Mulandu Nshi uwa Kusuminina Icilubo?

CALI ni cimo ica fya kukumanya fyacilishapo kube fyeni mu lyashi lya kale ilya bulwi. Umushilika ushaipangasha ne fyanso abweseshe abashilika ba nkondo 400 abakalifiwa abapampamina pa kulandula umusaalula. Pa numa ya kumfwa ku kupaapaata kwa mwanakashi washipa umo fye, intungulushi ya abo baume tayacitile ico yaimine.

Iyo ntungulushi yali ni Davidi, uyo pa numa asangwike imfumu ya Israele. Akutike ku mwanakashi Abigaili pa mulandu wa kuti Davidi afwaile ukutemuna Lesa. Lintu Abigaili mu mucenjelo amulangile ukuti ukulandula umulume wakwe, Nabali, kuti kwafumamo umulandu wa mulopa, Davidi apundile ukuti: “Abe uwacindikwa Yehova Lesa wa kwa Israele uwakutuma lelo ku kunkumanya! Kabili yabe ayapaalwa amano yobe, nobe ube uwapaalwa we wandesha lelo ukwingila mu milopa, kabili ukuilandula ku minwe yandi!” Davidi aali uwa kutasha pa kuti Lesa abomfeshe Abigaili ukumucilima ukufuma ku kucita icilubo cabipisha.—1 Samwele 25:9-35.

Mwi lumbo, Davidi aipwishe ukuti: “Ni ani engeluke fya kupumbuka?” (Ilumbo 19:12) Ukupala wene, te kuti pambi tube abaibukila ulwa filubo fyesu kano fye nga ca kuti umo afishibisha kuli ifwe. Pa tushita tumbi ifya kufumamo fyabipa fitupatikisha ukwiluko kuti twacipanga icilubo, twacibulwa amano, nelyo ukubulwe cikuuku.

Te ca Kulenga Ukupelelwa

Nangu cingati ifwe bonse tulapanga ifilubo, ifi tafilingile ukuba ica kulenga ukupelelwa. Umwiminishi Edward John Phelps alandilepo kuti: “Umuntu uushipanga filubo ilingi line tacitapo icintu nangu cimo.” Kabili umusambi wa Bwina Kristu Yakobo atile: “Ifwe bonse tuipununa apengi.” (Yakobo 3:2) Bushe umwana kuti asambilila ukwenda ukwabula ukuipununapo? Iyo, pantu umwana asambilila ukufuma ku filubo kabili atwalilila ukwesha ukufikila ukushikatala kwafikwapo.

Pa kutungulula ubumi bwashikatala, na ifwe bene tukabila ukusambilila ukufuma ku filubo fyesu ne fyo ifya bambi. Apantu Baibolo ishimika ifya kukumanya fya bengi abo imibele yabo kuti pambi yabelebesha iyesu ine, kuti twaafwiwa ukusengauka ukupanga ifilubo fimo fine ifyo bapangile. Cinshi, lyene, twingasambilila ukufuma ku filubo fyabo?

Ukuicefya Imibele Yakatama

Isambililo limo lili lya kuti Lesa tasenuka bonse abapanga ifilubo lelo apingula fye abo abakaana ukulungika fyene nga bengafilungika. Imfumu ya Israele Shauli tayaumfwilile amakambisho ya kwa Yehova pa lwa kufita abena Amaleke. Lintu alolenkene na kasesema Samwele, pa kubalilapo Shauli acefeshe imilandu kabili lyene aeseshe ukupeela bambi umulandu. Aali uwayangwako mu kucilapo pa lwa kucendwa pa ntanshi ya baume bakwe ukucila ukulungika icilubo. E co, ‘Yehova alimukeene ku kube mfumu.’—1 Samwele 15:20-23, 30.

Nangu cingati impyani ya kwa Shauli, Davidi, alipangile ifilubo fyabipisha, alilekelelwe pa mulandu wa kuti mu kuicefya alipokelele ukufunda no kusalapula. Ukuicefya kwa kwa Davidi kwamuseseshe ukumfwila amashiwi ya kwa Abigaili. Ifita fyakwe fyaliiteyenye ku bulwi. Nalyo line, pa ntanshi ya baume bakwe, Davidi asumine ukuti acitile ukupingulapo kwasuswa. Ukupulinkana ubumi bwakwe, ukuicefya kwa musango yo kwayafwile Davidi ukulomba ukwelelwa no kulungika intampulo shakwe.

Ukuicefya na kabili kusesha ababomfi ba kwa Yehova ukulungika imilandile yabulo kutontonkanya. Mu kati ka kulubulula kwa bupingushi pa ntanshi ya Sanhedrin, shimapepo mukalamba akambishe ukuti Paulo omwe ulupi. Umutumwa abwekeshemo kwasuka ati: “Lesa akoma iwe, we cibumba icashingulwako impemba.” (Imilimo 23:3) Nakalimo pa mulandu wa kafifi, Paulo taishibe untu alelandako ukufikila abaiminine mupepi bamwipushe abati: “Bushe uletuka shimapepo mukalamba wa kwa Lesa?” Pali ico, Paulo mu kwangufyanya asumine icilubo cakwe, ukusoso kuti: “Mwe bamunyinane, nshiishibe ukuti ni shimapepo mukalamba; pantu calembwa, aciti, Kateka wa bantu bobe wilamupontela.” (Imilimo 23:4, 5; Ukufuma 22:28) Ee, Paulo mu kuicefya asumine icilubo cakwe.

Balisumine Ifilubo

Baibolo na kabili ilangilila ukuti bamo balyalwile inshila shabo isha kutontonkanya ishabamo ifilubo. Ku ca kumwenako, languluka kemba wa malumbo Asafi. Pa mulandu wa kuti abantu babipa bamoneke ukutunguluka nga nshi, atile: “Kanshi nasangulwilo mutima wandi ibusha.” Lelo Asafi aishileiluka pa numa ya kwingila mu ŋanda ya kwa Yehova no kwetetula pa bunonshi bwa kupepa kwasanguluka. Mu kulundapo, asumine icilubo cakwe mu Ilumbo 73.

Yona na o asuminishe ukutontonkanya kwalubana ukufimbilikisha imimwene yakwe. Pa numa ya kushimikila mu Ninibe, aali uwayangwako pa kwebelwa kwa pa lwakwe mu cifulo ca kutengelwa kwa bekashi ba muli ulya musumba. Yona alifulilwe lintu Yehova takandile abena Ninibe te mulandu no kulapila kwabo, lelo Lesa alimulungike. Yona aishileishiba ukuti imimwene yakwe yali mu cilubo, pantu ibuuku lya mu Baibolo ilyakwata ishina lyakwe mu bufumacumi lisumina ifilubo fyakwe.—Yona 3:10–4:11.

Mu cilubo ukutunga ukuti Yehova Lesa, te Satana Ciwa, ewalelenga ukumanama kwakwe, umwaume Yobo aeseshe ukushinina ukuti tawaminwe ukucula kwakwe. Taishibe ulwa fikansa fikalamba ifya kuti: Bushe ababomfi ba kwa Lesa kuti batwalilila ukuba aba cishinka kuli wene pe samba lya bwesho? (Yobo 1:9-12) Pa numa Elihu kabili lyene Yehova baafwile Yobo ukumona icilubo cakwe, asumine ukuti: “Ni pali ici nalandile no kukanailuka, . . . ni pali ici ndeisuulila, no kulapila mu lukungu ne mito.”—Yobo 42:3, 6.

Ukusumine filubo kutwaafwa ukusungilila ukwampana kusuma na Lesa. Nga fintu ifya kumwenako fitangilileko filelangilila, takatusenuke pa mulandu wa filubo fyesu nga ca kuti twafisumina no kucita apo twingapesha ku kulungika ukutontonkanya kwalubana, amashiwi yabulwo kutontonkanya, nelyo incitilo sha bupumbu. Ni shani fintu twingabomfya uku kwishiba?

Ukucitapo Cimo pa lwa Filubo Fyesu

Mu kuicefya ukusumina icilubo no kucitapo cimo pa lwa cene kuti kwakosha ifikakilo fya lupwa. Ku ca kumwenako, nakalimo pa mulandu wa kufunshika nelyo ukukalifiwa, umufyashi kuti pambi aba uwakaluka ukucilapo mu kusalapula umwana wakwe. Ukukaana ukulungika ici cilubo kuti kwakwata ifya kufumamo fyabipa. Muli uku kuloshako, umutumwa Paulo alembele ukuti: “Mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa [Yehova, NW].”—Abena Efese 6:4.

Umwina Kristu wacaice uwe shina lya Paul mu kukaba ebukisho kuti: “Batata lyonse balelomba ubwelelo nga ca kuti bayumfwile ukuti balikalipishe. Ico cangafwile ukubacindika.” Nampo nga ukulombo bwelelo kuli ukwakabilwa mu mibele imo cintu cimo ica kupingulapo kwa pa lobe. Nangu ni fyo, ukulombo bwelelo kukabila ukukonkwapo no kubombesha kwa maka pa kusengauka ifilubo fyapalako mu nshita ya ku ntanshi.

Ni shani nga ca kuti umulume nelyo umukashi apanga icilubo ico calenga ukumanama? Ukusumina kwafumaluka, ukulombo bwelelo kwa kufuma ku mutima, no mupashi wa kwelela kuti fyaafwa ukusungilila ukwampana kwabo ukwa kutemwa. (Abena Efese 5:33; Abena Kolose 3:13) Jesús, umwaume wa ku Spain uwa cinse caluma mu myaka yakwe iya ba50, tacishamo kuba uwa cilumba ica kukanalombo bwelelo ku mukashi wakwe, Albina. “Twalikwate cibelesho ica kulombo bwelelo lintu twakalifyanya,” e fisosa umukashi. “Ici citwaafwa ukushipikishanya mu kutemwa.”

Lintu Eluda Apanga Icilubo

Ukusumina ifilubo no kulomba ukwelelwa kwafumaluka na kabili kukaafwa baeluda ba Bwina Kristu ukubombela capamo mu kumfwana kabili ‘ku mucinshi ukutangishanya.’ (Abena Roma 12:10) Eluda kuti pambi aba uwashimunuka ukusumina icilubo pa mulandu wa kuti aletiina ukuti ici cikacefya ubulashi bwakwe mu cilonganino. Nangu cibe fyo, ukwesha ukulungamika, ukusuula, nelyo ukucefya icilubo mu kupalishako kulenga bambi ukulufya ukucetekela mu bwangalishi bwakwe. Munyina wakosoka uyo mu kuicefya alombo bwelelo, nakalimo pa milandile imo iyabulo kupelulula, alanonka umucinshi wa bambi.

Fernando, eluda mu Spain, ebukisha akashita kamo lintu kangalila wa muputule uwaletangilila ukukumana kukalamba kumo ukwa baeluda acitile ukulumbulula kushalungikwa pa lwa fyo ukukumana kulingile ukutungululwa. Lintu munyina mu mucinshi alungike cintu asosele, kangalila wa muputule mu kwangufyanya asumine ukuti alipangile icilubo. Fernando ebukisho kuti: “Lintu namumwene ukusumina icilubo cakwe pa ntanshi ya baeluda bonse abo, calinjebekeshe apakalamba. Nalimucindike mu kucilapo nga nshi pa numa ya kulya kulombo bwelelo. Ica kumwenako cakwe cansambilishe fintu cabe cacindama ukwishiba ukupelebela kwandi kwine.”

Angufyanya Ukusumina Icilubo

Ukulombo bwelelo ilingi line kulatesekeshiwa, ukucilisha nga ca kuti kwacitwa mu kwangufyanya. Na kuba, nga ca kuti twasumina icilubo mu kwangufyanya e lintu ciba icawamisha. Ku kulangilila: Pa October 31, 1992, Papa John Paul II asumine ukuti Ukulubulwisha kwa butotelo kwabombele mu “cilubo” imyaka 360 iyapitapo mu kukanda Galileo pa kwebekesho kuti isonde te cifulo ca pa kati ica bubumbo. Nalyo line, ukulalikisha ukulombo bwelelo pa nshita yalepe fi kukongamina ku kucefya ukukatama kwa kuko.

Cimo cine fye na mu kwampana kwa pa lwesu. Ukulombo bwelelo kwa mu kwangufyanya kuti kwaundapa icilaso icilengwa kwi shiwi lyabule cikuuku nelyo incitilo. Yesu atucincishe ukukanapisha inshita mu kucito mutende, ukusoso kuti: “Nga watwale ca bupe cobe pa ciipailo, no kwibukisha palya ukuti munonko ali na kantu kuli iwe, leke ca bupe cobe ku cinso ca ciipailo, kabili uye, ubale uwikishanye no mubiyo, e lyo wise no kutuule ca bupe cobe.” (Mateo 5:23, 24) Ilingi line, ukubwesha ukwampana kwa mutende kufwaya fye ukusumina ukuti twabombele pa milandu mu kulubana no kulombo kwelelwa. Nga ca kuti twakokola ukucite ci, cilacililako kwaafya.

Ca Nsansa Ukusumina Ifilubo

Nga fintu ifya kumwenako fya kwa Shauli na Davidi filangilila, inshila tubombelamo ne filubo fyesu kuti yaambukila ubumi bwesu. Shauli muli bunkosamutwe acincintile ukufunda, kabili ifilubo fyakwe fyalifulile, mu kupelako ukufumamo imfwa yakwe mu kubulo kusenamina kwa kwa Lesa. Te mulandu ne filubo fya kwa Davidi ne membu, nangu cibe fyo, mu kulapila apokelele ukulungika no kutwalilila uwa busumino kuli Yehova. (Linganyako Ilumbo 32:3-5.) Bushe uko takuli e kufwaisha kwesu?

Icilambu cakulisha ica kusumina no kulungika icilubo nelyo ukulapila ku lubembu ciba kwishibo kuti nacilekelelwa kuli Lesa. “[Wa nsansa, NW] umuntu uo bwalekelelwo bupulumushi bwakwe,” e fyasosele Davidi. “[Wa nsansa, NW] umuntu uo Yehova tamulingila mampuulu.” (Ilumbo 32:1, 2) Fintu caba ica mano, lyene, ukusumina icilubo!

[Icikope pe bula 29]

Bushe umwana kuti asambilila ukwenda ukwabula ukuipununapo?