Mulandu Nshi Ukupelelwa Kwakulile Fyo?

ISUBILO lya bumi bwawaminako—lyanonkwa mu kupelako! Abantu abengi abekala mu yali pali iyo nshita East Germany balisumine ici lintu Ilinga lya Berlin lyabongolwelwe mu November 1989. Ukucilapo panono pa mwaka umo pa numa, nangu cibe fyo, baliilishenye ulwa “kusanga icalo cakaluka ica demokrasi ya bumuŋaŋina fyonse icakosa ukubomba naco ukucila pa bumi bwacingililwe ne Linga lya Berlin.” Ica kufumamo? Ukubulwe nsansa no kupelelwa kwalekulilako.

Ulukaakala lwa pa mayanda no lwa mu bwikashi pambi kuti lwapatikisha abantu ukusha amayanda yabo mu kusapika umutelelwe, lelo banono bausanga. Bamo kuti bapelela fye na mu kuba pa kati ka babulwa amayanda abasaka insakwe mupepi ne misebo ya mu misumba. Mu fyalo fimo abengi aba aba bapelela mu kuibimba mu mibombele ya bulashi iyapikana. Pa kukanaba na maka ya kukwata iŋanda pa mulandu wa kuti tababomba, te kuti bengile incito pantu tabakwata adresi wa pa ŋanda. Ifipani filolekesha pa milandu ya bapelelwa ifya kamfulumende filesha ukwaafwa, lelo cilasendako inshita pa kupikulula impika. E co ukukalifiwa no kupelelwa filasokelelamo.

Abanakashi abengi balapatikishiwa ku kupelelwa ukufika mu cine cine ku ntampulo sha makankamike. Muli lipoti ya Women and Crime in the 1990s, kafundisha we funde Dr. Susan Edwards alondolola ukuti: “Ukuibimba kwa bakashana [muli bucilende] kwaba pamo nga ica kufumamo ca kulungatika ica cifwaikwa ca bunonshi, te kubulisha kwa kuisalapula nelyo icikulilo ca lupwa.” Mu kupalako, abalumendo abafuma pa mayanda mu kufwaya incito tabasanga ishili shonse. Bamo, mu kupelelwa, bapelela mu kuba ‘bakalume abacende,’ ukupeela imibili yabo ku balaalana aba bwamba bumo bwine mu kukabushanya ne fya kulya ne ŋanda, ukuibimba mwi bumba lya ntalamisoka.

Imibombele ya bupolitiki iyakaluka, ulukaakala, amafya ya fya bunonshi, fyonse kuti fyabalamuna icipimo ca kupelelwa. Nangu fye bantu bafika apatali mu masambililo tabacilikila ukupelelwa ilyo bafwaya ukusungilila inshila ya bumi bwabo iya busambashi ilintu balebomba ne mpika sha fya ndalama ishileingilishiwako. Ica kufumamo? “Ulumanimani lulengo wa mano ukubo watumpa,” nga fintu Imfumu ya pa kale Solomone yasosele!a (Lukala Milandu 7:7) Mu cine cine, ukupelelwa kutungulula impendwa ya bantu ileingilishiwako ukubuula inshila yabipisha iya kufuminamo—ukuipaya.

Inshila Yabipisha iya Kufuminamo

Imilandu iingi iya kuipaya pa kati ka bacaice ilanga ukuti nabo bene balyambukilwako ku cinkunka ca kupelelwa. Kalemba wa mikululo ya malyashi umwina Britain aipwishe ukuti: “Cinshi pa lwa nshita yesu icilelenga ukupelelwa kwa bapungwe ukwakule fyo?” Mu kufwailisha kwa bana pa kati ka mishinku ya myaka 8 na 16 abatekelwe mu fipatala pa numa ya kwesha ukuipaya na sumu, Dr. Eric Taylor uwa ku Institute of Psychiatry iya London acita lipoti ukuti: “Icintu cimo icaibela cali bwingi bwa bana abali abapelelwa na babulwe subilo pa lwa fintu.” Britain ilangilila imilandu yatunganishiwa 100,000 ishili ya kulenge mfwa lelo iya ku mufulo iya kunwa sumu cila mwaka mu cilingana no kukuuta kwapelelwa ku kwaafwiwa.

Akabungwe kamo aka kwaafwa abapiina mu Britain katendeke imibombele ya kumfwa mu kuba ne cililishi ku bapelelwa. Muli iyi nshila aba kupanda amano ba kako batungile ukutambika “ifya kupyanikapo pa mfwa.” Nalyo line, balasumina ukuti tababa na maka ya kupikulula impika isho shilenga abantu ukuba abapelelwa.

Impendwa ya kuipaya ibelebesha “icipimo ca kununuka no kubulisha ukukondenkana kwa kwangalila pamo muli sosaite,” e filandapo inyunshipepala ya The Sunday Correspondent. Mulandu nshi impendwa ya kuipaya ibelele iyasumbana ilelo? Inyunshipepala yalosesheko ku “kubulwa amayanda, ukunwa kuleingilishiwako, icintiinya ca AIDS no kwisalwa kwa fipatala fya mashilu” nga ifya kusangwilako fipatikisha abantu umo umo ukufika ku fipimo fya kupelelwa ifya musango uyo ica kuti balanguluka ukuipaya ukuba e kupikulula fye kweka ku mpika shabo.

Bushe kwalibako isubilo ilili lyonse ilya kufumyapo ukupelelwa? Ee, “Inukeni, inuneni imitwe,” e kubilikisha kwa kusoka ukwa kwa Yesu! (Luka 21:28) Cinshi cintu apilibwile? Lisubilo nshi lyabako?

[Futunoti]