Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

◼ Mulandu nshi New World Translation ipilibwila ishiwi lya ciHebere ʽa·rumʹ pa Ukutendeka 3:1 nga “ukucenjela” apantu amabupilibulo yambi aya Baibolo yatila “ukulamuka” nelyo “ukulimuka”?

Lilye lembo libelengwo kuti: “Nomba insoka yabe ncenjeshi iyacilamo mu fya mweo fyonse ifya mpanga ifyo Yehova Lesa acitile. Na yo aiti ku mwanakashi, Kabili Lesa asosele, ati, Mwilalyako ku muti onse uwa mwi bala, mwa?”

Pa Amapinda 12:23 ne ncende shimbi, New World Translation ipilibula ishiwi lya ciHebere ʽa·rumʹ ngo “washilimuka,” icili bupilibulo bumo ubwa kutendekelako ubwe shiwi lintu lyabomfiwa ku bantunse. Lelo nga fintu caba ku mashiwi yambi ayengi, ʽa·rumʹ yalikwata imisango iyalekanalekana iya bupilibulo. Ku ca kumwenako, Benjamin Davidson alondolola ʽa·rumʹ nge fyakonkapo ukuti: “I. Ubucenjeshi, ukulamuka, ukuba uwa bumfisolo.—II. ukusakamanisha, ukucenjela.”—The Analytical Hebrew and Chaldee Lexicon.

Mulandu nshi, lyene, New World Translation isobwelapo ubupilibulo bwa cibili ubwa ‘ukucenjela’ pa Ukutendeka 3:1? Uko kusalapo kuli mu kumfwana na mabupilibulo yambi. Ku ca kumwenako, lintu Ukutendeka 3:1 kwapilibwilwe mu ciGreek mu bupilibulo bwa Septuagint ubwa mwanda wa myaka uwalenga itatu B.C.E., ishiwi phroʹni·mos lyalibomfiwe—ishiwi limo line pa numa lyabomfiwe pali Mateo 10:16 ukuti: “Mufwile ukuba abacenjela kwati ni nsoka kabili abanakilila kwati ni nkunda.”—Today’s English Version.

Uwasambilila umuHebere Ludwig Koehler alandilepo ku numa mu 1945 ukuti: “Insoka yaliba iya nsoni. Ici kuti calondololwa bwino mu ciGreek na phronimos, pa kuti kuli uku kuba ne nsoni nelyo ukucenjela insoka ilangisha ukukwata no kubelesha kwa phrenes.” Phreʹnes pano ipilibula umusango wa mano ya mununsha ayo inama shimbi nasho shilangisha.—Linganyeniko Amapinda 30:24.

Kwalibako, nangu cibe fyo, umulandu wacilishapo kucindama uwa kubomfesha ishiwi ‘ukucenjela’ mu cifulo ca “ukushilimuka” nelyo “ukulimuka” pa Ukutendeka 3:1. Ukwita insoka iyalimuka pano, pa ntanshi fye tailalondololwa nga iya kubeleleka Efa mu lubembu, kuti catungulula bakabelenga abengi ukusondwelela ukuti Baibolo ilangilila insoka ya fye nga iyalundulwile aya mapange ukupitila mu kulimuka kwa iko kwine ukushili kwa lyonse. Ubupilibulo bwa musango uyo kuti bwacefya icalembwa ku mibele ya mulumbe—kabili na kuba umulumbe watumpa pali ico.

Mu kupusanako, Baibolo isambilisho kuti kwaliko ifingi ukucila pa nsoka yalimuka ukubomba mulya mwi bala lya Edene. Ukusokolola 12:9 mu kulengama kwishibisha Satana Ciwa mu kuba ne co “cisoka cikote.” Aali maka yashimoneka, ayacila pa buntunse ukusonga icisoka ca fye inama mu nshila imo ine intu uwaishibisha ifya kulanda nga cibulu abomfeshamo icipasho cakwe. Ukucenjela kwa cifyalilwa ukwa nsoka kwacilengele ukuba ukusalapo kwalinga ukwa mucenjelo. Ilyo tayali na nsoni mu kucenjela nga fintu icifyalilwa ca iko cali lelo mu cifulo ca ico mu kushipa ukwisula kanwa ka iko no kutendeka ukulanda kuli Efa, caikete ukusakamana kwa kwa Efa mu kufumamo cimo nga nshi.

Icebo capuutwamo ica kwa Lesa calilubuka ukufuma ku nshimi, kabili mu kuba no kupilibula kwalungikwa, New World Translation itwaafwa ukutesekesha ici cishinka.—2 Timote 3:16.

◼ Apo Inte sha kwa Yehova balishiba ukuti abafwa tabaishiba kantu nangu kamo, mulandu nshi bacimwena ukuba icacindama ukusangwa ku fililo fya basumina banabo?

Ukwishiba kwalungikwa ukufuma muli Baibolo pa lwa mibele ya bafwa kucingilila Inte sha kwa Yehova ukufuma ku mibele yalubana ne myendele ishabamo amano iifumamo pa fililo. Kubapeela na kabili umulandu wa kusangilwa ku fililo fya Bwina Kristu.

Icebo ca kwa Lesa cilangilila mu kulengama ukuti ilyo umuntu afwa, tatwalilila ukuba umumi pamo nga umweo wa bumunshifwa. (Lukala Milandu 9:5) Pa numa ya mfwa, umubili ubwelela ku lukungu, napamo ngo kubola kwa cifyalilwa nelyo ukupitila mu kocewa. Uwafwa tali uwa mweo na kabili; akaba uwa mweo na kabili lyeka fye lintu Lesa amubuusha ku nshita ya ku ntanshi.—Yohane 5:28, 29; Imilimo 24:15.

E ico, Inte sha kwa Yehova tabakonka ifibelesho fya fililo ifyo fyashimpwa pa cisumino ca kuti umuntu wafwa alikwete umweo wa bumunshifwa, uyo utwalilila ukuba uumi kumbi. Tabakana mu kulola ubushiku bonse, mu kuba no kwimba kwa kupongomoka nelyo ukuteta ku kutiinya “imipashi,” na kabili tabakana mu kulosha kwa ubushiku bonse nelyo ukukwata ubulanda kwacishamo ukwapekanishiwa ku kusansamusha uwafwa.

Ici tacipilibula, nangu cibe fyo, ukuti abantu ba kwa Lesa tabaloosha. Imfwa ya muntu wabo nelyo cibusa wapalamisha yaba cakukumanya ca kulenga ubulanda, nangu fye ni kuli bakapepa ba cine abo bakwata ukwishiba kwalungikwa pa lwa bafwa. Ku ca kumwenako, ilyo Yakobo atontonkenye ukuti inama ya mpanga yalipeye Yosefe, icikolwe “[aloseshe] mwane inshiku ishingi.” Tubelenga ukuti “baimine bonse abana bakwe abaume na bana bakwe abanakashi ku kumusansamusha.” (Ukutendeka 37:33-35) Ilyo Yakobo wa citetekelo afwile, Yosefe “aebele ababomfi bakwe bakoondapa ukukanga wishi” kabili “abena Egupti bamulilile inshiku amakumi cinelubali.” Ilintu ulupwa lwa kwa Yakobo talwaikatilile ku mimwene ya bufi iya bena Egupti pa lwa bafwa, mu kulengama baliseshiwe ku mfwa ya kwa Yakobo. “Aba ŋanda ya kwa Yosefe bonse, na bamunyina” bafwaile Yakobo ukushikwa mu nshila yalinga, kabili nangu fye ba ku nse bamwene ukuti balelosha.—Ukutendeka 50:1-11.

Ifya kumwenako fimbi ifingi ifya mu Baibolo kuti fyaloshiwako umo ababomfi ba kwa Yehova baseshiwe mu cine cine ku mfwa ya kwa kapepa munabo nelyo umuntu wabo kabili muli fyo ukusuminisha ukulosha kwalinga.a Ilyo Yesu aali na bantu ba kwa Lasaro abaikatwo bulanda, Yesu mu kuyumfwa tali uushaseshiwa nelyo mu kukanalinga ukuba uwa kusekelela. Nangu cingati alikwete ukucetekela mu maka ya kubuusha, Yesu aliponeshe filamba. (Yohane 11:33-35) Pa numa Yesu umwine afwile, abasambi bakwe balilooseshe, nangu cingati aali nabeba ukuti aali no kwipaiwa no kubuushiwa na kabili ku bumi.—Mateo 16:28; Yohane 16:17-20; 20:11.

Ababomfi ba kwa Yehova ilelo kuti kabili balomfwa ubulanda buntu imfwa ileta. Nalyo line, ukumfwikisha kwabo ukwa Baibolo kulabafwilisha ukunasha nelyo ukulinganya ukuloosha kwabo, mu kumfwana na 1 Tesalonika 4:13, 14 apatila: “Mwe bamunyinefwe, tatulefwaya imwe ukukanaishibo lwa balaala utwa mfwa; ukuti mwiba na bulanda, filya baba na bambi abashaba na kucetekela. Pantu nga twatetekelo kuti Yesu alifwile kabili alibuukile, ifyo fine nabalaala muli Yesu, Lesa akabaletela pamo na Yesu.”

Cinshi, lyene, pa lwa kusangwa ku cililo ca Mwina Kristu (nelyo ilyashi lya cibukisho ilikumine ku wasumina)? Kwalibako imilandu ya mu Baibolo umulandu Inte bayumfwila ukuti caliba ica bunonshi ukukwata no kusangwa ku fya musango uyo.

Ibukisha ukuti lintu camoneke ukuti Yakobo alilufishe umwana wakwe, “baimine bonse abana bakwe abaume na bana bakwe abanakashi ku kumusansamusha.” (Ukutendeka 37:35) Mu fyalo ifingi caliba lutambi ku bantu babo ukulongana ku cililo. Ico cipayanya akashita kuli bambi, abo pambi abashali abapalamisha nge fyo kabili muli fyo tabali abayambukilwako mu nkuntu, ukupeela amashiwi ya kulangulukilako na ya cisansamushi. Pa numa Lasaro afwile ‘abengi aba mu baYuda baishile kuli Marita na Maria pa kuti bengabasansamusha pa ndume yabo.’ (Yohane 11:19) Ici na kabili casanshishemo Abena Kristu “ku kusansamusha abali mu ca bucushi conse.”—2 Abena Korinti 1:4.

Bakangalila Abena Kristu, nelyo cingati kuti pambi baba abapamfiwa nga nshi, balingile ukubuulo butungulushi mu kupayanya ukusansamusha ku mukuni. Balakwata mu muntontonkanya ukuti ica kumwenako cabo Yesu, Kacema Musuma, alituminwe ‘ku kukakilila abafunaike misana na ku kusansamusha bonse abaloosha.’ (Esaya 61:1, 2; Yohane 10:14) Yesu tapeele fye ukusansamusha kwa musango uyo lyeka fye lintu cali icalinga. Aali uwaitemenwa ukucito kubombesha kwaibela ukuba na bantu ba kwa Lasaro abafwililwe—ukwakana ubulanda bwabo.—Yohane 11:11, 17, 33.

Nangu fye Bena Kristu bashingaba na maka ya kulanda ifingi ku bafwililwe pa cililo kuti bacita icisuma pa kubapo fye kwabo. Ifilundwa fya lupwa abaleloosha kuti banonka ukusansamusha ukufuma ku kubapo kwa kulangulukilako ukwa bengi—abanono na bakalamba—ukufuma ku cilonganino ca Bwina Kristu. Ibukisha ukwankulako kwa baYuda abengi lintu Yesu aishile ku nkashi sha kwa Lasaro ishashikitika: “Moneni ifyo amutemwa!” (Yohane 11:36) Abantu babo abashasumina, abena mupalamano, nelyo aba kubishanya nabo aba makwebo abasangwa pa cililo ca Mwina Kristu balyebekeshiwa bwino bwino ku mpendwa ikalamba iya Nte abalipo kabili muli fyo baliba abacilapo kupokelela icine ca Baibolo icipeelwa.

Imyendele ya Nte abasangilwepo ilingile ukulingana ne mibele. Nangu cingati baishiba ukuti uufwile talecula, no kucetekela ukuti ukubuushiwa kupembelela bonse aba cishinka, balasakamana ukufunda kwa kuti: ‘Kwaliba nshita ya kulila, ne nshita ya kuseka, inshita ya kuloosha ne nshita ya kucinda.’ (Lukala Milandu 3:4) Icililo nelyo imilimo ya kwibukisha tayaba ni nshita ya kulanda kwapongomoka, ukwa kusekesha. Kaba kashita ka kumfwilako bulanda, ukumfwana no kupanda mano ukwa kuti: “Sekeleleni pamo na basekelela; lileni pamo na balila.”—Abena Roma 12:15.

Kwalibako umulandu na umbi untu Inte sha kwa Yehova basangilwa ku fililo. Icebo ca kwa Lesa cisoso kuti: “Cisuma ukuya ku ŋanda ya kuloosha, ukucilo kuya ku ŋanda ya mutebeto; pa kuti imfwa ni mpela ya bantunse bonse, no wa mweo kuti abikapo umutima wakwe. . . . Imitima ya ba mano ili mu ŋanda ya kuloosha, lelo imitima ya bawelewele ili mu ŋanda ya musamwe.”—Lukala Milandu 7:2-4.

Ilintu Inte sha kwa Yehova balikwata umulandu wakukwatile subilo, ayo mashiwi yalipuutilwemo no kubikwa muli Baibolo ku kumwenamo kwesu. Icililo kuti calinganishiwa ku “ŋanda ya kuloosha.” Ilintu twasangwako, amatontonkanyo yesu kuti yapilibuka ukufuma ku kwangwako kwa lyonse nelyo imibombele no kusanikila pa kwipipa kwa bumi. Nampo nga kupitila mu kulwala nelyo “ica mankumanya,” imfwa kuti yapama uuli onse uwa ifwe kabili mu kwangufyanya ukutuleta kuli tapali, pa kuti “umuntu taishibe nshita yakwe.” (Lukala Milandu 9:11, 12) Abafyashi abo bakwete abana pa cililo ca Bwina Kristu kuti pambi basanga ifyo ici kuti catungulula ku kulanshanya bucine bwa mfwa, ukukabila kwesu ukwa cilubula, na mano ya kubombela “Lesa uubuusha abafwa.”—2 Abena Korinti 1:9; Lukala Milandu 12:1, 13.

Inte sha kwa Yehova tabamona ifililo pamo nga ifishilano fya butotelo, lelo beshiba ukuti ifi fya kuponako fya bulanda fitambika akashita ka kupeele cisansamushi. Pa kusangwako, Abena Kristu kuti bapeela ubushinino bwa kutemwa no mucinshi fintu bakwete ku Mwina Kristu munabo. Kabili pambi kuti baseshiwa ku kutontonkanya mu kukatama kwacilapo pa bupilibulo bwa bumi, pa lwa fintu balingile ukubomfya ubumi bwabo bwine pa ntanshi ya kwa Lesa.

[Futunoti]