Lintu Umo Aita, Bushe Ulasuka?

NGA FINTU CASHIMIKWA NA SHINICHI TOHARA

KU lubali lwa kubalilapo ulwa bumi bwandi, nshabalileita Lesa, atemwa ukulolesha kuli wene ku butungulushi. Bashikulu na bamama baali nabakuuka ukufuma ku Japan ukuya ku Hawaii, kabili abafyashi bandi baali baBuddha. Tabali abapimpa sana mu citetekelo cabo, e co amatontonkanyo pa lwa kwa Lesa tayaishile mu muntontonkanya wandi ilyo nalekula.

Lyene nasambilile pa lwa kusanguka kabili natendeke ukutontonkanya pa fintu cali bupumbu ukusumina muli Lesa. Nangu cibe fyo, ilyo amasomo yandi aya lyonse yalelunduluka, amasambililo ya sayansi yanjishibishe ku kusambilila intanda, physics (sayansi ya maka ya cifyalilwa), no kusambilila ifya bumi. Ubushiku nalepunamina mwi ulu kabili nalepapa fintu intanda shonse shabeleko kulya. Ishiwi lya kutepelesha mu kati kandi lyatendeke ukwipusha ukuti: ‘Bushe kuti kwabako Lesa uulelama fyonse ifi fintu?’ Naishileyumfwa ukuti kufwile kwalibako Umo kulya. Umutima wandi watendeke ukwita, ‘Ni ani uyu wine Lesa?’

Pa numa ya kupwisha isukulu lya ku sekondari, naisangile ne mwine uwakakililwako ku ncito yandi pamo ngo waishiba ifya kulungisha pa cikuulwa cikumba ifya kunwa fikola, kabili nshakwete inshita ya kwetetula pa lwa cipusho pa lwa kwa Lesa. Mu kwangufyanya nakumenye Masako, uwabele umukashi wandi mu 1937, kabili mu kupelako twalipaalilwe na bana batatu. Mwandi Masako ashininkisha ukuba cibusa wa busumino kabili nyina wa bunyinu!

Nomba apo nalikwete ulupwa, natontonkenye mu kushika pa lwa nshita yesu iya ku ntanshi. Na kabili natendeke ukufumina pa nse no kulolesha intanda. Nalishininwe ukuti kwaliko Lesa. Nshaishibe untu uyo Lesa aali, lelo natendeke ukwita kuli wene nangu ni fyo. Mu kubwekeshabwekeshapo nalilombele ukuti: ‘Nga ca kuti e ko mwaba kumo ku nse uko, napaapaata afweni ulupwa lwandi ukusanga inshila ya kwenda mu nsansa.’

Ukwita Kwandi mu Kupelako Kwalyaswikwe

Twaleikala na bafyashi bandi ukutula apo twaupanine, lelo mu 1941 twatendeke ukuikalila mu Hilo, Hawaii. Pa numa fye ya kubelesha mu ŋanda yesu iipya, abena Japan balisanshile Pearl Harbor, pa December 7, 1941. Yaali ni nshita ya kubuukana, kabili uuli onse alisakamikwe pa lwa nshita ya ku ntanshi.

Umweshi umo pa numa ya kusansa kwa Pearl Harbor, nalepukuta motoka yandi lintu umwaume antununwike no kuntambika icitabo icakwete umutwe wa kuti Children. Ailondolwele umwine nga Ralph Garoutte, umutumikishi wa Nte sha kwa Yehova. Nshaumfwikishe ico alesosa, lelo nali uwasekelela muli Lesa, e co nalipokele icitabo. Umulungu wakonkelepo, Ralph alibwelele no kuntambika isambililo lya Baibolo ilya pa ŋanda. Nangu cingati nalyumfwile ulwa Baibolo, iyi yali e nshita ya kubalilapo iyo mu cituntulu namwene imo. Nalipokelele isambililo lya Baibolo, kabili umukashi wandi na nkashi inankwe umwaice baliilundileko.

Icine ca kuti Baibolo yali Cebo ca kwa Lesa calinjebekeshe mu cine cine. (2 Timote 3:16, 17) Ukuti Yehova alikwete imifwaile cali icacilapo ukusungusha. Aali e Kabumba nalefwaya! (Esaya 45:18) Twali abacincimushiwa ukusambilila ukuti Paradise ya kutendekelako iyalufiwe yali no kubweshiwa cipya cipya pano pene pe sonde, kabili kuti twaba ulubali lwa iko. (Ukusokolola 21:1-4) Pano e pali icasuko ku bwite bwandi kuli Lesa!

Twalandile ku uli onse kabili kuli bonse pa lwa cine cipya icasangilwe. Abafyashi bandi batontonkenye ukuti twali abapena, lelo ico tacatufuupwile. Pa numa ya myeshi itatu iye sambililo lya Baibolo ilyashika, pa April 19, 1942, umukashi wandi na ine twalibatishiwe mu cilangililo ca kuipeela kwesu kuli Lesa wesu, Yehova. Umwaice wa kwa Masako umwanakashi Yoshi no mulume wakwe, Jerry, uyo pali iyo nshita ali nailunda kwi sambililo lya Baibolo, balibatishiwe capamo na ifwe. Twakwete fye ukwishiba kwapelela ukwa Malembo ya Mushilo, lelo kwali ukwakumanina ku kutusesha ku kufwaya ukubombela Lesa.

Mu kuba ne nkondo ya cibili iyali icili iyaluma, natungenye ukuti impela ya ino micitile yali mupepi nga nshi, kabili umukashi wandi na ine twayumfwile ukukabila kwa kusoka abantu ulwa ici. Ralph no mukashi wakwe bali ca kumwenako muli uku kuloshako. Bonse babili Ralph no mukashi wakwe balebomba nga bapainiya, abatumikishi ba nshita yonse aba Nte sha kwa Yehova. Nalingenye imibele yesu kuli iyo iya kwa Ralph. Alikwete umukashi na bana bane. Nalikwete umukashi na bana fye batatu. Nga kuti acita bupainiya, ningile ukuba na maka ya kucita bwene na ine. E co umweshi wakonkele pa lubatisho lwesu, twalipwishe umulimo wa bupainiya.

Nelyo ni pa ntanshi nshilasuminishiwa nga painiya, nalipoosele ifintu fyonse ifishakabilwa, ukusanshako ne cilimba candi ica nsale, umutoolilo, na violin (Icilimba). Nali uwatemwishe nyimbo, lelo nalipoosele fyonse ukufumyako fye harmonica yandi iinono. Mu kulundako, incito yandi iya mu cikuulwa cikumba ifya kunwa fikola tayali na kabili iya kucebusha. (Abena Filipi 3:8) Napangile trailer (icikocikala ca kusendamamo) no kulolela ukumona nga ca kuti Yehova aali no kwasuka ukupaapaata kwandi ukwa kubomfiwa. Nshali nakulolela inshita yalepa. Twalisuminishiwe nga bapainiya ukufuma pa June 1, 1942. Mu kulungatika twalingile mu kubombela Yehova inshita yonse kabili tatwatala atuyumfwa ubulanda kuli uko kupingululapo.

Ukucita Bupainiya mu Hawaii

Capamo na Ralph no mukashi wakwe, twafimbile Hawaii, Icishi Cikalamba, ukusanshako Kona, incende yalumbuka iya kofi, na Kau. Muli shilya nshiku twabombele mu kuba ne cilimba. Cali icafina kwena, lelo twali tucili abacaice kabili abakosa. E co, mu kuba ne cilimba mu kuboko kumo ne cola ca fitabo ku kuboko kumbi, twakonkele utushila utuli tonse uto nakalimo twali no kututungulula ku ba kutwi ukuumfwa mu mabala ya kofi, ifilime, ne ncende iili yonse imbi. Lyene, pa numa ya kufimba icishi conse, twalipeelwe umulimo ku Kohala pa Cishi Cikalamba. Kohala yali cilime cinono ica fisali, icaikalwamo na bena Cauca, abena Phillipines, abena China, abena Hawaii, abena Japan, na bena Portugal. Ibumba limo limo lyalikwete imyata ya liko, imfundo, ifyatemwikwa, na mabutotelo.

Ilyo natendeke bupainiya, nshaingilepo incito ya ku mubili na kabili. Pa nshita imo twaikalile mu ndalama isho nasungile, kabili ilyo ukukabila kwaimineko, naleya mu kwipaya isabi no muteela. Ku ca kupapusha, lyonse nalebwela ku ŋanda ne sabi. Twalesaba umusalu wa mu mpanga ne fya kusashila fyalemena mu mbali ya musebo, kabili ifyo fyalengele ifya kulya fyesu ifya mulalilo ukununkila. Napangile ica kufumbikilamo ukufuma kwi lata, kabili Masako asambilile ukufumbika umukate. Wali mukate wawamisha uo nshabalalyapo.

Lintu twaile ku Honolulu kwi bungano lya Bwina Kristu mu 1943, Donald Haslett, uwali pali ilya nshita kangalila wa musambo mu Hawaii, alitulaalike ukuselela kulya kabili ukulaikala mu muputule unono uwakuulilwe pa garaji ya Watch Tower Society. Napeelwe umulimo wa kusakamana ifipe fya musambo kabili naliipakishe imyaka yakonkelepo isano iya kucita bupainiya ukufuma palya.

Ubwite Bushaenekelwa

Mu 1943 twaumfwile ukuti Sosaite yalitendeke isukulu lya kukansha bamishonari ku mulimo wa cilendo. Fintu twali no kuba aba nsansa ukusangwako! Indupwa shakwete abana tashalaalikweko, nangu ni fyo, e co tatwalangulwikepo. Nangu cibe fyo, mu 1947, Munyina Haslett atwebele ukuti Sosaite yafwaile ukwishiba nga ca kuti kwaliko abena Hawaii abali bonse abali abaitemenwa ukubuula umulimo wa cilendo mu Japan. Alitwipwishe ifyo twatontonkenye, kabili ukupala Esaya, nasosele ukuti: “Ntumeni.” (Esaya 6:8) Umukashi wandi ayumfwile mu nshila imo ine. Tatwashimunwike pa lwa kwasuka ubwite bwa kwa Yehova.

E ico twalilaalikwe ukusangwa kwi Sukulu lya Gileadi ilya Watchtower ku kukanshiwa nga bamishonari. Ukulaalikwa kwasanshishemo abana besu abanono batatu. Bambi basano, Donald na Mabel Haslett, Jerry na Yoshi Toma, na Elsie Tanigawa, nabo bene balilaalikwe, kabili bonse capamo twapangile ulwendo lwesu ukuya ku New York mu mupepo wa 1948.

Twalalenye icalo cikalamba na basi. Pa numa ya nshiku shitatu muli basi, ifwe bonse twalinakile, kabili Munyina Haslett atubulwile ukuti tutusheko no kutubilishako mu hotela. Lintu twapatwike muli basi, umwaume umo alitutununwike no kupunda ati: “Japs! (ishiwi lya kupumya abena Japan) Naya ku ŋanda ku kusenda imfuti no kwisa balasa!”

“Te bena Japan,” e fyasosele Munyina Haslett. “Bena Hawaii. Bushe te kuti umone ubupusano?” Twalipusushiwe ku kulandapo kwakwe ukwa mu kwangufyanya.

Bushe mu cine cine twali ulubali lwe kalasi lyalenga 11 ilya Gileadi? Camoneke nge ciloto ca kusungusha. Ifya cine cine fya ciko, nangu ni fyo, mu kwangufyanya fyabele ifyamonekesha. Mwi kalasi lyesu, abasambi 25 balisalilwe ku wali pali ilya nshita presidenti wa Watch Tower Society, Nathan H. Knorr, ku kukanshiwa ku mulimo wa bumishonari uwali no kucitikako mu Japan. Apantu natuntwike ku Japan kabili nalelanda iciJapan panono, nalipeelwe umulimo wa kusambilisha ulu lulimi kuli ili bumba lya basambi. Apantu nshali uwafikapo muli ulu lulimi, ici tacali icayanguka; lelo mu nshila imo bonse twalitungulwike!

Pali ilya nshita umwana wesu umwaume, Loy, aali ne myaka ya bukulu ikumi, kabili abana banakashi besu, Thelma na Sally, bali ne myaka ya bukulu cinekonsekonse na mutanda. Ilyo twali ku sukulu, cinshi cacitike kuli bene? Nabo bene baleya ku sukulu! Basi yalebasenda ulucelo no kubabwesha ku ŋanda pa numa mu kasuba. Lintu abana babwelele ku ŋanda ukufuma ku sukulu, Loy alebomba na bamunyina pa farmu ya Sosaite, kabili Thelma na Sally balebombela mu muputule wa kuwashishamo balepeta ututambala.

Ukupekanishisha Umuntontonkanya ku Cishaishibikwa

Lintu twapwile isukulu lya Gileadi pa August 1, 1948, twalefwaisha ukuya ku mulimo wesu. Munyina Haslett alitutangilile ku kufwaya icifulo ca kwikalako bamishonari. Mu kupelako, asangile iŋanda ya ntunti shibili mu Tokyo, kabili pa August 20, 1949, ulupwa lwesu lwalimine ukuya ku mushi wesu uwa nshita ya ku ntanshi.

Ilyo tatulafika mu Japan, ilingi line naletontonkanya pa lwa ici calo ca ku Kabanga. Nalangulwike bucishinka bwa bantu ba ku Japan kuli bashikulwibo aba buntunse na kuli kateka. Abena Japan abengi bapeele ubumi bwabo kuli aba bakateka ba buntunse. Mu kati ka nkondo ya calo iya cibili, bakensha ba ndeke ba kamikaze bafwilile kateka pa kutonta indeke yabo pa fyanso fyatuulikwa ifya ngalaba sha nkondo isha balwani. Ndebukisha ukutontonkanya ukuti nga ca kuti abena Japan baliba aba busumino nge fyo kuli bashikulu ba buntunse, cinshi bengacita nga ca kuti basangile Shikulu wa cine, Yehova?

Lintu twafikile mu Japan, kwaliko fye bamishonari cinelubali na bakasabankanya banono muli cilya calo conse. Ifwe bonse twatendeke ukubomba, kabili nalitukwite ukuwamyako ukwishiba kwandi ukwa lulimi kabili nali na maka ya kutendeka amasambililo ya Baibolo na bengi abaleita kuli Lesa mu mitima yabo. Impendwa ya abo abasambi ba Baibolo aba mu kubangilila balitwalilila aba busumino ukufika na kuli kano kasuba.

Umulimo wa Bumishonari na Bana Besu

Ni shani fintu twali no kukumanisha umulimo wa bumishonari mu kuba na bana banono batatu aba kusakamana? Cisuma, Yehova aali e maka ku numa ya conse. Twapokelele indalama shinono isha kubweseshapo pa fipooswa ukufuma ku Sosaite, kabili Masako alebila ifya kufwala fya bana. Mu kulundapo twalepokelela ukwaafwa ukufuma ku bafyashi bandi.

Pa numa lintu apwile isukulu lya ku sekondari ilya kutendekelako, Loy abombele pa musambo wa Japan uwa Watch Tower Bible and Tract Society pa kashita kamo. Nangu cibe fyo, pa mulandu wa mpika sha butuntulu bwa bumi, apingwilepo ukubwelela ku Hawaii ku kundapwa. Wene no mukashi wakwe nomba balebombela Yehova mu busumino mu California. Icupo cakwe cafuminemo ukupaalwa kwesu na beshikulu bane aba busumino. Bonse balibatishiwa, kabili umo, capamo no mukashi wakwe, alebombela pa Bethel ya ku Brooklyn, icishinte cikalamba ica Nte sha kwa Yehova.

Abana bandi abanakashi, Thelma na Sally, baishibikwe nga bamishonari lintu bakulile. Pali ino nshita Thelma alebomba nga mishonari mu musumba wa Toyama. Sally aupilwe kuli munyina mishonari, Ron Trost, kabili balibombela mu Japan nga bamishonari mu mulimo wa kwenda ukucila pa myaka 25.

Ukufuma ku Kapinda ka ku Kuso Ukuya ku Kapinda ka ku Kulyo

Pa numa ya kupoosa imyaka ibili mu Tokyo, twatuminwe ku Osaka pa myaka ibili. Umulimo wesu uupya watutwele ku kapinda ka ku kuso ku Sendai, uko twabombele imyaka mutanda. Ilya myaka mu Sendai yatupekanishishe ku kupeelwa kwa mulimo ku cishi ca Japan icabela ku kapinda ka ku kuso ukwalepesha, Hokkaido. Caali ni mu Hokkaido e mo abana banakashi besu baishibikwe nga bamishonari. Caali ni kulya na kabili e ko twali no kubelesha imiceele ya mupepo intu inshita shimo yalefika ku kutalala kwa menshi makaasa. Pa numa ya kwikala mu Hawaii ya mu ncende yakaba cali kwaluka kukalamba!

Lyene, bushiku bumo ukwitwa kupya kwalilile mu matwi yandi mu musango wa kalata ukufuma ku Sosaite. Yalinjipwishe ukwisula iofesi lya musambo mu Okinawa, iyali icili pe samba lya kulama kwa United States. Ukusela ukufuma ku nsongo yatalala iya ku kapinda ka ku kuso aka Japan ukuya ku caishibikwa nomba nge ciputulwa cabesha ukwalepa ku kapinda ka ku kulyo aka Japan kwaletele ukusonsomba kukalamba. Cinshi nali no kucita? Nangu cingati nayumfwile uushafikapo, nalifikile mu Okinawa mu November 1965, capamo no mukashi wandi uwa busumino nga lyonse. Bushe ubumi mu Okinawa bwali no kuba cimo cine ngo bumi mu Japan? Ni shani pa lwa ntambi? Bushe abantu baali no kwankulako ku bukombe bwa kwa Yehova ubwe pusukilo?

Lintu twafikile, kwaliko bakasabankanya ukucepako pali 200 mu Okinawa. Nomba kwabako ukucila pali 2,000. Mu nshiku sha mu kubangilila, nali kangalila wa muputule uwa nshita lubali kabili kangalila wa musambo uwa nshita lubali. Ukwenda ukupulinkana ifishi fyonse kwangafwile ukukuula ukwampana kwapalamisha na bamunyina kulya, kabili ncipenda ukuba ishuko pa kuti nalibabombele.

Abalubukako ku Mpika?

Incito yesu iya bumishonari tayabele iyalubukako ku mpika napacepa. Ilintu twali pa kutuusha mu United States mu 1968, Masako alilwele kabili aali no kulepulwa. Akwete cimumena ukufumishiwa mu mala kabili lyene alipuupuutwike mu kupapusha. Tatwakwete inshuwalansi ya fya cipatala, kabili twali abasakamikwa ukuti nakalimo tatwakabe na maka ya kubwelela ku mulimo wesu. Ku ca kupapusha, nangu cibe fyo, ifibusa mu citetekelo balitusakamene muli fyonse.

Pa lwandi, nomba ndeikala mu kuba ne mpika iyaseeka ku balwele ba shuga. Nangu cingati nshili mpofu, ukumona kwandi kwalyonaika icabipisha. Lelo ukupitila mu cikuuku ca kutemwa ica kwa Yehova, nalikwata amaka ya kulya ifya kulya fya lyonse ifya ku mupashi ukupitila mu kukutika ku matepu yakopwa aya Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! Bamunyina ne nkashi aba mu citetekelo nabo baafwa ukupitila mu kumbelengela ifyebo fyalekanalekana.

Ni shani fintu ningatwalilila ukupeela amalyashi ya cintubwingi mu kuba no kumona kwandi ukwaonaika? Mu kubalilapo nalekopa amalyashi yandi kabili nalelisha yene pa fisoselo ilintu nalekonkamo mu kubomfya umubili. Nangu cibe fyo, pa mitubululo ya mwana mwanakashi wandi, naliwemyeko pali ici. Pali ino nshita ndakopa amalyashi yandi pali tepu rekorda inono no kupeela yene ilintu ndeumfwa mu twa kumfwilako mu matwi ku lyashi lyandi ilyakopelwa libela.

Ilyo lyonse twalolenkene ne mpika shine shine, tatwatalile atufilwa ukwita pali Yehova. Mu kupelako, amapaalo ayo yafumine mu kupikulula impika ukwa kwa Yehova lyonse yamoneke ayacilapo ubukulu ukucila fintu impika shamoneke ukuba. Ukutwalilila mu mulimo wakwe e nshila fye yeka iya kulangilamo ukwikushiwa kwesu.

Pa numa ya myaka 23 mu Okinawa, na kabili twalipeelwe umulimo ku ncende imo ine uko twabombele lintu twafikile fye mu kubalilapo mu Japan. Iofesi likalamba ilya Sosaite ne ŋanda ya iko iya bamishonari iyakulisha fyaba pa cifulo ca kubalilapo ica cilya cikuulwa ica ntunti shibili mu Tokyo, icashitilwe na Munyina Haslett imyaka iingi nga nshi iyapitapo.

Pa mbali ya kwa Masako na ine, aba mu bantu besu 11 nomba balebomba nga bamishonari mu Japan. Bonse bacimona nge shuko likalamba ukumona ukukula uko Yehova aleta kuli ici calo icafulamo intambi sha ciBuddha ne ciShinto. Umulimo mu Japan wakwete intendekelo inono, lelo amaka ya kwa Yehova yalitwala pa ntanshi “uluko” lwa bakasabankanya ba mbila nsuma ukucila pali 167,000.—Esaya 60:22.

Lintu naitile kuli Lesa, alinjaswike. Lintu andaalike, nalyaswike mu kushininkisha. Umukashi wandi na ine tuyumfwa ukuti twalicita fye ico tufwile ukucita. Ni shani pa lwa iwe? Lintu Kabumba obe aita, bushe ulasuka?

[Icikope pe bula 28]

Ulupwa lwa kwa Tohara na bamo abe bumba lyabo ilya bapainiya mu Hawaii, 1942

[Icikope pe bula 29]

Abana ba kwa Tohara pa Gileadi mu 1948

[Icikope pe bula 31]

Aba nsansa pa kuti balyaswike ubwite, Shinichi na Masako Tohara balipwa imyaka 43 mu mulimo wa bumishonari