“Ukuupana Kube kwa Mucinshi Kuli Bonse”
“Ukuupana kube kwa mucinshi kuli bonse, no busanshi bwa cupo bube ubushakowela.”—ABAHEBERE 13:4.
1. Cinshi cintu abantu abengi basambilila pa lwa cupo catunguluka?
AMAMILIONI ya bantu, nelyo fye ni muli ino nkulo ya kulekana kwayanguka, balaipakisha ifyupo fyashikatala. Balisanga inshila ku kutunguluka, te mulandu no kupusana kwa buntu ne cikulilo. Ifyupo fya musango yo filasangwa pa kati ka Nte sha kwa Yehova. Mu milandu iingi aba baupana bakasumina ukuti balikwatapo inshita sha nseko ne sha bulanda, nelyo fye fimo ifilenga ukuilishanya kuli umo no munankwe. Nalyo line, balisambilila ukupula mu fikuuku finono no kusunga ingalaba yabo iya cupo iyashikatala. Finshi fyaba e fimo ifya kusangwilako ifyabafwilisha ukushipikisha?—Abena Kolose 3:13.
2. (a) Fya kusangwilako nshi fimo ifyashininkishiwa ifikasha icupo? (b) Fya kusangwilako nshi fimo ifingapinuna icupo? (Moneni umukululo pe bula 14.)
2 Ukulandapo ukwacitilwe na bamo abo ifyupo fyabo ifya Bwina Kristu fyaba fya nsansa kabili ifyakokola kwaba ukwa kusokolole fingi. Umulume umo uwaupa pa myaka 16 atile: “Lyonse lintu impika yaimako, twalicita ukubombesha mu cine cine ku kukutika ku mimwene ya umo no munankwe.” Ici cebekesha cimo ica fya kusangwilako fikosha mu fyupo ifingi—ukumfwana kwaisuka, ukwa kulungatika. Umukashi, uwaupwa pa myaka 31, alondolwele ukuti: “Ukwikatane minwe no kucite fintu fya musamwa ku kusungilila icitemwiko pa kati kesu caba lyonse e ca kubalilapo.” Kabili ulo lwaba e lubali lwalundwapo ulwa kumfwana. Na bambi babili, abaupana mupepi ne myaka 40, bakomaile pa bucindami bwa kusungilila imibele ya milangwe, iya kuba na maka ya kuiseka abene no kusekana. Na kabili balandile ukuti calibaafwile ukuba na maka ya kumona ifyawamisha ne fyabipisha muli umo no munankwe kabili nalyo line ukulangisha ukutemwa kwa bucishinka. Umulume alumbwile ukuitemenwa kwa kusumine filubo kabili lyene no kulombo kwelelwa. Ukwaba umupashi wa kunakila, icupo cikakondenkana ku kuiteulula ukucila ukuputuka.—Abena Filipi 2:1-4; 4:5, Kingdom Interlinear.
Imibele Yaaluka
3, 4. Kwaluka nshi mu mibele kwacitikako ukukuma kuli bucishinka mu cupo? Bushe kuti wapeele fya kumwenako?
3 Pa makumi yanono aya myaka ayapita, ukupulinkane calo conse, imimwene yalyaluka ukukuma kuli bucishinka mu cupo. Abantu bamo abaupa nelyo ukuupwa basumina ukuti tapaba icalubana no kwangala, ishiwi lyayanguka ilya muno nshiku ilya bucende, ukucilisha nga ca kuti umunankwe wa mu cupo nacishiba kabili nacipokelela.
4 Kangalila umo uwa Bwina Kristu alandile pa lwa mibele ati: “Icalo caba nge capoosa ukwesha ukuli konse ukwa kwikalila ku mutande wa mibele isuma. Imyendele ya musangwela yaisa mu kumonwa nge ya kale.” Abantu balumbuka aba bupolitiki, aba fyangalo, ne fya kusekesha balatoba apabuuta ifipimo fya Baibolo ifya myendele isuma, kabili abantu ba musango yo batwalilila ukucindikwa. Kwaba mupepi no kukanabako insoni ukulundanishiwa ku musango uli onse uwa kuulungana nelyo kupaasuka. Umusangwela na bumpomfu ni limo limo fye fikatamikwa muli sosaite iyo beta iya ba pa muulu. Lyene, pa cishinte ca ‘akana ka nsha takaluba muti nyina alileko,’ icinabwingi bakonka ico ca kumwenako no kutekelesha ico Lesa asenuka. Caba kwati ni fintu umutumwa Paulo acilumbulwile ukuti: “Pa kuba abakunkuma baipeela kuli bucilende, ku kubomba no lunkumbwa ukukowela konse.”—Abena Efese 4:19; Amapinda 17:15; Abena Roma 1:24-28; 1 Abena Korinti 5:11.
5. (a) Cinshi caba e mimwene ya kwa Lesa pa bucende? (b) Cinshi casanshiwa mu kubomfya kwa Baibolo ukwe shiwi “ubulalelale”?
5 Ifipimo fya kwa Lesa tafyateluka. Yaba e mimwene yakwe ukuti ukwikala pamo ukwabula ukumwenamo kwa cupo cili kwikala mu bulalelale. Ukubulwa bucishinka mu cupo na nomba kucili kwaba bucende.a Umutumwa Paulo alondolwele mu kulengama ukuti: “Yangu! bushe tamwaishibo kuti abashalungama tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa? Mwitumpikwa; nangu ba bulalelale, nangu abapepo tulubi, nangu bacende, nangu ababembuka na baume banabo . . . tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa. Kabili imwe bamo e fyo mwali; lelo mwalisambilwe, lelo mwalishishiwe, lelo mwalungamikilwe kwi shina lya kwa Shikulu Yesu Kristu na mu [mupashi] wa kwa Lesa wesu.”—1 Abena Korinti 6:9-11.
6. Kukoselesha nshi twingasanga mu mashiwi ya kwa Paulo pali 1 Abena Korinti 6:9-11?
6 Icishinka ca kukoselesha muli lilya ilembo cili ni numbwilo ya kwa Paulo, “Kabili imwe bamo e fyo mwali; lelo mwalisambilwe.” Ee, abengi abo kale baendele mu “kucishamo uko kwine kwa kuipoosaika” kwasekemuka balikutuluka, balipokelela Kristu ne lambo lyakwe, kabili balisambwa. Balisalapo ukusekesha Lesa pa kutungulula ubumi bwa mibele isuma kabili balicililako kuba ba nsansa pamo nge ca kufumamo.—1 Petro 4:3, 4.
7. Kukangana nshi kwabapo mu kumfwikisha kwa “bucisenene,” kabili mimwene nshi iya Baibolo?
7 Pa lubali lumbi, ubulondoloshi bwa calo ca muno nshiku ubwa bucisenene bwaba ubwasundulwa nga nshi ica kuti tabwendela pamo ne mimwene ya kwa Lesa. Dikishonari ilondolola “ica bucisenene” pamo nga “icapusana ku mibele isuma yaimikwa.” “Imibele isuma yaimikwa” iya lelo, iitekelesha ukulaalana kwa pa ntanshi ya cupo no kwa ku nse ya cupo pamo pene no kwa bwamba bumo bwine, e cintu Baibolo yasenuka nga bucisenene. Ee, ukufuma ku mimwene ya Baibolo, bucisenene kutoba kwabipisha ukwe funde lya mibele isuma iya kwa Lesa.—Ukufuma 20:14, 17; 1 Abena Korinti 6:18.
Icilonganino ca Bwina Kristu Caambukilwako
8. Ni shani fintu bucisenene bwingambukila abo baba mu cilonganino ca Bwina Kristu?
8 Bucisenene ilelo bwabo bwaseeka ica kuti kuti bwabiko kutitikisha pali abo bali mu cilonganino ca Bwina Kristu. Kuti bwasonga bene ukupitila mu maprogramu ya pa TV ayaandatila konse, ayabotelesha, amavideo, ne fya kubelenga filangisho bwamba. Nelyo cingatila iciputulwa cinono ica Bena Kristu balyambukilwako, cilingile ukwishibikwa ukuti ubwingi bwa milandu ya kutamfya ukufuma mu mitande ya Nte sha kwa Yehova pa myendele yabulo kulapila iishalinga Umwina Kristu yaampana ku mibele imo iya bucisenene bwa bwamba. Ku lubali lwashininkishiwa, iciputulwa cikalamba ica abo batamfiwa mu kupita kwa nshita baleshiba ifilubo fyabo, ukubuula na kabili inshila ya bumi bwasanguluka, kabili mu kupita kwa nshita balabweshiwa mu cilonganino.—Linganyeniko Luka 15:11-32.
9. Ni shani fintu Satana anasha abashaibukila?
9 Takwabako ukutwishika ukuti Satana aleendauka nge nkalamo iilelila, uwaiteyanya ukumina abashaibukila. Ifya kubeleleka fyakwe, nelyo “ifya bucenjeshi,” fileikata Abena Kristu bashaibukila cila mwaka. Umupashi wabako lyonse uwa calo cakwe wa kaso, uwa kuisekesha, no wa bucisenene. Wikusha fye umubili. Ukaana ukuilama.—Abena Efese 2:1, 2; 6:11, 12, utulembo twa pe samba, NW; 1 Petro 5:8.
10. Ni bani bengakumanya itunko, kabili mulandu nshi?
10 Ni bani mu cilonganino bengaba abasansalikwa ku matunko ya bucisenene? Icinabwingi ca Bena Kristu, nampo nga ni ba eluda mu cilonganino ca cikaya, bakangalila benda, aba pa Bethel, bapainiya abashimikila amaawala ayengi cila mweshi, abafyashi bapamfiwa abalesakamana ulupwa, nelyo abacaice abalolenkana no kutitikisha kwa fibusa. Itunko lya ku mubili lyabe lyaseeka kuli bonse. Ukulembula kwa bwamba kuti kwasonkomonwa lintu takuleenekelwa. Muli fyo Paulo kuti alemba ukuti: “E ico uuletila naiminina ndi, acenjele epali awa. Ica kwesha tacamusanga kano ica buntuuntu fye.” Ca bulanda, lelo Abena Kristu bamo mu fifulo fya kushingamwa balinakila kuli ici citeyo ca bucisenene.—1 Abena Korinti 10:12, 13.
Ukulembulwa no Kubelelekwa
11-13. Mibele nshi imo iyatungulula kuli bucisenene?
11 Matunko nshi ne mibele ifyatungulula bamo ku nshila ya bupumbu iya bucende no bulalelale? Fyabe fingi kabili ifyapikana kabili filapusana ukufuma ku calo cimo nelyo ulutambi ukuya ku lunankwe. Nangu cibe fyo, kwalibako imibele imo iya citendekelo iisa pa bwelu mu fyalo ifingi. Ku ca kumwenako, calishimikwa ukuti bamo baliteyanya imitebeto uko ifya kunwa fikola fyaliko mu kukakuka. Bambi balitemenwe inyimbo sha ku calo isha kusonsomba no kucinda kwa kubimbula. Mu ncende shimo isha mu Africa, kwalibako abaume bakankaala—abashasumina—abakwata bakanakashi; abanakashi bamo balitunkwa ukufwayako umutelelwe wa mu fya ndalama mu mibele ya musango yo nelyo cingatila cibimbamo bucisenene. Mu ncende shimbi abalume ba Bwina Kristu balisha indupwa shabo ku kusange mikalile mu mikoti nelyo kumbi. Lyene bucishinka bwabo na bucishinka ku cupo filabikwa ku bwesho ku cipimo cimo nelyo inshila isho bashali na kukumanya ku mwabo.
12 Mu fyalo fyatumpuluka bamo baliwila mu lukose lwa kwa Satana pa kuba ilingi line no muntu wa bwamba bwapusana ukwabula umuntu umbi ukubapo—pamo nga lyonse ukuba mu kupalamana kwaisalilwa ukwa muli motoka pa kusambilila ukwensha.b Baeluda abalecita ifipempu fya bucemi nabo bakabilo kubelesha ukucenjela pa kuti tabali beka na nkashi lintu balemufunda. Ukulanshanya kuti kwaluminishiwa mu nkuntu no kufumamo imibele ya kulenge nsoni kuli bonse babili.—Linganyeniko Marko 6:7; Imilimo 15:40.
13 Imibele ilumbwilwe pa muulu yalitungulula Abena Kristu bamo ukunenuna ukuibaka kwabo no kucita incitilo sha bucisenene. Kwati fye ni fintu cacitike mu mwanda wa myaka wa kubalilapo, baliisuminisha abene beka ‘ukutunkwa no kulembulwa ku lunkumbwa lwabo lwine,’ icatungulula ku lubembu.—Yakobo 1:14, 15; 1 Abena Korinti 5:1; Abena Galatia 5:19-21.
14. Mulandu nshi untu akaso kabela e ca kusangwilako ca cikalamba mu milandu ya bucende?
14 Ukulanguluka kwasakamanishisha ukwa kutamfya kulango kuti incitilo sha bucisenene shalikwata ifya kusangwilako fimo ifya citendekelo mu cinkumbawile. Mu milandu ya musango yo mulabamo umusango umo uwa kaso. Mulandu nshi twalandile fyo? Pantu mu milandu ya bucende, umuntu umo wa kaele nelyo abantu bali no kucenwa. Kuti caba munankwe wa mu cupo wa mwi funde. Cikaba mu kushininkisha bana, nga eko bali, pantu nga ca kuti ubucende bwafumamo ukulekana, abana, abafwaisha ukucingilila kwa lupwa lwaikatana, kuti pambi baculilamo apakalamba. Umucende aletontonkanya fye maka maka pa lwa buseko bwakwe no busuma. Ako kaba kaso.—Abena Filipi 2:1-4.
15. Finshi pambi fyali ifilenga ukutungulula ku bucende?
15 Ilingi line ubucende tabuba ni ncitilo ya ilyo line fye iya bunake. Kwalibako ukubotelela kwa panono panono, nelyo fye ukushingelukwa, mu cupo mwine. Nakalimo ukumfwana kwasanguka ukwa cibelesho fye nelyo ukwatalalila. Kuti pambi kwabako ukukoseleshanya kunono. Umo umo pambi kuti asendela umunankwe mu kabepekesho. Abaupana pambi tabaleikusha umo no munankwe mu kwampana kwa bwamba pa nshita yalepako. Mu kushininkisha lintu ubucende bwacitikako, kulabako na kabili ukwampana kwacepelako na Lesa. Yehova talekutulukwa mu kulengama nga Lesa wa mweo uwiluka amatontonkanyo yesu yonse ne ncitilo. Kuti pambi caba fye no kuti mu muntontonkanya wa mucende, “Lesa” liba lishiwi fye, umuntu wa kwelenganya fye uushaba lubali lwa bumi bwa cila kasuba. Lyene cibe cayangukilako ukubembukila Lesa.—Ilumbo 51:3, 4; 1 Abena Korinti 7:3-5; AbaHebere 4:13; 11:27.
Ulufungulo ku Kucincintila
16. Ni shani fintu Umwina Kristu engacincintila itunko lya kubulwo busumino?
16 Nga ca kuti Umwina Kristu uuli onse ali no kuisango mwine ukweshiwa ukwingila mu nshila ya kubula ubusumino, fya kusangwilako nshi filingile ukulangulukwa? Ica ntanshi, itontonkanyo lilingile ukupeelwa ku bupilibulo bwa kutemwa kwa Bwina Kristu, ukwashimpwa mu kukosa pa fishinte fya Baibolo. Ukutemwa kwa ku mubili nelyo ukwa lunkumbwa takulingile nangu panono ukusuminishiwa ukucilima no kucincisho kuwila mu kaso, ukuleta ukucula kuli bambi. Ukucila, imibele ilingile ukumwenwa ukufuma ku mimwene ya kwa Yehova. Ilingile ukumwenwa mu fyashingulukako fyakulilako ifya cilonganino no musaalula untu iyo myendele yabipa ingaleta pali cene na pe shina lya kwa Yehova. (Ilumbo 101:3) Akayofi kuti kasengaukwa pa kukwata umuntontonkanya wa kwa Kristu pa mulandu kabili lyene ukubomba mu kulinganako. Ibukisheni, ukutemwa kwabula kaso ukwapala ukwa kwa Kristu takupwa.—Amapinda 6:32, 33; Mateo 22:37-40; 1 Abena Korinti 13:5, 8.
17. Fya kumwenako nshi ifya kukuulilila ifya busumino fintu twakwata?
17 Ulufungulo ku kucincintila lwaba kukosha icitetekelo ca umo ne cimonwa ce subilo lya ku ntanshi. Ici cipilibula ukusunga mu kusumbuka mu mutima ifya kumwenapo fyapulamo ifya bumpomfu fintu abaume na banakashi ba busumino aba kale, na Yesu umwine, basha. Paulo alembele ukuti: “E ico na ifwe, pa kuba abashingulukwa kwi kumbi lya nte ilyakule fi, tube abafuule cifinine conse no lubembu ulwalambatila, tubutuke no mukoosha ulubilo ulwabikilwa ifwe, ukutonta amenso kuli Yesu, kelenganya kabili kawaminisha wa citetekelo cesu, uyo, pa mulandu wa kusekelela ukwabikilwe pa ntanshi yakwe, ashipikishe ku [cimuti ca kucushiwilwapo, NW], ukusuule nsoni, no kwikala ku kulyo kwa cipuna ca bufumu ca kwa Lesa. E ico tontonkanyeni uwashipikishe conse ici ku fikansa fya babembu ifya pali wene, ukuti mwinaka no kuba abatompoke mitima.” (AbaHebere 12:1-3) Ukucilo kutula ingalaba ya cupo, umuntu wa mano akatontonkanya inshila sha kuwamishamo uboni ubuli bonse ku kucipuupuutula, muli fyo ukusengauka icimfokonshi ca kufutika no bucenjeshi.—Yobo 24:15.
18. (a) Mulandu nshi ukufutika talyabela lishiwi lyakosesha ku kulondolola ubucende? (b) Ni shani fintu Lesa amona ukufisha imilapo?
18 Bushe ukufutika, icili ni bucisanguka, lishiwi lyakosesha ukukuma kuli bucisenene? Bucisanguka bwaba kufutuka ukuseekeshiwa nelyo ukucetekelwa. Mu cine cine umulapo wa cupo ubimbamo ukuseekeshiwa no bulayo bwa kutemwa no kuteesa, nangu cingaba shani, ukupula mu nshita shisuma ne shabipa. Cibimbamo icintu cimo ico abengi balanguluka nge ca kale mu nshita shintu tuleikalamo—icebo ca umo ica mucinshi icilumbululwa mu mulapo wa cupo. Ukufutuka kulya kuseekeshiwa cili kucita umusango wa kusangukilo mwina mwakwe wa umo. Imimwene ya kwa Lesa iya milapo yalilondololwa mu kulengama muli Baibolo ukuti: “Ilyo walaye cilayo kuli Lesa, wishimba ku kucifisha; pantu takuli ukubekelwa mu bawelewele. Ico walaya, fisha.”—Lukala Milandu 5:4.
19. Mu kucilanya na cinshi Satana asekelela lintu Nte afilwa?
19 Shi lekeni peba ukutwishika pa lwa cene. Pamo fye nga fintu kubako ukusekelela mu muulu pe pusukilo lya mubembu umo, e fyo kubako kusekelela kukalamba pe sonde pali ba cinkupiti wa kwa Satana, abamoneka na bashimoneka, lintu umo uwa Nte sha kwa Yehova afilwa ukusunga bumpomfu bwakwe.—Luka 15:7; Ukusokolola 12:12.
Amatunko ya Buntuuntu Fye
20. Ni shani fintu twingacincintila itunko? (2 Petro 2:9, 10)
20 Bushe bucisenene bwabo bushingasengaukwa mu milandu imo? Bushe umubili na Satana fyaba ifyakosesha ica kuti Abena Kristu te kuti baficincintile no kusunga bumpomfu bwabo? Paulo apeela ukukoselesha muli aya mashiwi: “Wa cishinka Lesa, uushakamuleke ukweshiwa ukucila muli ico mwinganasha; lelo pamo ne ca kwesha akacita na pa kufuminamo, ukuti mube na maka ya kucishipikishako.” Mu calo ca lelo te kuti pambi tusengauke amatunko umupwilapo, lelo pa kwalukila kuli Lesa mwi pepo, kuti mu kushininkisha twashipikisha no kucimfye tunko ilili lyonse.—1 Abena Korinti 10:13.
21. Fipusho nshi fili no kwasukwa mwi sambililo lyesu likonkelepo?
21 Cinshi Lesa atupeela ku kutwaafwa ukushipikisha amatunko no kuba bakacimfya? Cinshi ngo muntu umo umo tukabila pa kupokolola ifyupo fyesu, indupwa shesu, pamo pene no kushimikwa kwe shina lya kwa Yehova ne lya cilonganino? Icipande cesu cikonkelepo cili no kulanguluka ifyo fipusho.
[Amafutunoti]
a “‘Ubulalelale’ mu mano yasaalala, kabili nga fintu lyabomfiwa pali Mateo 5:32 na 19:9, mu kushininkisha lilosha kwi longo lyasaalala ilya kwampana kwa bwamba kwabindwa kabili ukushili kwa mwi funde ku nse ya cupo. Porneia [ishiwi lya ciGreek ilyabomfiwa muli ayo malembo] libimbamo ukubomfya kwabipisha ukwa bucisenene ukwa cilundwa [filundwa] ca mfwalo ica mu muntunse umo mu kucefyako (nampo nga ni mu nshila ya cifyalilwa atemwa iyapaasuka); na kabili, kufwile kwaliko umuntu umbi kuli bucisenene—umuntunse wa bwamba ubuli bonse, nelyo icinama.” (Ulupungu lwa kwa Kalinda, September 15, 1983, amabula 27-8) Ubucende: “Ukulaalana kwa bwamba ukwa kuitemenwa pa kati ka muntu waupa nelyo ukuupwa no muntu umbi uushili umulume wa mwi funde nelyo umukashi.”—The American Heritage Dictionary of the English Language.
b Ukwabulo kutwishika, kuti kwabako utushita twalinga lintu munyina engapayanya imyendele kuli nkashi, kabili imibele ya musango yo taifwile ukutunganishiwa.
Bushe Uleibukisha?
◻ Finshi fyaba e fya kusangwilako fimo ifyafwilisha ukukoshe cupo?
◻ Mulandu nshi tulingile ukusengaukila imimwene ya calo iya mibele isuma?
◻ Finshi fyaba e matunko yamo ne mibele ifingatungulula kuli bucisenene?
◻ Cinshi caba e lufungulo lukalamba ku kucincintila ulubembu?
◻ Ni shani fintu Lesa atwaafwa mu nshita ye tunko?
[Akabokoshi pe bula 14]
IFYA KUSANGWILAKO FYASEEKA MU FYUPO FIKALILILA
◻ Ukukakatila kwashangila ku fishinte fya Baibolo
◻ Bonse babili abaupana bakwato kwampana kwakosa na Yehova
◻ Umulume alacindika umukashi wakwe, ukuyumfwa kwakwe ne mimwene
◻ Ukumfwana kusuma pa cishinte ca cila kasuba
◻ Bafwaya ukusekesha umo no munankwe
◻ Imibele ya milangwe; ukuba na maka ya kuiseka umwine
◻ Mu kukakuka ukusumine filubo; mu kukakuka balelela
◻ Ukusunga icitemwiko icumi
◻ Ukuba abaikatana mu kukusha no kusalapula abana
◻ Lyonse ukwikatana mwi pepo kuli Yehova
IFYA KUSANGWILAKO FYABIPA IFIBOTELESHE CUPO
◻ Akaso no kutalama
◻ Ukufilwo kucitile fintu capamo
◻ Ukumfwana kwapelebela
◻ Ukubulisha kwa kupandashanya amano kwakumanina pa kati ka baupana
◻ Imibomfeshe ya ndalama iyabipa
◻ Ukupusana kwa fishinte mu kubomba na bana nelyo na bana ba kusangamo
◻ Umulume ukuwisha kasuba ku ncito nelyo ukulekelesha ulupwa ku milimo imbi
◻ Ukufilwa ukusakamana ukukabila kwa lupwa ukwa ku mupashi
[Icikope pe bula 15]
Ukusunge cupo ica mucinshi kuleta insansa shibelelela