paradaise yakafikilishiwa?

³⁹ Bushe mumona aya amalayo ukuti ya kwelenganya fye? Nga e fyo mumona, ibukisheni ifyo mwamonapo fyacitika muli ino ‘nshita iya kulenga ifintu fyonse fyaba nge fyo fyali pa kubala.’ Nangu ca kuti Satana alatulwisha nga nshi, Yehova alipeela Yesu amaka ya kubwesha ukupepa kwasanguluka muli cino calo pali ino inshita iya-afya nga nshi. Ala ubu, bushininkisho ubwa maka nga nshi ubwa kuti fyonse ifyo Lesa atulaya ifyo Esekiele alandilepo fikacitika!