“Mwilenga Abana Benu Ukufulwa”

“MWE bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa.” E fyasosele umutumwa Paulo. (Abena Efese 6:4) Mu fyalo fya ku Masamba, uko abafyashi bacula ku mpatapata no kukanshika kwa sosaite yakwata amaindastri ayengi, tacaba lyonse icayanguka kuli bene ukubomba mu cikuuku na bana babo. Kabili ukukusha abana takwaba kusonsomba kwacepako mu fyalo filelunduluka. Ca cine, umusenselo wa bumi kuti pambi wabako pa nshi ukucila ku Masamba. Lelo imyata yabako pa nshita yalepa ne fishilano kuti fyasonga abafyashi ku kubomba na bana mu nshila ishili mupepi no kubafulunganya kabili ukubalengo kufulwa.

Abana mu fyalo fimo ifilelunduluka babikwa pe tabo lyabesha pa nshi ilya mutanto wa kwishibikwa no mucinshi. Mu ntambi shimo abana balakambishiwa fye mu fiunda fya kutiinya kabili ifya kupindo mucinshi, ukukalipilwa no kutukwe nsele. Kuti pambi caba ca limo limo ukumfwa umukalamba asosa ishiwi lya cikuuku ku mwana, pali bufi umucinshi pamo nga “napaapaata” na “natootela.” Bashibo bayumfwa ukuti bafwile ukwimika ubulashi bwabo ku maboko yakosa; amashiwi yakosa yalakoshiwa ne mpumo shakosa.

Mu ntambi shimo isha cina Africa, cimonwa fye pamo nge cishalinga ku mwana ukuposha umutende umukalamba mu kuitendekelako. Tacili icishaseeka ukumona imisepela, iyafinininwa ne fipe fyafina pa mitwe yabo, balelolela mu kutekanya ukusuminishiwa ukuposha umutende ibumba lya bakulu. Abakalamba bakatwalilila no kulanshanya kwabo, ukusuulako imisepela abalelolela ukufikila basalapo ukubasuminisha ukuposho mutende. Ni pa numa fye uko kupoosho mutende kube nakusoswa e lintu abana basuminishiwa ukupita.

Ubupiina ca kusangwilako cimbi icingabomba ku kucena abana. Ku kupusulwa kwa butuntulu bwabo ubwa bumi no kusambilila isukulu, abacaice balaliilwa pa mutwe pamo nga bana bacucutika. Mu kukanapelulula umulimo wakulisha pambi kuti wabikwa pa bana nelyo fye pa ŋanda. Kabili lintu indupwa mu ncende sha mu mishi shatuma abana babo ku misumba ikalamba ku kusakamanwa na bantu babo ilintu balesambilishiwa isukulu, libili libili balasungwa kwati basha. Mu kushininkisha, iyi yonse misungile ishalinga ya kulengo kufulwa ku bana!

Cintu ‘Ukubalengo Kufulwa’ Cipilibula

Abafyashi bamo balaisuminisha abene beka ukusendwa ne bimbi lya mwata wa kukusha abana uwaseeka mu kuba ne tontonkanyo linono ukukuma ku fya kufumamo. Nangu cibe fyo, ni mu kuba no mulandu usuma Icebo ca kwa Lesa cicincisha abafyashi ukukanalenga abana babo ukufulwa. Inumbwilo ya ciGreek iya kutendekelako iyapilibulwa ‘mwilenga ukufulwa’ mu kukonke shiwi ipilibula “mwilabuusha ubukali.” (Kingdom Interlinear) Pa Abena Roma 10:19 (NW), verbu imo ine yapilibulwa “ukubalamuna ku bukali bwa lukaakala.”

Today’s English Version muli ifyo itila: “Mwisunga abana benu mu nshila ya kuti yabalenga ukukalipa.” The Jerusalem Bible mu kupalako itila: “Mwipatikisha abana benu ku cikonko.” Baibolo kanshi tailelanda pa lwa kufulwa kunono uko umufyashi mu kukanaishiba pambi engalenga umwana wakwe pa mulandu wa kukanapwililika, kabili tailesenuka ukusalapula kubomfiwa mu kulungama. Ukulingana na Lange’s Commentary on the Holy Scriptures, ici cikomo ca Baibolo cilanda ulwa “misungilwe ya kususwa, iyabipa, iya nkuntu iya bana, ica kuti . . . balatandulwa no kulembulwa ku kukaanya, ukusuusha ne cilulo.”

Pamo nga fintu uwaishiba ifya masomo J. S. Farrant amwene: “Icishinka cili ca kuti abana bantunse. Tabankulako fye mu nshila yatalalila pamo nga fintu ifimenwa ficita ku fyashingulukako fya fiko. Bene balankulako.” Kabili ilingi line ukwankulako ku misungilwe ya lufyengo kufumamo ukupomonwa kwa ku mupashi no kwa mu nkuntu. E fisosa Lukala Milandu 7:7 ukuti: “Pantu ulumanimani lulengo wa mano ukubo watumpa.”

Ukukusha Abana mu Kusalapula kwa kwa Lesa

Abafyashi abafwaisha abana babo ukutwalilila ukwenda mu cine tabafwile ukusuminisha ifipimo fyaimikwa ifya ntambi ne fishilano ukuba e fya kupiminako fyeka ifya fintu bakakusha abana babo. (Linganyeniko 3 Yohane 4.) Pa numa ya kusoka abafyashi pa lwa kulenga abana babo ukufulwa, Paulo alundileko kuti: “Mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa [Yehova, NW].” (Abena Efese 6:4) Ifipimo fya kwa Yehova muli ifyo fyalicila pa myata ya cikaya ne mimwene.

Ilintu pambi kuti cabe caseeka mu fyalo fimo fimo ku bana ukusungwa pamo nga ba pa nshi kabili pamo nga basha bacucutika, Baibolo ibilisha pa Ilumbo 127:3 ukuti: “Moneni, abana baume cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela.” Bushe umufyashi kuti asungilila ukwampana kusuma na Lesa nga ca kuti asungile icikwatwa cakwe mu kucendwa? Nakalya. Kabili takwaba incende ya mimwene ya kuti abana babelako fye ku kukumanisha ukukabila kwa bafyashi babo. Pali 2 Abena Korinti 12:14, Baibolo ilatucinkulako kuti: “Pantu te bana abafwile ukubikila abafyashi ifyuma; lelo abafyashi e bafwile ukubikila abana.”

Te mu kuti abana balingile ukufumishiwako ku kucita ukwakanako kwabo mu fya kubomba pa ŋanda ne milimo. Lelo bushe amabuseko ya mwana yene ayawamisha tayalingile ukulangulukwapo? Ku ca kumwenako, lintu Yaa, umukashana wa Bwina Kristu mu Africa, aipushiwe ico engatemwisha abafyashi bakwe ukumucitila, ayaswike ukuti: “Kuti natemwa nga ca kuti ifya kubomba fyandi pa ŋanda fyalicefiweko pa nshiku nkwata amapekanyo ya mulimo wa mwi bala.” E co nga ca kuti umwana alecisange cayafya ukuba pa sukulu pa nshita yalinga nelyo ukusangwa ku kulongana pa mulandu wa cipe cafina ica fya kubomba pa ŋanda, bushe te kuti cibe icacishapo kuwama ukucita ukuteulula kumo?

Ca cine, abacaice kuti pambi baba abayafya ukubomba nabo. Ni shani fintu abafyashi bengabomba nabo mu nshila iishili ya kucenda nelyo iya kulengo kufulwa? Amapinda 19:11 yatila: “Ukushilimuka kwa muntu kumukokosho kukalipa.” Ee, intanshi kuti waesha ukumfwikisha umwana obe pamo ngo muntu umo. Umwana umo umo alibo waibela, mu kuba na mabuseko yakwe yene, ukukampuka, no kukabila. Finshi ifi? Bushe walibuula inshita ya kwishiba umwana obe no kusambilila icasuko kuli ici cipusho? Ukubomba no kupepa capamo, ukwingila mu kukokoloka kwa lupwa—ifi fintu fipayanya amashuko ya mu nshita ku bafyashi ukupalamisha ku bana babo.

Pali 2 Timote 2:22, Paulo apeele imimwene imbi iya kusekesha lintu aebele Timote ukuti: “Fulumuko lunkumbwa lwa bulumendo.” Ee, Paulo aumfwikishe ukuti ubulumendo kuti bwaba ciputulwa ca nshita ica cimfulumfulu. Ukwaluka kwamwenekesha ukwa ku mubili na mu nkuntu kulacitika. Ukucebushiwa ku ba bwamba bwapusanako kulakulilako. Mu kati ka iyi nshita, imisepela balakabila ubutungulushi bwakosoka kabili ubwabamo kutemwa pa kusengauka ifimfokonshi fyakakala. Lelo tabalingile ukusungwa kwati ni bacisenene. Umwana mwanakashi wakalifiwa uwa mwaume umo uwa Bwina Kristu alilishike ati: “Nga ca kuti nshicitilepo ubulalelale, lelo tata alempeela umulandu wa kucita bwene, cimo cine no kutwalilila ukubucita.” Mu cifulo ca kupeela ukukuntwa kwabipa, lumbulula ukucetekela mu mwana obe. (Linganyeniko 2 Abena Tesalonika 3:4.) Mu cifulo ca kuba uwa kulengulula, ba uwa kumfwilako bulanda kabili uwa kwiluka mu nshila yabamo kutemwa, iya kukonkanya.

Impika ishingi kuti shacilikilwa, nangu cibe fyo, nga ca kuti abafyashi balanshanya mu kubangilila amasanso ya mibele ayo umwana alolenkana na yo. Ibukisha, Lesa ashingamika abafyashi ukukansha no kusambilisha ubufyashi bwabo mu Cebo ca kwa Lesa. (Amalango 6:6, 7) Ico kuti pambi cafwaya inshita ikalamba no kubombesha. Mu ce shamo, abafyashi bamo balafilwa ukubomba umulimo wabo uwa kusambilisha pa mulandu wa kuti babulwa ukutekanya. Ukukanaishiba ukubelenga no kulemba, icili impika ikalamba mu fyalo ifingi ifilelunduluka, kulacilikila abafyashi bambi.

Mu milandu imo imo Umwina Kristu wakosoka kuti aipushiwa ukwafwilisha. Kuti pambi uli fye mulandu wa kupeela imitubululo ku mufyashi uukwete ukubelesha kwacepa. (Amapinda 27:17) Nelyo pambi kuti cabimbamo ukwafwilisha ukutungulula isambililo lya lupwa line. Lelo ici tacilulula umufyashi icishingamo cakwe ku kusambilisha ubufyashi bwakwe Icebo ca kwa Lesa. (1 Timote 5:8) Kuti acito kubombesha ukwenda na bana bakwe mu butumikishi bwa mwi bala no kulanshanya imilandu ya ku mupashi pa fya kulya nelyo pa tushita tumbi utwalinga.

Umusepela uulepalamina ku bukalamba kuti mu cifyalilwa afwaisha ukuikalila kwakulilako. Ilingi line ici cilapilibulwa bubi bubi pamo ngo kukananakila nelyo amatutumuko. Fintu cingaba ica kukalifya nga ca kuti abafyashi bakwe bayankwileko pa kumusunga ngo mwana munono no kukaana ukumupeela ubuntungwa bwakulilako mu ncitilo yakwe! Ica kulenga ukufulwa mu kulingana kuti caba kupingulapo kuli bene ulubali ululi lonse ulwa bumi bwakwe—amasomo, umulimo wa kubomba, icupo—ukwabula ukulanshanya imilandu na wene mu musango watekanya kabili uwa mucinshi. (Amapinda 15:22) Umutumwa Paulo acincishe Abena Kristu banankwe “ukuba abakalamba mu maka ya kumfwikisha.” (1 Abena Korinti 14:20, NW) Bushe abafyashi tabalingile ukufwaya ukuti abana babo bene bakule—mu nkuntu na lwa ku mupashi? Nalyo line, “amaka ya kulingulula” aya musepela kuti yakanshiwa “ukupitila mu kubomfya.” (AbaHebere 5:14, NW) Pa kuyabomfya afwile ukupeelwa icipimo cimo ica buntungwa bwa kuisalila.

Ukukusha abana mu kati ka ishi nshiku shayafya tacili icayanguka. Lelo abafyashi abakonka Icebo ca kwa Lesa tabalenga abana babo ukufulwa nelyo ukubakalifya “epali banenuka.” (Abena Kolose 3:21) Ukucila, balatukuta ukubasunga mu kuba ne cikabilila, ukumfwikisha, no mucinshi. Abana babo balatungululwa, te kupatikishiwa; balatentembwa, te kusuulwako; balakuntilwa ku kutemwa, te ku kubusho bukali nelyo ukufulunganishiwa.

[Icikope pe bula 31]

Ukuteya “oware,” icangalo ca mu ŋanda ica cikaya mu Ghana, cipeela aba bafyashi ishuko lya mu nshita ku kubishanya na bana babo