Ukumoneka Ukufuma ku Calo Calaiwe
Iseni Mutandalile Bemba wa Galili!
SHINONO incende ishisa bwangu ku mintontonkanya ya bakabelenga ba Baibolo nge fiisa bemba wa Galili. Lelo bushe kuti mwashibata no kubika mu cikope uyu bemba wa menshi yasuma, ukwishiba ififulo fyabeleshiwa, pamo nge cifulo apo umumana wa Yordani wingilila no kufumina nelyo apabela Kapernahumu na Tiberia?
Sendeniko inshita ku kubebeta ukumoneka ukufuma apasansuka ukuli pe samba, ukulinganya amanambala pali mapu na yali muli ici cipande. Ni finga ififulo fikwete amanambala mwingeshiba? Lintu mwaishiba ifyafulilako, e lintu Baibolo ikaba iya cine cine kabili iyaisulamo ubupilibulo. Pa kucite fyo, natuleya pa kutandala ukwipi, ukwabamo ukufunda.
Uku kumoneka ukufuma apasansuka kwashele ku lubali lwa pa kati ka kapinda ka ku kuso na kabanga. Natutendeke na #1. Ulu lubali nshi ulwa bemba? Ee, ku mpela yabela ku kapinda ka ku kulyo, uko umumana wa Yordani wafumina, ukutentemuka ukulola pa kati ka Samaria na Gileadi ku kwitulwila muli Bemba Wafwa. Ku kuso kuli ukumoneka kwapalamisha ukwa iyi mpela ya bemba, uko ukwalangililwa na kabili muli Kalenda ya Nte sha kwa Yehova iya 1993.
Bemba wa Galili aba mu kati na nkati ka Mukonko Wasuluka, mupepi na mamita 200 pe samba lya bemba waMediterranean. Ilyo mulebebeta uku kumoneka ukufuma apasansuka, moneni impili shasumbuka ku lulamba lwa uko ulwa ku kabanga (mupepi na #7). Imilundu ne mpili na fyo fyalisumbuka pa lulamba lwabela lwa mupepi, nelyo ulwa ku masamba, ukwebekesha ukuti uyu bemba abela pa ncende yafonka, bemba ukuba mupepi na makilomita 21 ukulepa no kupaabuka ukufika ku makilomita 12. Kwali incende mu lulamba ku kukuulamo imishi nelyo fye imisumba, pamo nga Tiberia (#2). Ibukisheni ukuti ibumba mu maato ukufuma ku Tiberia lyalalenye bemba ukufika uko Yesu mu cipesha amano aliishishe abantu 5,000.—Yohane 6:1, 10, 17, 23.
Ilyo mulesela ukukonko lulamba ukuya ku kapinda ka ku kuso ukufuma ku Tiberia, mwapita mu citungu cafunda ica Genasarete (#3).a Muli iyi ncende Yesu apeele Ilyashi lya pa Lupili, kabili napamo pa lulamba lwa mupepi, aitile Petro na bambi batatu ku kuba “abalondo ba bantu,” nga fintu cilangililwe pano. (Mateo 4:18-22) Ukwendelelako, mwafika pa Kapernahumu (#4), icali icifulo ca milimo ya kwa Yesu, iyaloshiweko nga “ku mushi ku mwabo.” (Mateo 4:13-17; 9:1, 9-11; Luka 4:16, 23, 31, 38-41) Ukutwalilila ukulola ku kabanga mu ncende ya bemba, mwacilinganya (#5) apo Yordani wa pa muulu etulwila muli bemba (pe samba). Lyene mwaisa ku ncende ya Betsaida (#6).
Kuti twabomfya nelyo fye ifi fifulo finono ku kulangilila ifyo ubwishibilo bwenu ubwa bemba wa Galili bwingamwaafwa ukukonka, no kubika mu cikope, ubulondoloshi bwa Baibolo. Pa numa Yesu aliishishe 5,000 mu ncende ya Betsaida kabili ibumba lyaeseshe ukumucite mfumu, atumine abatumwa bakwe no bwato ukulola ku Kapernahumu. Mu kati ka lwendo lwabo ulwa pa menshi, inkuuka mu kupumikisha yalikuntile ukufuma mu mpili no kwimya amabimbi, ukuleta umunsokwe mu batumwa. Lelo Yesu aishile kuli bene aleenda pali bemba, atalalike inkuuka, no kulenga bene ukufika ku mulundu ukwabulo busanso mupepi na Genasarete. (Mateo 14:13-34) Abo abafumine ku Tiberia bayabukile ku Kapernahumu na kabili.—Yohane 6:15, 23, 24.
Ukutwalilila mu ncende ya ku kabanga iya bemba, mwapita pali ico mu kupalishako caleloshiwako nge “mpanga ya bena Gadara [atemwa, Gerasa].” Ibukisheni ukuti pano Yesu atamfishe ifibanda ukufuma mu baume babili. Ilya mipashi mu bunkalwe yaingile mu mukuni ukalamba uwa bakapoli, abaponene ukuciluka icilibwe casansuka ukuya muli bemba. Umo uwa abo baume pa numa ya ico acitile ubunte mu misumba ya ciGreek iyabela lwa mupepi iya Dekapoli. Yesu afikile no kufuma muli iyi ncende no bwato ukulalanya bemba wa Galili.—Mateo 8:28–9:1; Marko 5:1-21.
Ilyo mulepwisha ukutandala kwenu ukulola ku mpela ya pe samba iya bemba, mwapita mupepi na po umumana ukalamba (uwitwa Yarmuk) aleta amenshi ayengi ku mumana wa Yordani wabela pe samba.
Baibolo tailungatika icifulo ukwacitikile ifya kuponako fimo ukushinguluka bemba wa Galili, pamo ngo kumoneka kwa kwa Yesu ukwa pa numa ya kubuuka lintu Petro na batumwa bambi baleipaye sabi (pe samba). Bushe muletontonkanya ukuti cali ni mupepi na Kapernahumu? Kwena, ubwishibilo bwenu ubwa uyu bemba wakatama bumwaafwa ukubiika mu cikope ukuti napamo e ko.
[Futunoti]
a Moneni icipande “Genasarete—‘Uwawamisha Kabili Uwayemba’” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa January 1, 1992.
[Ifikope pe bula 24]
1
2
3
4
5
6
7
N
S
E
W
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 24]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 24]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 24, 25]
Garo Nalbandian
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 25]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.