Ukwawila Icalo Cipya ica kwa Lesa ica Buntungwa
“[Lesa] akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka.”—UKUSOKOLOLA 21:4.
1, 2. Ni nani eka fye uwingaleta ubuntungwa bwa cine, kabili cinshi twingasambilila ukufuma muli Baibolo pa lwa Wene?
ILYASHI lya kale lyalishininkisha bucine bwa cintu kasesema Yeremia asosele ukuti: “Te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” Ni nani eka uwingashikimika amatampulo ya muntu mu kulinga? Yeremia atwalilile ukusoso kuti: “Ndimuneni, mwe Yehova.” (Yeremia 10:23, 24) Ee, ni Yehova eka e wingaleta ubuntungwa bwa cine ukufuma ku mpika ishilepuma ulupwa lwa buntunse.
2 Baibolo yabamo ifya kumwenako ifingi ifya maka ya kwa Yehova aya kuleta ubuntungwa kuli abo abamubombela. “Fyonse ifyalembelwe kale fyalembeelwe ku kutusambilisha, ukuti mu kutwalilila kabili mu kutukoselesha kwa malembo e mo tube no kucetekela.” (Abena Roma 15:4) Amapingushi ya kwa Yehova ukulwisha ukupepa kwa bufi nayo yene yalilembelwe, kabili aya yabako ukuti “tusambilileko; fwe bo impela sha nshita shafikapo.”—1 Abena Korinti 10:11.
Ukulubula Abantu Bakwe
3. Ni shani fintu Yehova alangile amaka yakwe ku kulubula abantu bakwe mu Egupti?
3 Ica kumwenako ca maka ya kwa Lesa ku kuputunkanya ubupingushi ukulwisha ukupepa kwa bufi no kulubula abo abacita ukufwaya kwakwe cacitike lintu abantu bakwe aba pa kale bacitilwe abasha mu Egupti. Ukufuma 2:23-25 kusoso kuti: “Yanina kuli Lesa ne nkuuta yabo ya mu busha. Na o Lesa aumfwile ukuteta kwabo.” Mu kulangisha kwa kupuutamo umunsokwe ukwa kupulamo kwakwe pa milungu ya bufi iya Egupti, Lesa Wa maka yonse aletele ifinkuka ikumi pali lulya luko. Icinkunka cimo cimo capekanishiwe ku kucenda umulungu wa Egupti, ukulanga ukuti yali iya bufi kabili tayali na maka ya kwaafwa abena Egupti abaipepele. Muli fyo Lesa alubwile abantu bakwe no konaula Farao ne milalo yakwe muli Bemba Wakashika.—Ukufuma, ifipandwa 7 ukufika ku 14.
4. Mulandu nshi tacabele lufyengo kuli Lesa ukuputunkanya amapingushi yakwe ukulwisha abena Kanaani?
4 Lintu Lesa aingishe Israele mu Kanaani, abekashi ba uko abapepa ifiwa balyonawilwe kabili impanga yapeelwe ku bantu ba kwa Lesa. Pamo nga Mulopwe wa mu Kubumbwa konse, Yehova alikwate nsambu ya kuputunkanya amabupingushi yakwe pa mabutotelo yabotelela. (Ukutendeka 15:16) Kabili ukulosha ku butotelo bwa cina Kanaani, Bible Handbook iya kwa Halley itila: “Ukupepa kwa . . . milungu ya cina Kanaani kwalimo imitebeto ya bucisenene iyacishamo; amatempele ya iko yali fifulo fya pa kati ifya bubifi. . . . Abena Kanaani bapepele, ku kuyobekamo kwa bucisenene, pamo ngo kusefya kwa fya ntambi ukwa butotelo, pa ntanshi ya milungu yabo; kabili lyene, ku kwipaya abana babo amabeli, pamo nge lambo kuli iyi milungu imo ine. Cimoneko kuti, mu cipimo cikalamba, impanga ya Kanaani yasangwike kwati ni Sodomu na Gomora pa cipimo ca luko.” Alundako ukuti: “Bushe ukutumpuluka kwa busali bwa makankamike ubwa musango uyo no bukatu kwakwete insambu ishili shonse isha kubako na kabili? . . . Abashuule fyashikama abemba mu fitantala fya misumba ya mu Kanaani balapapa pa kuti Lesa taonawile yene mu kwangufyanya ukucila fintu acitile.”
5. Ni shani fintu ukulubula kwa kwa Lesa ukwa bantu bakwe aba pa kale kubomba nge cipasho ku nshita yesu?
5 Ubu bulondoloshi bwalembwa ubwa kubomba kwa kwa Lesa ukulwisha ukupepa kwa bufi, ukulubula abantu bakwe aba cipingo, no kubapayanishisha impanga yalaiwa kubomba nge cipasho ca fintu fili no kwisa. Cisonta ku nshita ya ku ntanshi ili mupepi nga nshi lintu Lesa akashonaula amabutotelo ya bufi aya ici calo na bakafwilisha ba iko kabili akengisha ababomfi bakwe aba kasuba ka lelo mu calo cipya ica bulungami.—Ukusokolola 7:9, 10, 13, 14; 2 Petro 3:10-13.
Ubuntungwa bwa Cine mu Calo Cipya ica kwa Lesa
6. Buntungwa nshi bumo ubwa kusungusha buntu Lesa akapayanya mu calo cipya?
6 Mu calo cipya, Lesa akapaala abantu bakwe mu kuba ne mbali shonse isha kusungusha isha buntungwa isho afwaila ulupwa lwa buntunse. Kukabako ubuntungwa ukufuma ku lumanimani lwa fibombelo fya bupolitiki, ifya bunonshi, ne fya butotelo bwa bufi. Kukabako ubuntungwa ukufuma ku lubembu ne mfwa, mu kuba na bantu ukukwata icilolelo ca kwikala kuli pe na pe pe sonde. “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.”—Ilumbo 37:29; Mateo 5:5.
7, 8. Cinshi cikasangwa mu kunonka cipya cipya ubutuntulu bwa bumi bwapwililika mu calo cipya?
7 Mu kwangufyanya pa numa lintu ico calo cipya cibe naciletwamo, abekashi ba ciko mu cipesha amano bakabweshiwa ku butuntulu bwa bumi ubwapwilika. Yobo 33:25 asoso kuti: “E lyo umubili wakwe walelemo kucilo wa mwaice, abwelela ku nshiku sha bulumendo bwakwe.” Esaya 35:5, 6 alayo kuti: “E lyo yakashibulwa amenso ya mpofu, na matwi ya bankomamatwi yakakomonwa; e lyo uwalemana amolu akacilauka nge nsebula, no lulimi lwa kwa cibulu lukaaula.”
8 Abo aba imwe abakwete amalwele ya ku mubili pa mulandu wa bukote nelyo ukulwalilila, elenganya we mwine mu calo cipya ukubuuka ulucelo lumo lumo aba butuntulu bwa bumi busuma na maka. Ukufunyanya kobe ukwa nkanda nakushile nshila inkanda yatelela, iya butuntulu bwa bumi busuma—takuli ukukabila na kabili ukwa mafuta ya kuteleshe nkanda. Amenso yenu ayamone cibuutubuutu nelyo ayapofula nayabweshiwa ku kumona kwapwililika—takuli ukukabila na kabili ukwa maglasi. Ukumfwa kwakumanina nakubweshiwa—pooseni ifyo ifya kwaafwa ukumfwa. Amafupa yalemana nomba yali aya maka kabili ayakumanina—pooseni iyo mikonkoto, ifya kusemenako, ne fipuna fya kwendelamo. Takuli na kabili ukulwala—pooseni iyo imiti ya fya cipatala yonse. Muli ifyo, Esaya 33:24 asobelo kuti: “Umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.” Na kabili alondolola ukuti: “Ukusekelela no kwanga bakafimona, ubulanda no kuteta fikafulumukako.”—Esaya 35:10.
9. Ni shani fintu inkondo shikaletwa ku mpela kuli pe na pe?
9 Takuli uuli onse uukapeelwa na kabili ilambo ku nkondo. “[Lesa] aputulo bulwi ukufika ku mpela ya calo; ubuta abufuna, afuna ne fumo, amaceleta ayoca mu mulilo.” (Ilumbo 46:9) Ifyanso fya nkondo tafyakatale afisuminishiwa na kabili kuli Kateka wa Bufumu bwa kwa Lesa, Kristu Yesu, untu Esaya 9:6 eta “Cilolo wa Mutende.” Icikomo 7 cilundako ukuti: “Ku kukula kwa bukateka bwakwe, na ku mutende, takwakabe mpela.”
10, 11. Cinshi cintu umutende wakumanina ukapilibula kwi sonde?
10 Mwandi cikaba lipaalo ku mutundu wa muntu, na kuli ili sonde, ukuba abalubuka ukufuma ku fyanso fya nkondo! Pantu, pali ino ine nshita, ifilwilo fyabomfiwa mu nkondo sha ku numa ficili fileonaula abantu. Mu calo cimo, France, ukucila pa ncenshi 600 isha kufumyapo amabomba baliipaiwa ukutula mu 1945 ilintu balefumyapo ifya kupuulika ifyasheleko mu nkondo sha ku numa. Umukalamba wa cipani ca kufumyapo amabomba kulya atile: “Tucili tulasanga ifipolopolo fituntulu ifya mfuti sha mushinga ukufuma ku Nkondo ya France na Prussia iya mu 1870, Kwabako ifishiba ifyaisulamo amabomba ya kupoosa ku minwe aya busungu ukufuma ku Nkondo ya Calo iya I. Mu nshita mu nshita, shimafarmu uuli muli trakita apita pa ca kupuulika ca kulwisha amatanki ukufuma mu Nkondo ya Calo iya II no kucitika ilyo line, ninshi e mpela yakwe. Ifi fintu fyaba ukuli konse.” Imyaka ibili iyapitapo The New York Times yalandilepo kuti: “Mu myaka 45 ukutula pa kupwa kwa Nkondo ya Calo iya II [ifiputulwa fya kufumyapo amabomba] fyalifumya mu mushili wa [France] ifya kupuusha fya mu mfuti sha mushinga amamilioni 16, amabomba 490,000 ne fya kupuuka fya pa nshi ya menshi 600,000. . . . Amamilioni ya maeka yalitwalilila ayapindililwa, ukushika ukufika mu makufi mu filwilo no kushingulukwa ne fipabi ifisoka ukuti: ‘Wikumya. Cilepaya!’”
11 Fintu icalo cipya cikaba icapusanako! Uuli onse mu calo cipya akakwata iŋanda iisuma, ifya kulya fyapaka, no mulimo wa kulambula, uwabamo umutende uwa kwalula isonde lyonse ukuba paradise. (Ilumbo 72:16; Esaya 25:6; 65:17-25) Abantu, ne sonde, tafyakatale afisanswa na kabili ku mamilioni ya fibombelo fya kupuulika. Icalo cipya ca musango uyo e cintu Yesu akwete mu muntontonkanya lintu asosele ku muntu uwalangile icitetekelo muli wene ukuti: “Ukaba na ine mu Paradise.”—Luka 23:43, NW.
Ukusambilisha kwa mu Cibulungwa Conse ku Bumi
12, 13. Mulimo nshi uwa mu cibulungwa conse uwa kusambilisha untu Yesu na Esaya basobele ku nshita yesu?
12 Lintu umuntu aishiba pa lwa calo cipya ica kwa Lesa, na kabili aleshibo kuti mu kasuba kesu, Yehova aliletako icilonganino ca mu kusaalala kwa calo icateyanishiwa ku kupepa kwa cine. Cikaba e citendekelo ca calo cipya, kabili Lesa alecibomfya nomba ku kusambilisha bambi pa lwa mifwaile yakwe. Uku kuteyanya kwa Bwina Kristu kulebomba umulimo wa kusambilisha uwa mu cibulungwa conse uwa musango ne cipimo ifishatala afimonwapo kale lyonse. Yesu asobele ukuti ici cali no kucitwa. Asosele ukuti: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.”—Mateo 24:14.
13 Esaya na o wine alandile ulwa uyu mulimo wa kusambilisha uwa mu cibulungwa ukuti: “Nomba mu [ciputulwa ca kupelako ica nshiku, NW] [mu nshita yesu], e mo lukalimbo lupili lwa ŋanda ya kwa Yehova [ukupepa kwakwe ukwasansabikwa ukwa cine] . . . Shikakonkomokelako inko shonse, bakayako na bantu na bantu abengi, no kutila, Endeni, natunine tuye ku lupili lwa kwa Yehova, . . . ukuti atulange imibele yakwe, no kuleka twende mu nshila shakwe.”—Esaya 2:2, 3.
14. Ni shani fintu twingeshiba abantu ba kwa Lesa ilelo?
14 E ico, umulimo wa kucitilo bunte kwa mu cibulungwa conse pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa bushininkisho bwakosa ubwa kuti tuli mupepi ne mpela ya ino micitile ibifi no kuti ubuntungwa bwa cine nabupalama. Abatandalila abantu mu kuba no bukombe bwaisulamo isubilo ubwa calo cipya ica kwa Lesa balondololwa pa Imilimo 15:14 (NW) pamo nga “abantu ba pe shina [lya kwa Lesa].” Ni ba nani basende shina lya kwa Yehova no kupeelo bunte bwa mu cibulungwa conse pa lwa kwa Yehova no Bufumu bwakwe? Icalembwa ca mu lyashi lya kale ica mu mwanda wa myaka walenga 20 casuka ukuti: ni Nte sha kwa Yehova sheka. Ilelo bafika mu mpendwa ukucila pa mamilioni yane mu filonganino ukucila pali 66,000 ukushinguluke calo conse.—Esaya 43:10-12; Imilimo 2:21.
15. Ukulosha ku milandu ya bupolitiki, ni shani fintu twingeshiba ababomfi ba cine aba kwa Lesa?
15 Ubushininkisho na bumbi ubwa kuti Inte sha kwa Yehova shilefikilisha amasesemo pa lwa mulimo wa kushimikila Ubufumu bumonwa pali Esaya 2:4 apasoso kuti: “Bakasuke abafule mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti; lukasuke uluko alubulo kusumbwilo lupanga ku luko, nangu kusambilila kabili ubulwi.” E co abo abalecito mulimo wa kushimikila kwa mu cibulungwa conse pa lwa kuteka kwa Bufumu bwa kwa Lesa tabafwile “ukusambilila kabili ubulwi.” Yesu asosele ukuti tabafwile ukuba “ba pano isonde.” (Yohane 17:16) Ici cilepilibula ukuti bafwile ukuba abashibuulamo lubali mu milandu ya bupolitiki, ukukanayakana mu kukansana ne nkondo sha nko. Ni bani bashaba ulubali lwa calo kabili abashisambilila kabili ubulwi? Na kabili, icalembwa ca mu lyashi lya kale ica mu mwanda wa myaka uwalenga 20 cilashininkisho ukuti: ni Nte sha kwa Yehova sheka.
16. Ukaba uwa kukumanisha kwaba shani umulimo wa kusambilisha kwa mu cibulungwa conse ukwa kwa Lesa?
16 Umulimo wa kusambilisha uwa mu cibulungwa conse uwa Nte sha kwa Yehova ukatwalilila nelyo fye ni pa numa Lesa aleta ici calo cibifi ica ndakai ku mpela ya ciko. Esaya 54:13 alondolola ukuti: “[Abana baume, NW] bobe bonse bakaba abasambilishiwa kuli Yehova.” Uku kusambilisha kukaba ukwa kupwilikisha nga nshi ica kuti Esaya 11:9 asobela ukuti: “Icalo cikesulamo ukwishiba Yehova, ifyo amenshi yafimba pali bemba.” Ukusambilisha kwatwalilila kukakabilwa te kuli bakapusunsuka beka aba mpela ya ici calo cikote na ku bana abo abakafyalwa pambi mu calo cipya lelo na kabili ku mabilioni ya bakabwelela ku bumi mu kubuuka. Mu kupelako, umuntu uuli onse uwaikala pe sonde akasambilishiwa ifya kubelesha ukuisalila kwakwe mu kulinga mu kati na nkati ka mipaka ya mafunde ya kwa Lesa. Ica kufumamo? “Abalanda bakapyaninine calo, no kuilemeno bwingi bwa mutende.”—Ilumbo 37:11.
Ubuntungwa Bukalamba Nelyo fye ni Nomba
17. Cinshi Mose aebele abantu ba kwa Lesa aba pa kale ukucita?
17 Lintu abena Israele ba pa kale baali apepi no kwingila mu Calo Calaiwa, Mose alandile kuli bene no kusoso kuti: “Namusambilishe ifipope ne fya bupingushi, ifyo Yehova Lesa wandi anjebele, ku kuleka muficite mu kati ka calo ico muleingilamo ku kucikwata. E ico bakeni no kucita; pantu ici e mano yenu kabili e mucetekanya wenu ku menso ya bantu na bantu, abakomfwe fipope ifi fyonse, no kutila, Cine cine uluko ulu ulukalamba bantu ba mano kabili ba mucetekanya. Pantu luko nshi lukalamba ululi no mulungu mupepi no ko luli, ifyo Yehova Lesa wesu aba ilyo lyonse tulila kuli wene?”—Amalango 4:5-7.
18. Buntungwa nshi ubukalamba ubwisa nelyo fye ni nomba kuli abo balebombela Lesa?
18 Ilelo amamilioni abapepa Yehova nabo bene bali apepi no kwingila mu calo calaiwa—icalo cipya. Pa mulandu wa kuti balomfwila amafunde ya kwa Lesa, bakwata wene mupepi na bene kabili baba abapusanako ukufuma ku bantu na bantu bambi. Kale kale Lesa alibalubula ukufuma ku mfundo sha bufi isha butotelo, ukutemwo mushobo, ukubomfya imiti ikola ishili ya mwi funde, ukupupa buluko, inkondo, na ku cikuko ca malwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba. Mu kulundapo, alibekatanya muli bumunyina bwa pa kati ka nko ubushingatobeka ubwa kutemwa. (Yohane 13:35) Tabafulunganishiwa pa lwa nshita ya ku ntanshi lelo ‘balaanga ku kubuuta ku mutima.’ (Esaya 65:14) We buntungwa ulakula buntu baipakisha nelyo fye ni nomba pa kubombela Lesa nga Kateka!—Imilimo 5:29, 32; 2 Abena Korinti 4:7; 1 Yohane 5:3.
Ukulubula Bambi Ukufuma ku Fisumino fya Bufi
19, 20. Ni shani fintu abantu balubulwa ku kusambilisha kwa Baibolo pa lwa mibele ya bafwa?
19 Abengi abo Inte sha kwa Yehova shishimikilako na bo bene baleisa ku kusanga ubu buntungwa. Ku ca kumwenako, mu mpanga uko ukupepa kwa fikolwe kucitwa, Inte sha kwa Yehova baleishibisha kuli bambi ukuti abafwa tabali aba mweo ukuli konse kabili te kuti bacene aba mweo. Inte basonta kuli Lukala Milandu 9:5, apalondolola ukuti “aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo.” Na kabili balosha kwi Ilumbo 146:4, ilisosa ukuti lintu umuntu afwa “abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe.” E co Baibolo ilango kuti takwabako umupashi wa mulungulwa nelyo umweo uushifwa uwa kucita ukuposha nelyo ukutiinya aba mweo. Takuli ukukabila, kanshi, ukwa konaula indalama shaculilwa ukushita imilimo ya ŋanga nelyo bashimapepo.
20 Ukwishiba kwalungikwa ukwa Baibolo ukwa musango yo kulubula abantu ukufuma ku fisambilisho fya bufi ifya mulilo wa helo no mutwala. Lintu abantu basambilila icine ca Baibolo ukuti abafwa tabaishiba kantu nangu kamo, kwati bali mu tulo tukalamba, tabasakamana na kabili pa lwa cacitika ku batemwikwa babo abafwa. Mu cifulo ca ico, balolesha ku ntanshi ku nshita ya kusungusha intu umutumwa Paulo alandilepo lintu asosele ukuti: “Kukabo kwima ku bafwa kwa balungama na bashalungama.”—Imilimo 24:15.
21. Ni bani mu kukanatwishika abakasanshiwapo pa kati ka abo bakabuushiwa, kabili mu kupalishako cinshi cikaba ukwankulako kwabo?
21 Mu kubuuka abafwa bakabwela ku bumi pe sonde abalubulwa ku ciyayaya ukufuma ku mfwa yapyanwa iya buAdamu. Ukwabulo kutwishika abo ababuushiwa bakasanshamo abana abapeelwe lambo ku milungu ya cina Kanaani, ukupala Moleke, abalumendo abapeelwe lambo ku milungu ya cina Aztec, na mamilioni iminshipendwa abapeelwe lambo ku mulungu wa nkondo. Fintu bakaba abapapushiwa kabili abacankwa abo abaali kale ifinakabupalu fya fisumino fya bufi! Ababushiwa aba musango yo kuti lyene mu nsansa babilisho kuti: “Fili kwi ifikuko fyobe, we Mfwa? Ali kwi pumpunta obe, we ku Mbo?”—Hosea 13:14.
Sapikeni Yehova
22. Nga ca kuti tulefwaya ukwikala mu calo cipya ica kwa Lesa, cinshi tulekabila ukusunga mu muntontonkanya?
22 Bushe ulefwaya ukwikala mu calo cipya icalungama ica kwa Lesa, uko kukaba ubuntungwa bwa cine? Nga ni fyo, lyene senda mu kukatama amashiwi ya pali 2 Imilandu 15:2 aya kuti: “Yehova ali kuli imwe ilyo imwe muli kuli wene; nga mwamufwaya, kuti asangwa kuli imwe; lelo, nga mwamusuula kuti asuula na imwe.” Kabili sunga mu muntontonkanya ukuti ukubombesha kobe ukwafumaluka ku kusambilila pa lwa kwa Lesa no kumusekesha takwakapite ukwabulo kumonwa. AbaHebere 11:6 basoso kuti Lesa ni “kalambula wa bamufwayafwaya.” Kabili Abena Roma 10:11 atila: “Umuntu onse uulemutetekela takalengwe insoni iyo.”
23. Mulandu nshi tulingile ukwawila icalo cipya ica kwa Lesa ica buntungwa?
23 Pa cifutu fye ce sonde pali icalo cipya ica kwa Lesa ica buntungwa bwa cine. Mulya “ifibumbwa na fyo fikalubulwa ku busha bwa kubola no kutwalwa mu buntungwa bwa bukata bwa bana ba kwa Lesa.” Kabili “[Lesa] akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka.” (Abena Roma 8:21; Ukusokolola 21:4) Lyene ababomfi ba kwa Yehova bonse bakenuna imitwe yabo kabili mu kusangalala ukwawila icalo cipya ica kwa Lesa ica buntungwa pa kupunda ukuti, ‘Twamutootela, mwe Yehova, pa buntungwa bwa cine mu kupelako!’
Kuti Waasuka Shani?
◻ Ni shani fintu Yehova alangishe amaka yakwe ku kulubula abantu bakwe?
◻ Buntungwa nshi ubwa kusungusha bukabako mu calo cipya ica kwa Lesa?
◻ Ni shani fintu Yehova alesambilisha abantu ku bumi?
◻ Buntungwa nshi bumo ubo abantu ba kwa Lesa baipakisha nelyo fye ni nomba pa kubombela Yehova?
[Icikope pe bula 10]
Yehova alangishe ukucilapo kwakwe pa milungu ya bufi iya Egupti, ukulubula bakapepa bakwe
[Ifikope pe bula 12, 13]
Ilelo, ababomfi ba cine aba kwa Lesa beshibikilwa ku kubomba umulimo wakwe uwa kusambilisha uwa mu cibulungwa conse no kusende shina lyakwe