Papias Akatamike Ifyebo fya kwa Shikulu

“NSHAIPAKISHE ukuba na bo abasose fingi, kano abo abasambilishe icali icine.” E fyalembele Papias, Umwina Kristu waitunga uwa mu mwanda wa myaka walenga ibili uwa Nshita yesu Iyaishibikwa.

Papias aikeleko mu ciputulwa ca nshita icakonkele fye pa mfwa ya batumwa ba kwa Yesu Kristu. Na kuba, aali wa kubishanya nankwe uwa kwa Polycarp, uyo ukulingana no kushimika uwasambilile ukufuma ku mutumwa Yohane. Ifi fya kwishibikilwako, ukwendela pamo ne nshila Papias anonkelemo kwishiba, ficilenga ukupalishako kuti aali uwaebwa bwino.

Inshila Yabamo Kusakamana

Icilaka ca kufwaya icine ica kwa Papias calimonekesha mu kulengama mu mabuuku yasano ayapanga ifyalembwa fyakwe pa fyebo fya kwa Shikulu. Mu myaka yakwe iyabangilileko, ukwabulo kutwishika Papias alisungile ubwingi bwa cine cintu ali naumfwa. Pa numa, ukufuma kuntu aleikala mu musumba wa ku Frugia uwa Hierapoli, mu Asia Minor, Papias aleipukisha abakoloci ku kushininkisha nga ca kuti balitalile abamonapo nelyo ukumfwapo abali bonse aba batumwa ba kwa Yesu. Mu kuswatuka alibepwishe no kulemba cintu bali no kusosa.

Papias alondolola ukuti: “Nshakashingashinge ukulemba . . . icili conse cintu nasambilile mu kusakamanisha pa nshita iili yonse ukufuma ku bakalamba, na cintu naibukishe mu kusakamanisha, ukumwebekesho lwa bucine bwa fiko. Pantu, ukupala abantu abengi, nshaipakishe ukuba na bo abasose fingi, kano abo abasambilishe icali icine; kabili nshaipakishe ukuba na bashimika amakambisho ya bambi, kano abo bashimika ayo ayapeelwe na Shikulu ku citetekelo kabili ayafuma ku cine icituntulu. Kabili uuli onse nga ca kuti anungama uwali umukonshi wa bakalamba, kuti nalomba ubulondoloshi ubwapeelwe na bakalamba—cintu Andrea nelyo cintu Petro asosele, nelyo cintu Filipi nelyo cintu Toma nelyo Yakobo, nelyo cintu Yohane nelyo Mateo basosele, nelyo abali bonse abasambi ba kwa Shikulu.”

Icitabo Cakwe

Ukwabulo kutwishika ubwingi bwa kwishiba kwa ku mupashi e ko bwali kuli Papias. Kuti twaelenganya fye fintu afwile akutike mu kufindamina ku fyebo fya kulonsha ifyakumine ku bumi bwa pa lwakwe no butumikishi bwa umo na umo uwa batumwa. Mupepi na 135 C.E., Papias alembele fintu ali no kushimika mwi buuku lyakwe. Ku ca bulanda, ili buuku lyaliluba. Lyalyambwilwe na Irenaeus, Umwina Kristu waitunga uwa mu mwanda wa myaka walenga ibili C.E., kabili na kuli kalemba wa lyashi lya kale uwa mu mwanda wa myaka walenga ine Eusebius. Na kuba, lyali licili lilebelengwa mu mwanda wa myaka walenga 9 C.E. kabili napamo e ko lyali ukufika na mu mwanda wa myaka uwalenga 14.

Papias asumine mu Kuteka kwa Myaka Ikana ukuleisa ukwa kwa Kristu. (Ukusokolola 20:2-7) Ukulingana na Irenaeus, alembele ulwa nshita “lintu ububumbo, ubwalengwa cipya cipya kabili ubwalubulwa, bukamesha ubwingi bwa misango yonse iya filyo, ukufuma ku mume wa mu muulu no kufunda kwe sonde, kwati fye ni fintu abakalamba, abamwene Yohane, umusambi wa kwa Shikulu, bashimike ukuti bali nabomfwa uko Shikulu asambilishe pa lwa isho nshita.” Papias mu kulundapo alembele ukuti: “Ku basumina ifi fintu fyalicetekelwa. Kabili lintu Yuda, shikamfutu, akene ukusumina no kwipusho kuti, ‘Ni shani ukuletwako kwa cintu ca musango yo kukacitwa na Shikulu?’ Shikulu atile, ‘Abo bakafika kuli isho nshita bakamona.’”

Papias alembele pa nshita lintu buGnostic bwali ubwaanana. Ba Gnostic bakobenkenye amano ya buntu, ukutunganya, inkama sha cisenshi no buKristu bwa busangu. Mu cishinka, ubulondoloshi bwa kwa Papias ubwa nsoso sha mano isha kwa Shikulu, nelyo ifyebo, bwali kwesha kwa kucilikila ibimbi lya buGnostic. Pa numa yakwe, Irenaeus atwalilile ukukaanya bumupashi bwa bufi na makukumya ubwa baGnostic. Ifitabo fya baGnostic fifwile fyali ifikulu, ukusonga ukuloshako kwa kapeta milomo ukwa kwa Papias kuli “abo abakwatishe fingi ifya kusosa.” Ubuyo bwakwe bwali ubwalengama—ukucincintila ubufi ku cine.—1 Timote 6:4; Abena Filipi 4:5.

Ukulandapo pa Malandwe

Mu fipimfya fya fyalembwa fya kwa Papias ifyo ficilipo, tulasangamo ukulumbulwa kwa fya kushimika ifyalembelwe na Mateo na Marko. Ku ca kumwenako, Papias alanda ulwa calembwa ca kwa Marko ukuti: “Marko, pa kuba e waleilwilako Petro, alembele mu kulungika icili conse cintu aibukishe.” Mu kulundapo ukwikalilo bunte ku kulungikwa kwa ili Ilandwe, Papias atwalililo kuti: “E co lyene Marko tacitile mpuso, lintu alembele muli iyo nshila ifintu fimo ukulingana na fintu alefibukisha; pantu acilengele e kwangwako kwakwe kumo ukukanashako icili conse cintu aumfwile, nelyo ukwandikamo ubulondoloshi ubuli bonse ubwa bufi.”

Papias apeela ubushininkisho bwa ku nse ubwa kuti Mateo mu kutendekelako alembele Ilandwe lyakwe mu lulimi lwa ciHebere. E fyasosa Papias ati: “Alembele ifyebo mu lulimi lwa ciHebere, kabili umo na umo afipilibwile mu kuwamisha ukufika pantu engapesha.” Cili capalishako ukuti Papias alicitile ukuloshako ku bulondoloshi bwe Landwe ubwa kwa Luka na Yohane, pamo pene na ku fyalembwa fimbi ifya Malembo ya Bwina Kristu aya ciGreek. Nga e fyo cili, kuti aba umo uwa nte sha mu kubangilila nga nshi ukwimika bucishinka bwa yako no kupuutwamo kwa bulesa. Ku ca bulanda, nangu ni fyo, fipimfya fye finono ifya fyalembwa fya kwa Papias e fyapusunsukako.

Uwaibukila Ulwa Kukabila Kwakwe Ukwa ku Mupashi

Pamo nga kangalila mu cilonganino pa Hierapoli, Papias ali ni kafwailisha ushibwelele numa. Mu kulunda pa kuba kasapika uubombesha, alangishe ukutesekesha kwaswatuka mu Malembo. Papias alangulwikepo bwino ukuti ubulondoloshi bwa cifundisho ubuli bonse ubwa kwa Yesu Kristu nelyo abatumwa Bakwe kuti bwacilapo nga nshi ukucindama ukubulondolola ukucila ubulondoloshi bwalukaaluka ubwalesangwa mu fitabo fya mu kasuba kakwe.—Yuda 17.

Papias ukulingana na lipoti apitile mu mfwa ya kufwile cisumino mu Pergamo mu 161 nelyo 165 C.E. Fintu ifisambilisho fya kwa Yesu Kristu mu cituntulu fyaambukile ubumi bwa kwa Papias ne myendele mu kushika te kuti cisoswe mu kuba no kushininkisha. Nalyo line, alikwete ukufwaisha kwaswatuka ukwa kusambilila no kulanshanya Amalembo. E ficita na Bena Kristu ba cine ilelo, pantu baliba abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi. (Mateo 5:3) Kabili ukupala Papias balakatamika ifyebo fya kwa Shikulu.