Languluka Ifya Kupashanya fya Kushishimisha

“Lesa . . . asuminisha mu kuba no kushishimisha ukwingi ifipe fya bukali ifyapekaniwa uboni.”—ABENA ROMA 9:22, NW.

1. (a) Ni shani fintu Icebo caputwamo ica kwa Lesa cibomba ku kumwenamo kwesu? (b) Muli uku kulundana, mulandu nshi imibele ya kushishimisha pano yalangulukwa?

YEHOVA Lesa, Kabumba wesu, atupeele Icebo cakwe icapuutwamo, Baibolo wa Mushilo. Cili no kubomba ‘nge nyali ku makasa yesu kabili ulubuuto ku nshila yesu.’ (Ilumbo 119:105) Icebo ca kwa Lesa na kabili citwaafwa ukuba ‘abapwililila, abaiteyanya ku kubombo mulimo onse usuma.’ (2 Timote 3:16, 17) Inshila imo citupangashishamo ifyo ili kupitila mu kutupeela ifya kupashanya fyawama ifya kushishimisha. Iyi mibele ni cimo ica fisabo fya mupashi wa kwa Lesa kabili te kuti ibulwepo ku kunonka kwesu ukusuminisha kwakwe no kubombela pamo mu kumfwana na bantunse banensu.—Abena Galatia 5:22, 23.

2. Bupilibulo nshi ubwe shiwi lya ciGreek ilyapilibulwa “ukushishimisha,” kabili ni nani uwacila pali bonse mu kulangisha iyi mibele?

² Ishiwi lya ciGreek ilyapilibulwa “ukushishimisha” mu kukonke shiwi lipilibula “ubukokole bwa mupashi.” Ukushishimisha kwalondololwa nga “iyo mibele ya kuikaanya mu kulolenkana no kukalifiwa ukushilandula mu kususwa nelyo ukukanda ilyo line fye.” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, ya kwa W. E. Vine, Volyumu 3, ibula 12) Ukuba uushishimisha cipilibula ukubelesha ukuilama no kukokolo kukalipa. Kabili ni nani aba uwapulamo pa kati ka bonse abo abakokolo kukalipa, abalangisha ukushishimisha? Takuli umbi ukucila pali Yehova Lesa. Muli ifyo, pa Ukufuma 34:6, tubelenga ukuti Yehova ni “Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka.” Na kuba, imiku na imbi cinekonsekonse mu Malembo, Yehova alandwa ukuba “uukokolo kukalipa.”—Impendwa 14:18; Nehemia 9:17; Ilumbo 86:15; 103:8; 145:8; Yoele 2:13; Yona 4:2; Nahumu 1:3.

3. Mibele nshi ilondolola ukuba kwa kwa Yehova uushishimisha?

³ Ukuba uushishimisha, nelyo uukokolo kukalipa, e cintu fye twingenekela kuli Yehova Lesa, pantu takwata apa kupelela mu maka na mano, uwapwililika mu bulungi, no musango wine uwa kutemwa. (Amalango 32:4; Yobo 12:13; Esaya 40:26; 1 Yohane 4:8) Alikwata ukulama kwa mibele yakwe, ukuisunga mu kushikatala kwapwililika pa nshita shonse. Cinshi cintu Icebo cakwe cisokolola pa lwa mulandu na fintu alangisha ukushishimisha ukulola ku bantunse bashapwililika?

Ukushishimisha pa Mulandu we Shina Lyakwe

4. Ni pa milandu nshi iisuma Lesa alangishishapo ukushishimisha ukulola ku babembu?

⁴ Mulandu nshi Yehova abela uushishimisha? Mulandu nshi takandila ilyo line ababembu? Te pa mulandu wa kukanayangwako nelyo ukubulwa ukupimpa ku bulungami. Iyo, lelo pa milandu iisuma Yehova alakokolo kukalipa kabili takanda abantu ilyo line fye. Umulandu umo uli pa kuti ishina lyakwe lingeshibikwa. Umulandu umbi uli wa kuti inshita yalifwaikwe ku kupwisha ifikansa fya bumulopwe bwa kwa Lesa na bumpomfu bwa mutundu wa muntu, ifyaimishiwe no bupondoshi mu Edene. Umulandu na umbi uwa kushishimisha ukwa kwa Lesa uli wa kuti cilapeela abalufyanya ishuko lya mu nshita ukulungika inshila shabo.

5, 6. Mulandu nshi Yehova alangishe ukushishimisha mu kulundana no kupondoka kwa muntu?

⁵ Yehova aali uushishimisha mu kubomba na bantunse babili aba kubalilapo mwi bala lya Edene. Lintu batobele ifunde lyakwe ku kulya icisabo ca cimuti ca kwishiba ubusuma no bubi, nga alibaputunkenye pa muku fye umo na malaika wawa uwalufishe Efa. Takwali kutwishika ukuti amano ya kwa Yehova aya bulungami no bulungi yalikalifiwe, ukuti alikalipe kuli bacipondoka batatu. Nga ali mu kupwililika mu kati na nkati ka nsambu shakwe nga ca kuti alibaputunkenye pa muku fye umo. Lesa ali nasoka umuntu wa kubalilapo, Adamu ukuti: “Umuti wa kulengo kwishibo busuma no bubi te kuti ulyeko: pantu mu bushiku walyako ukufwa ukafwa.” (Ukutendeka 2:17) Pa bushiku bwine ubo Adamu abembwike, Lesa aitile aba bapulumushi ku kulubulula no kubilisho bupingushi bwa mfwa. Ukulingana no bupingushi, Adamu na Efa bafwile bulya bwine bushiku. Nalyo line, Kabumba wesu uushishimisha asuminishe Adamu ukwikala uwa mweo pa myaka 930.—Ukutendeka 5:5.

⁶ Lesa alikwete imilandu isuma iya kubela uushishimisha, nelyo ukukokolo kukalipa, muli uyu mulandu. Nga ca kuti aputunkenye balya bacipondoka pa muku fye umo, ici nga tacayaswike umuseebanya walangililwe uwa kwa Ciwa uwa kuti Yehova Lesa tawaminwa ukupepwa kabili ukuti wene te kuti akwate ababomfi ba buntunse abakasunga bumpomfu bwabo kuli wene te mulandu ne mibele. Ukulundapo, ifipusho fya musango uyo pamo nge fi nga fyashele ukwabulo kwasukwa: Cali cilubo ca kwa ani pa kuti Adamu na Efa balibembwike? Bushe Yehova ababumbile pa kubalilapo abanaka ifyo mu mibele isuma ica kuti tabaali na maka ya kucincintila itunko kabili lyene ukubakanda pa mulandu wa kufilwa ukucite fyo? Icasuko kuli conse ici cili icamonekesha ukufuma ku bulondoloshi bwalembwa ubusangwa mwi buku lya kwa Yobo, ifipandwa 1 na 2. Ku kusuminisha umushobo wa buntunse ukwingilishako, Yehova asuminishe abantunse ukukwata amashuko ya mu nshita ukushininkisha ukupeele milandu kwa kwa Satana ukubo kwa bufi.

7. Mulandu nshi Yehova taputunkanishishe Farao pa nshita fye imo?

⁷ Lintu Yehova aali mupepi no kulubula abantu bakwe, abena Israele, ukufuma mu busha bwa cina Egupti, na kabili ashininkishe ukuba uushishimisha. Yehova nga alyonawile Farao ne milalo yakwe iya fita pa muku fye umo. Mu cifulo ca kucite ci, nangu cibe fyo, Lesa abasuminishe pa nshita imo. Pa milandu nshi iisuma? Cisuma, ilyo inshita yalepita, Farao abele umumankonso mu kukaana kwakwe ukuleka abena Israele ukusha Egupti pamo nga bantu balubuka aba kwa Yehova. Muli ifyo alangile ukuti aali ‘icipe ca bukali’ icawaminwe uboni pa mulandu wa kusuusha Yehova. (Abena Roma 9:14-24) Nalyo line, kwaliko umulandu wakulilako untu Lesa aali uushishimisha muli uyu mulandu. Ukupitila muli Mose, aebele Farao ukuti: “Nomba nga natambiko kuboko kwandi, no kuuma iwe na bantu bobe ku cikuko; iwe kuti wafumiwa pe sonde. Lelo cine cine ni pali ici nakwimikila, pa kuti umone amaka yandi, kabili ku kulenge shina lyandi ukulumbulwa mu calo conse.”—Ukufuma 9:15, 16.

8. Ni pa mulandu nshi Lesa taputunkanishishe abena Israele ba bucipondoka mu matololo?

⁸ Ukushishimisha kwa kwa Yehova kwalangishiwe na kabili pa milandu isuma lintu abena Israele baali mu matololo. Fintu baeseshe ukutekanya kwa kwa Lesa pa kupepa umwana waŋombe uwa golde na pa kufilwa ukubeleshe citetekelo lintu inengu ikumi shabwelele na lipoti yabipa! Lesa tabapyangile pamo nga bantu bakwe apantu ishina lyakwe no kushimikwa kwakwe ukusuma fyalibimbilwemo. Ee, Yehova alangishe ukushishimisha pa mulandu we shina lyakwe.—Ukufuma 32:10-14; Impendwa 14:11-20.

Ukushishimisha pa Mulandu wa Bantunse

9. Mulandu nshi Yehova alangile ukushishimisha mu nshiku sha kwa Noa?

⁹ Yehova aliba uushishimisha pa mulandu wa mutundu wa buntunse ukutula lintu Adamu abifishe ubufyashi bwakwe bonse ubwaleenekelwa, ukubacita ulufyengo lukalamba ku kubembuka. Ukushishimisha kwa kwa Lesa kwacilengele ukucitikako kuli cilya cilubo ukulungikwa mu kuti asuminishe inshita ku bantunse balapila ukuba abawikishiwa kuli wene. (Abena Roma 5:8-10) Yehova Lesa na kabili alangile ukushishimisha ukulola ku bantunse mu kasuba ka kwa Noa. Pali iyo nshita, “Yehova [amwene] ukuti bwafulo bubi bwa bantu pano isonde, no kuti ukulinga konse kwa matontonkanyo ya mitima yabo kwabipa fye inshiku shonse.” (Ukutendeka 6:5) Nangu cingati Lesa nga alipyangile umushobo wa buntunse bwangu bwangu fye lintu amwene iyi mibele, apeele icipope ca kuti aali no kuleta impela kuli iyi mibele mu myaka 120. (Ukutendeka 6:3) Iyi numbwilo ya kushishimisha yasuminishe inshita kuli Noa ukukwata abana baume batatu, kuli bene ukukula no kuupa, kabili kuli lulya lupwa ukukuula icibwato ca kupusukilamo imyeo yabo na ku kubakwa kwa bubumbo bwa nama. Muli iyi nshila cali no kucitikako ku mifwaile ya kutendekelako iya kwa Lesa kwi sonde ukufikilishiwa.

10, 11. Mulandu nshi Yehova abele uushishimisha wabe fyo mu kuba no luko lwa kwa Israele?

¹⁰ Ubulondoloshi bumbi ubwa kushishimisha ukucilisha bubomba ku kubomba kwa kwa Lesa na bantu bakwe. Cili “kushipikisha kwatekanya ukwa calubana nelyo ukukalifiwa, ukukumbinkanishiwa pamo no kukaana ukulufye subilo lya kuwaminako mu kwampana kwakalifiwa.” (Insight on the Scriptures, Volyumu 2, ibula 262; iyasabankanishiwa na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.) Ici cisontako ku mulandu walundwako untu Lesa aali uushishimisha ukulola ku bena Israele. Mu kubwekeshabwekeshapo baalwike ukufuma kuli Yehova no kwingila mu busha ku nko sha Bena fyalo. Nalyo line, alangishe ukushishimisha pa kupususha abena Israele no kubapeela ishuko lya mu nshita ukulapila.—Abapingushi 2:16-20.

¹¹ Icinabwingi ca shamfumu sha kwa Israele caingishe abatekwa babo mu kupepa kwa bufi. Bushe Lesa apoosele uluko pa nshita fye imo? Iyo, talufishe isubilo mu kwangufyanya ilya kuwaminako mu kwampana kwapumfyanishiwa. Mu cifulo ca ico, Yehova aali uukokolo kukalipa. Ukulangisha ukushishimisha, Lesa mu kubwekeshabwekeshapo abapeele ishuko lya mu nshita ukulapila. Tubelenga pali 2 Imilandu 36:15, 16 ukuti: “Yehova Lesa wa bashibo atumine kuli bene mu kuboko kwa nkombe shakwe, ukucelela no kutuma, pantu aikatilwe abantu bakwe ne Ca kwikalamo cakwe inkumbu; lelo balepumye nkombe sha kwa Lesa, kabili balesuule fyebo fyakwe, kabili balesenteka bakasesema bakwe, casuka icipyu ca kwa Yehova caimina abantu, ukufiko kwabulo kuundapa.”

12. Bunte nshi Amalembo ya ciGreek aya Bwina Kristu yapeela pa lwa mulandu Yehova aba uwa kushishimisha?

¹² Amalembo ya ciGreek aya Bwina Kristu na yo yene yalapayanya ubushininkisho bwa kuti Yehova alangisha ukushishimisha ku kwaafwa abantu bakwe abalufyanya. Ku ca kumwenako, umutumwa Paulo aipusha Abena Kristu abacita ubupulumushi ati: “Ubucindami bwa congwe cakwe no kulafya kwakwe no [kushishimisha, NW] kwakwe, ulefisuula mwa? Bushe tawaishibo kuti icongwe ca kwa Lesa ca kukutwala ku kulapila?” (Abena Roma 2:4) Icapalako yali mashiwi ya kwa Petro aya kuti: “[Yehova, NW] talafyalafya ku kufishe co alaile, filya bamo batungo kulafyalafya; lelo atekanya kuli imwe pa kukanafwayo muntu ukonaika, lelo onse ukulola ku kulapila.” (2 Petro 3:9) Mu kulinga kwacilishapo, twaebwa “[ukutunga] ukutekanya kwa kwa Shikulwifwe ukuti lipusukilo.” (2 Petro 3:15) Muli ifyo, tumona ukuti Yehova alashishimisha, te pa mulandu wa nkuntu nelyo ukutompoka, lelo pantu ishina lyakwe ne mifwaile fyalibimbwamo kabili wa nkumbu no kutemwa.

Ica Kumwenako ca kwa Yesu ica Kushishimisha

13. Bushininkisho nshi ubwa mu Malembo bwabako ubwa kuti Yesu Kristu aali uwa kushishimisha?

¹³ Ica cibili ku ca kumwenako fye ceka ica kushishimisha icaimikwa na Lesa ni co ica Mwana wakwe, Mesia, Yesu Kristu. Ali ca kumwenako ca lulumbi ica kuikaanya ukwabula icilandushi ca kukwankwanya te mulandu no kukalifiwa.a Ukuti Mesia aali no kuba uwa kushishimisha calisobelwe na kasesema Esaya muli aya mashiwi: “Alecikilishiwa, alecushiwa, lelo taasamwine akanwa kakwe; atwelwe nge mpaanga ku kwipaiwa, filye mpaanga nkota iswima ku cinso ca baibeya, taasamwine akanwa kakwe.” (Esaya 53:7) Ukucitilo bunte ku cine cimo cine cili bulondoloshi bwa kwa Petro ukuti: “Wene ilyo atukilwe tatukene, ilyo aculile tapangishe iyo, lelo aipeele ku upingwilo mwalungama.” (1 Petro 2:23) Fintu abasambi ba kwa Yesu bafwile balimweseshe ne fikansa fyabo ifyabwekeshiwabwekeshiwapo pa wali umukalamba pali bonse! Nalyo line, fintu aali uushishimisha kabili uwatekanya na bene!—Marko 9:34; Luka 9:46; 22:24.

14. Cinshi ica kumwenako ca kwa Yesu ica kushishimisha cilingile ukutusesha ukucita?

¹⁴ Tulingile ukukonka ica kumwenako Yesu aimike mu kuba abashishimisha. Paulo alembele ukuti: “Tubutuke no mukoosha ulubilo ulwabikilwa ifwe, ukutonta amenso kuli Yesu, kelenganya kabili kawaminisha wa citetekelo cesu, uyo, pa mulandu wa kusekelela ukwabikilwe pa ntanshi yakwe, ashipikishe ku capindama, ukusuule nsoni, no kwikala ku kulyo kwa cipuna ca bufumu ca kwa Lesa. E ico tontonkanyeni uwashipikishe conse ici ku fikansa fya babembu ifya pali wene, ukuti mwinaka no kuba abatompoke mitima.”—AbaHebere 12:1-3.

15. Twaishiba shani ukuti Yesu aali uushishimisha kabili ashipikishe ifya kwesha mu kuitemenwa?

¹⁵ Ukuti Yesu aali uushishimisha no kushipikisha ifya kwesha mu kuitemenwa kuti camonwa ukufuma ku mibele alangishe pa nshita ya kwikatwa kwakwe. Pa numa ya kushimaula Petro pa mulandu wa kubuula ulupanga ku kucingilila Shikulu wakwe, Yesu atile: “Bushe uletila nshingapaapaata Tata, na o nomba line kuti antumina bamalaika amatulwe ayacila ikumi na yabili? Nga kanshi yengafishiwa shani amalembo ayatila cili no kube fi?”—Mateo 26:51-54; Yohane 18:10, 11.

Ifya Kumwenako Fimbi Ifya Kushishimisha

16. Ni shani fintu Amalembo yalango kuti umwana mwaume wa kwa Yakobo Yosefe aali uushishimisha?

¹⁶ Nelyo fye abantunse abashapwililika, aba lubembu kuti balangisha ukushishimisha. Amalembo ya ciHebere yabamo ifya kumwenako fya kushipikisha kwatekanya ifya filubo pa lubali lwa bantu bashapwililika. Ku ca kumwenako, kwabako Yosefe, umwana mwaume wa cikolwe ca ciHebere Yakobo. Fintu ashipikishe mu kutekanya ulufyengo lwatulikwe pali wene kuli bamunyina citika na kuli muka Potifari! (Ukutendeka 37:18-28; 39:1-20) Yosefe tasuminishe ifi fya kwesha ukumulenga ukukalipa. Ici cali icamonekesha lintu aebele bamunyina ukuti: “Mwilunguluka kabili mwilaikalipila ico mwampoosele njise kuno; pantu Lesa antumine ku kumutangilila ku kubake myeo.” (Ukutendeka 45:4, 5) Mwandi ca kumwenako cawama ica kushishimisha icaimikwe na Yosefe!

17, 18. Bushininkisho nshi ubwa kushishimisha twakwata mu mulandu wa kwa Davidi?

¹⁷ Davidi ali ca kumwenako cimbi ica mubomfi wa busumino uwa kwa Yehova uwashipikishe mu kutekanya ukulubana, ukulangisha ukushishimisha. Ukusupilwa ukupale mbwa ku Mfumu Shauli uwa kalumwa, pa tushita tubili Davidi nga alilandwile pa kumwipaya. (1 Samwele 24:1-22; 26:1-25) Lelo Davidi alolele pali Lesa, nga fintu cingamonwa ukufuma ku mashiwi yakwe kuli Abishai ukuti: “Yehova akamupuma [Shauli], napamo bukeso bushiku bwa kufwa, napamo ni mu kulwa e mo akatentemukila no kuloba. Kutali fye kuli ine ukutambalikilo kuboko kwandi pa wasubwa wa kwa Yehova!” (1 Samwele 26:10, 11) Ee, Davidi aali na maka ya kupwisha ukululunkanishiwa kwakwe kuli Shauli. Mu cifulo ca ico, Davidi asalile ukuba uushishimisha.

¹⁸ Languluka, na kabili, icacitike lintu Imfumu Davidi alefulumuka ukufuma ku mwana mwaume wakwe uwa kufutika Abishalomu. Shimei, umwina Benyamini uwa mu ŋanda ya kwa Shauli, apoosele amabwe pali Davidi no kumutuka, alebilikisho kuti: “Fuma, fuma, we muntu wa mulopa, we cinangwa ca muntu.” Abishai afwaile ukuti Shimei epaiwe, lelo Davidi alikene ukulandula. Ukucila ukucite co, alangishe na kabili imibele ya kushishimisha.—2 Samwele 16:5-13.

Languluka ica Kumwenako ca kwa Paulo

19, 20. Ni shani fintu umutumwa Paulo ailangile umwine ukuba uushishimisha?

¹⁹ Mu Malembo ya ciGreek aya Bwina Kristu, twalikwatamo ica kumwenako na cimbi icawama ica kushishimisha pa lubali lwa muntunse uushapwililika—umutumwa Paulo. Alangishe ukushipikisha kwatekanya, ukushishimisha, mu kulundana na bonse abalwani bakwe aba butotelo na bantu umo umo abaleitunga ukuba Abena Kristu. Ee, Paulo alangishe ukushishimisha nangu cingati bamo mu cilonganino ca pa Korinti basosele ukuti: “Bakalata wakwe bena balyafya kabili balikosa; lelo imimonekele yakwe yalitompoka, ne nsoso yakwe yabe ya fye.”—2 Abena Korinti 10:9, 10; 11:5, 6, 22-33.

²⁰ Mu kuba no mulandu usuma, kanshi, Paulo aebele abena Korinti ukuti: “Tuli abaishininkisha nga bakapyunga wa kwa Lesa muli fyonse, mu kushishimisha ukwingi, mu fya bucushi, mu bwafya, mu fya lumanimani, mu mpumo, mu fifungo, mu mpasase, mu kucucutika, mu kufufiwo tulo, mu kukalipwa ku nsala; mu kusanguluka, mu kwishiba, mu [kushishimisha, NW], mu congwe, mu mupashi wa mushilo, mu kutemwa ukushili kwa cimbepa.” (2 Abena Korinti 6:4-6) Mu nshila yapalako, umutumwa aali no kulemba kuli kabomba munankwe Timote ukuti: “Iwe wakonke sambilisho lyandi, imibele yandi, ukupanga kwandi, icitetekelo candi, [ukushishimisha, NW] kwandi, ukutemwa kwandi, ukutwalilila kwandi, ukulamatwa kwandi, ukucula kwandi, . . . na muli fyonse Shikulu alimpokolwele.” (2 Timote 3:10, 11) Mwandi ca kumwenako cawama umutumwa Paulo atwimikile mu kuba abashishimisha!

21. Ni shani fintu pambi icipande cikonkelepo cingatwafwa?

²¹ Mu kulengama, Amalembo yapakamo ifya kumwenako fyawama ifya kushishimisha. Yehova no Mwana wakwe uwatemwikwa e fya kumwenako fya kubalilapo. Lelo fintu cili ica kukoselesha ukumono kuti iyi mibele yalilangishiwa na bantunse bashapwililika, pamo nga Yosefe, Davidi, no mutumwa Paulo! Icipande cikonkelepo nacipekanishiwa kukutwaafwa ukupashanya ifya kumwenako fyawama ifya musango uyo.

[Futunoti]

Kuti Wayasuka Shani?

◻ Cinshi cipilibula ukuba uushishimisha?

◻ Yehova aliba uushishimisha maka maka pa milandu nshi?

◻ Ni mu nshila nshi Yesu ailangile umwine ukuba uushishimisha?

◻ Bushinino nshi ubwa mu Malembo bwabako ubwa kuti ukushishimisha kuti kwalangishiwa na bantunse bashapwililika?

[Ifikope pe bula 10]

Yosefe, Yesu, Davidi, Paulo, na Yobo baali fya kupashanya fya kushishimisha

[Icikope pe bula 13]

Yesu alangishe ukushishimisha ukulola ku basambi bakwe