Ni Shani Fintu Umona Ulubembu?

“MULANDU nshi atwalilila ukwipusha ukulekelelwa kwa membu shesu mwi pepo?” e fyailishenye namayanda umo uwalesambilila Baibolo na umo uwa Nte sha kwa Yehova. “Cumfwika kwati ndi ntalamisoka.” Pamo fye ngo yu mwanakashi, abengi ilelo tababa abaibukila ulwa membu shabo kano fye nga ca kuti nabacita umusoka.

Ici calibe ca cine ukucilisha mu fyalo fya ku Kabanga, uko abantu mu cishilano tabakwata imfundo ya lubembu lwapyanwa nga fintu cisambilishiwa mu mabutotelo ya buYuda na ya buKristu. (Ukutendeka 3:1-5, 16-19; Abena Roma 5:12) Ku ca kumwenako, abaShinto balundanya ulubembu ku fiko ifyo ifingawamishiwa ukupitila mu kupeepeesha kwa kamuti ka kwa shimapepo, ako kakwata ipepala nelyo kolokondwe iyakakililwa ku mpela ya kako. Muli iyi mibombele takwaba ukulapila kukabilwa pa cicitilwe. Mulandu nshi? “Te ncitilo fye sha bubifi, lelo utuyofi twa cifyalilwa utushingalamwa, nato twine twaleitwa tsumi [ulubembu],” e filondolola Kodansha Encyclopedia of Japan. Utuyofi twa cifyalilwa, tsumi iyo iishaba cishingamo ca bantu, twalangulwikwe ukuba imembu isho shalengele impupo sha kusangulula ukupwa.

Ici catungulwile ku kutontonkanya kwa kuti ulubembu ululi lonse, nelyo fye incitilo sha bubifi ishalecitwa ku mufulo (ukufumyako fye incitilo sha buntalamisoka isho ishingakandilwapo ukulingana ne funde) kuti shafumishiwapo ukupitila mu mpupo sha kusangulula. Pe samba lya mutwe “Ukusefya kwa Butotelo Ukwa Kusangulula UbuPolitiki mu Japan,” The New York Times yaloseshe ku mimwene ya musango yo no kulondolola ukuti bapolitishani mu Japan ababimbwa mu mashiku bailanguluka abene ukuba “abasangululwa” lintu basalwa cipya cipya kuli bakasala. Muli ifyo, takuba ukuwamya kwa cine cine ukucitwa, kabili amashiku yapalako kuti pambi yacitwa na kabili.

AbaBuddha abasumina muli samsara, nelyo ukufyalwa cipya cipya, ne cifundisho ca Karma bakwata imimwene yapusanako. “Ukulingana ne cifundisho ca karman,” e filondolola The New Encyclpædia Britannica, “imyendele isuma iletako ica kufumamo cawama kabili ica nsansa kabili ipanga ukukongamina ku ncitilo shapalako ishisuma, ilintu imibele yabipa iletako ica kufumamo ca bubifi kabili ipanga ukukongamina ku ncitilo shabipa ishabwekeshiwapo.” Mu mashiwi yambi, imyendele ya lubembu itwala ifisabo fyabipa. Icisambilisho ca Karma cakakanishiwa ku cisambilisho ca kufyalwa na kabili, nga fintu baKarma bamo basoswa ukutwala ifisabo mu bumi bwa nshita ya ku ntanshi iyataluka nga nshi ku bumi umo incitilo yacitiilwe.

Ni shani fintu ici cisambilisho cambukila abasumina muli cene? Umwanakashi wa ciBuddha uyo mu kufumaluka uwasumine muli Karma asosele ukuti: “Natontonkenye ukuti tacalepanga amano ukuculila icintu cimo ico nafyelwe naco lelo ico nshaishibepo icili conse. Nali no kucipokelela nge shamo lyandi. Ukwimba basutra no kwesha na maka ukwikala ubumi busuma takwapikulwile impika shandi. Nabele uwa cinse kabili uushaikushiwa, uuilishanya lyonse.” Icisambilisho ca buBuddha pa lwa fya kufumamo fya myendele ya bubifi camushile no kuyumfwa kwa kusaaluka.

BuConfucius, ubutotelo na bumbi ubwa ku Kabanga, bwasambilishe inshila yapusanako iya kubombelamo no bubifi bwa buntunse. Ukulingana na Hsün-tzu, umo uwa batatu aba mano ya buntunse abakalamba aba ciConfucius, icifyalilwa ca buntunse cibifi kabili cakongamina ku kuba ica kaso. Pa kusungilila umuyano wa kwangalila pamo pa kati ka bantu abakwata ukukongama kwa lubembu, akomaile pa kukatama kwa li, icipilibula imibele isuma, umucinshi, no muyano wa fintu. Meng-tzu, uwa mano ya buntunse na umbi uwa ciConfucius, nangu cingati alelumbulula imimwene yapusanako iya cifyalilwa ca buntunse, amwensekeshe ukubapo kwa masakamika ya mu bwikashi kabili, ukucetekela mu cifyalilwa ca bantu ukuba icisuma, ashintilile pa kuwamyako kwa pa lwakwe ku kupikulula. Mu nshila shonse shibili, aba mano ya buntunse aba ciConfucius basambilishe ukukatama kwa kusambilila no kukansha pa kulwisha ulubembu mu calo. Nangu cingati ifisambilisho fyabo filasuminishanya no kukabilwa kwa li, imfundo yabo iya lubembu no bubifi yaba iya fye nga nshi.—Linganyeniko Ilumbo 14:3; 51:5.

Ukushibantukila kwa Mfundo ya Lubembu ku Masamba

Ku Masamba, imimwene pa lubembu yaba mu cishilano iyalengama, kabili abantu abengi balisumina ukuti ulubembu e ko lwaba kabili lulingile ukusengaukwa. Nangu cibe fyo, imimwene ya ku Masamba ukulola ku lubembu ilealuka. Abengi balatamisha pa mbali ukwibukila konse ukwa lubembu, ukulondolola ishiwi lya kampingu nga “ulwendo lwa kuyumfwa uwa mulandu,” icintu cimo ica kusengauka. Ukucila pa myaka 40 iyapitapo, Papa Pius XII alilishike ukuti: “Ulubembu lwa uno mwanda wa myaka lwaba kulufya ukwibukila konse ukwa lubembu.” Ukulingana no kufwailisha kwasabankanishiwe muli magazini ya cila mulungu iya ciKatolika Le Pelèrin, amaperesenti ya kupapusha 90 aya bwingi bonse ubwa bantu ba mu France, umo abantu abengi baitunga ukuba baRoma Katolika, tabasumina na kabili mu lubembu.

Mu cine cine, ku Kabanga na ku Masamba, abantu abengi nomba bamoneka ukwikala mu kucingililwa kwaikushiwa ukwabula ukucululushiwa ku kwibukila kwa lubembu. Bushe ico, nangu cibe fyo, cipilibula ukuti ulubembu talwabako? Bushe kuti twasuula lwene ukwabula ubusanso? Bushe ulubembu lukabala alufumapo?