Ifibombelo fya Bubi

UKULONDOLOLA kwa Baibolo ukwa lubali lwa fibanda mu milandu ya muntu kulasuka ifipusho fya kutendekelako pa lwa bubi ifyo fishingasukilwa mu nshila imbi. Languluka, ku ca kumwenako, uku kulondolola ukufuma muli International Herald Tribune ukukuma ku nkondo ilelwikwa mu fyalo fya mu cisumbu ca Balkan ukuti: “Ibumba lya bakasapika ba mu Kabungwe ka fyalo fya mu Europe lisondwelele ukuti [abashilika] balicita ukwampana kwa bwamba ukwa kwikata kama abanakashi bakalamba na bakashana ba ciShilamu ukufika kuli 20,000 . . . pamo nga ulubali lwa mibombele yatantikwa iya munsokwe iyaelenganishiwa ku kutiinya, ukubotelesha no kubafumya mu mayanda yabo.”

Ilyashi lyalembelwe muli magazini wa Time lyafililwe ukulondolola mu kufikapo ukuti: “Inshita shimo, abalumendo mu nkondo kuti pambi bacita ukwampana kwa bwamba ukwa kwikata kama ku kuleka basekeshe abakalamba babo, bamushika wabo, no kunonka ukusuminisha kwa kwa wishi ku mwana mwaume. Ukwampana kwa bwamba ukwa kwikata kama bushininkisho bwa kukakililwako ku bunkalwe bwa mpuka. Umulumendo uuli uwaitemenwa ku kucita ifintu fya makankamike natitikisha kampingu wa pa lwakwe pa kuti engailunda ku mifwaile ishingaluka iye bumba. Umuntu ebekesha ukunakila kwakwe mu kukaluka.”

Lelo mulandu nshi “imifwaile ishingaluka iye bumba” yabela iyacilapo kubotelela ukucila pali bakampingu ba muntu umo umo aba filundwa fya liko? Pamo ngo muntu umo umo, mupepi no uli onse alafwaya ukwikala mu mutende no mwina mupalamano wakwe. E co mulandu nshi, mu nshita sha nkondo, abantu bacitila ukwampana kwa bwamba ukwa kwikata kama, ukulungulusha, no kwipayana? Umulandu ukalamba uli wa kuti amaka ya fibanda yalaba pa kubomba.

Ukumfwikisha ulubali lwa fibanda na kabili kupayanya ukupikulula ku cintu bamo bainika “impika ya basambilile fya butotelo.” Impika yaba ya kuwikisha imfundo shitatu: (1) Lesa aba uwa maka yonse; (2) Lesa aba uwa kutemwa kabili umusuma; na (3) ifintu fyabipisha filacitika. Bamo balisumina ifyo kuti cacitika ukuwikisha ishili shonse shibili isha ishi mfundo, lelo shonse shitatu te kuti shiwikishiwe. Icebo ca kwa Lesa cine cipeela icasuko, kabili ico casuko cisanshamo imipashi ishimoneka, ifibombelo fya bubi.

Cipondoka wa Ntanshi

Baibolo itwebo kuti Lesa umwine wine aba mupashi. (Yohane 4:24) Mu kupita kwa nshita abele Kabumba uwa mamilioni ya fya mweo fimbi ifya mupashi, abana baume ba bumalaika. Mu cimonwa, umubomfi wa kwa Lesa Daniele amwene bamalaika amamilioni umwanda. Abantu ba mupashi bonse abo Yehova abumbile baali abalungama kabili mu kumfwana no kufwaya kwakwe.—Daniele 7:10; AbaHebere 1:7.

Pa numa, lintu Lesa “ashimpile icalo,” aba bana baume ba bumalaika aba kwa Lesa ‘bayawilile utupundu pamo’ kabili “baliweleshe.” (Yobo 38:4-7) Lelo umo uwa bene alundulwile ulunkumbwa lwa kuibulila ukupepa uko mu kulinga kwawamina Kabumba. Pa kupondokela Lesa, uyu malaika aipangile umwine satana (ukupilibula “kakaanya”) kabili ciwa (ukupilibula “uwa lwambo”).—Linganyako Esekiele 28:13-15.

Ukubomfye nsoka mu Edene ku kulanda ku mwanakashi wa ntanshi, Efa, Satana anashishenashishe umwanakashi ukukanaumfwila ikambisho lya kulungatika ilya kwa Lesa ilya kukanalya icitwalo ca cimuti cimo ica mwi bala. Pa numa, umulume wakwe ailundile kuli wene. Muli fyo, abaupana babili aba kubalilapo aba buntunse bailundile kuli malaika mu kupondokela Yehova.—Ukutendeka 2:17; 3:1-6.

Ilintu ifya kucitika fya mu Edene kuti pambi fyamoneka ukuba lisambililo lya kulungatika ilya pa cumfwila, ifikansa fibili ifya mibele isuma fyalimishiwe na Satana. Ifya ntanshi, Satana apaashishe nampo nga ukuteka kwa kwa Yehova pa fibumbwa fyakwe kwalebeleshiwa mu bulungami na ku kuwaminwa kwa fiko. Nakalimo abantunse bali no kubomba umulimo wawaminako uwa kuiteka abene. Ifya bubili, Satana atwishike nampo nga ifibumbwa fya mucetekanya ifili fyonse kuti fyatwalilila ne citetekelo na bucishinka kuli Lesa lintu icumfwila camoneka ukukanaletako ukumwenamo kwa ku mubili.a

Ukumfwikisha kwalengama ukwa fikansa fyaimishiwe mu Edene, capamo no kwishiba imibele ya kwa Yehova, kutwaafwa ukumfwikisha ukupikululwa kwa “mpika ya basambilile fya butotelo,” ukuilumbula ukuwikisha ukubako kwa bubi ne mibele ya kwa Lesa iya maka no kutemwa. Ilintu cili ca cine ukuti Yehova alikwata amaka yashapelela kabili e cipasho cine ica kutemwa, aba na kabili uwa mano kabili uwa bulungi. Abelesha iyi mibele ine mu kupwililika. Muli fyo, tabomfeshe amaka yakwe yashingacincintilwa ku konaula bacipondoka batatu ilyo line fye. Ico cali no kuba ica bulungi lelo mu kukanakabilwa te ca mano ne cabamo kutemwa. Mu kulundapo, taelelele fye no kulabako, inshila iyo bamo pambi bengayumfwa ifyo yali no kuba e kusalapo kwabamo kutemwa. Ukucite fyo takwali na kuba ukwa mano nelyo ukwa bulungi na ko kwine.

Inshita yalekabilwa ku kupwisha ifikansa fintu Satana aimishe. Cali no kusende nshita ukushininkisha nampo nga abantunse mu kulinga bali na maka ya kuiteka abene muli bucaibela ukufuma kuli Lesa. Pa kusuminisha bacipondoka batatu ukutwalilila abomi, Yehova na kabili acilengele ukucitikako ku fibumbwa ukwakana mu kushininkisha ukutunga kwa kwa Satana ukuba ukwa bufi pa kubombela Lesa mu citetekelo pe samba lya mibele yaafya.b

Yehova aali nasosa mu kumfwika kuli Adamu na Efa ukuti nga bengalya ku citwalo cabindwa, bali no kufwa. Kabili balifwile, nangu ca kuti Satana aali naebekesha Efa ukuti tali no kufwa. Satana na o alipingwilwa ku mfwa; pali ino nshita atwalilila ukulufya umutundu wa buntunse. Na kuba, Baibolo itila: “Pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.”—1 Yohane 5:19; Ukutendeka 2:16, 17; 3:4; 5:5.

Bamalaika Bambi Bapondoka

Tapalepele sana pa numa ya fya kuponako mu Edene, bamalaika bambi bailundile ku kupondokela bumulopwe bwa kwa Yehova. Baibolo ilondololo kuti: “Nomba ilyo abantu batendeke ukufula pano isonde ponse, na bana banakashi bafyelwe kuli bene, e lyo abana baume ba kwa Lesa bamona abana banakashi ba bantu ifyo bawama; kabili baibuulila abakashi onse uo basalapo.” Mu mashiwi yambi, aba bamalaika “bashile ubwikalo bwabo [mu muulu]” no kwisa pano isonde, ukumonekela mu mibele ya buntunse, no kuipakisha ulunkumbwa na banakashi.—Ukutendeka 6:1, 2; Yuda 6.

Ubulondoloshi butwalilila pa Ukutendeka 6:4 ukuti: “Mu nshiku shilya abaNefili bali pano isonde, na pa numa na po, ilyo lyonse abana baume ba kwa Lesa baingile ku bana banakashi ba bantu, na bo babafyalile abana: bene mapaka ayalipo ku kale, abaume ba lulumbi.” Aba bana baume imikeulu abafyelwe ku banakashi kabili abakwete bawishi bamalaika baali abakosa mu musango ushili wa lyonse, “amapaka.” Baali baume ba lukaakala, nelyo Nephi·limʹ, ishiwi lya ciHebere ilipilibula “abalenga bambi ukuwa.”

Cili icawamina ukumona ukuti ifi fya kucitika pa numa fyaishilemonekela mu nshimi sha kutumpuluka kwa pa kale. Ku ca kumwenako, inshintu sha cina Babiloni ishakokola imyaka 4,000 shilondolola imibombele yacila pa buntunse iya kwa Gilgamesh, ipaka, lesa muntu wa lukaakala uyo “ulunkumbwa lwakwe [talwashile] nacisungu ku mutemwishi wakwe.” Ica kumwenako na cimbi, ukufuma mu nshimi sha ciGreek, ni Hercules (nelyo Heracles) wacila pa buntunse. Uwafyelwe kuli Alcmene, umuntunse, kabili uwakwete wishi lesa Seu, Hercules atendeke ukukonkana kwa mibombele ya lukaakala pa numa ya kwipaya umukashi wakwe na bana mu kupuuka kwa bushilu. Nangu cingati inshimi sha musango yo shalinyonganikwe apakalamba ilyo shaleshimikwa ukufuma ku nkulo imo ukuya ku nkulo imbi, shilomfwana na cintu Baibolo isosa pa lwa baNefili na bashibo ba bumalaika aba bucipondoka.

Pa mulandu wa kusonga kwa bamalaika babifi na bana babo abacila pa buntunse, isonde lyaishileisulamo ulukaakala ica kuti Yehova apingwilepo ukonaula icalo ku lyeshi likalamba. AbaNefili balilobele capamo na bonse abantunse babula bukapepa; bakapusunsuka beka fye aba buntunse baali ni Noa umulungami no lupwa lwakwe.—Ukutendeka 6:11; 7:23.

Nangu cibe fyo, bamalaika babifi tabafwile. Mu cifulo ca ico, bafuulile imibili yabo iya buntunse no kubwelela ku bufumu bwa mipashi. Pa mulandu wa kubulwa kwabo icumfwila, tabasuminishiwe ukubwelela mu lupwa lwa kwa Lesa ulwa bamalaika balungama; kabili tabasuminishiwe ukufwala na kabili imibili ya buntunse nga fintu bacitile mu kasuba ka kwa Noa. Nalyo line, balitwalilile ukubelesha ukusonga kwa konaula mu milandu ya mutundu wa buntunse, pe samba lya bulashi bwa kwa “kateka wa fiwa,” Satana Ciwa.—Mateo 9:34; 2 Petro 2:4; Yuda 6.

Abalwani ba Mutundu wa Muntu

Satana ne fibanda lyonse baliba aba bukomi kabili abankalwe. Satana, mu nshila shalekanalekana, afumishepo ifitekwa fya kwa Yobo no kwipaya ubwingi bwa babomfi bakwe. Mu kukonkapo, aipeye abana ikumi aba kwa Yobo pa kulenga “umwela ukalamba” ukuwisha iŋanda iyo balimo. Pa numa ya ico, Satana aumine Yobo ku “fipute fyabipa ukufuma ku nyantilo ya lukasa lwakwe no kufika pa kati ka mutwe.”—Yobo 1:7-19; 2:3, 7.

Ifibanda filangisha imibele ya bubi iyapalako. Mu kasuba ka kwa Yesu, fyapokele abantu amashiwi no kumona. Fyalengele umuntu ukuiteeta ku mabwe. Fyafutwile kalume pa nshi no “kumufulanshisha.”—Luka 9:42; Mateo 9:32, 33; 12:22; Marko 5:5.

Amalipoti ukushinguluke calo yalango kuti Satana ne fibanda bacili aba mufulo nga kale lyonse. Bapuma bantu bamo ku bulwele. Bambi balabaloolosha no kubapusula utulo nelyo ukupitila mu kubapeela ifiloto fyabipisha nelyo pa kubacenda mu kwampana kwa bwamba. Bambi nabo balibafisha ku kupena, ubukomi, nelyo ukuipaya.

Kufika Lilali Bakatengelwa?

Satana ne fibanda fyakwe tabakasuminishiwe kuli pe na pe. Ni mu kuba no mulandu usuma Yehova abasuminishisha ukubako ukufika mu kasuba kesu, lelo nomba inshita yabo naipipa. Mu kubangilila muli uno mwanda wa myaka, ulutampulo lukalamba lwalibulilwe ku kupelesha icifulo cabo ica mibombele. Ibuuku lya Ukusokolola lilondololo kuti: “Kwabuukile ubulwi mu muulu, Mikaele [Yesu Kristu wabuushiwa] na bamalaika wakwe baile ku kulwa ne ciŋwena [Satana]; ne ciŋwena calwile, na bamalaika wa ciko, lelo balifililwe, kabili tabakwete apa kwikala kwabo mu muulu. Kabili iciŋwena cikalamba capooselwe pa nshi, icisoka cikote iciitwa [Ciwa, NW] kabili Satana, icilufya bonse abaikala mu calo conse; capooselwe pe sonde, na bamalaika wa ciko bapooselwe pamo na co.”—Ukusokolola 12:7-9.

Cinshi cafuminemo? Ubulondoloshi butwalililo kuti: “E ico sangalaleni, mwe myulu, na mwe baikalamo.” Bamalaika balungama bali no kusekelela pantu Satana ne fibanda fyakwe tabaali na kabili mu muulu. Lelo ni shani ku bantu ba pe sonde? Baibolo itila: “Kalanda kuli imwe, mwe calo na bemba! pa kuti [Ciwa, NW] naikila pali imwe, ali ne cipyu cikalamba, pa kwishibo kuti ali ne nshita inono fye.”—Ukusokolola 12:12.

Mu cipyu cabo Satana na bamukonka bakongamina pa kulenga akalanda kakalamba ukufika pantu bengapesha pa ntanshi ya bonaushi bwabo ubusungamine. Muli uno mwanda wa myaka kwalibako inkondo sha calo shibili kabili ukucila pa nkondo shacepako 150 ukutula pa mpela ya nkondo ya calo iyalenga bubili. Mu butala bwesu ubwa mashiwi mwalisa inumbwilo ishibelebesha ulukaakala lwa ino nkulo: “ubulwi bwa fyanso fya tushishi,” “ukwipayaulula kwa baYuda,” “ifibansa fya kwipailapo,” “inkambi sha kwampana kwa bwamba ukwa kwikata kama,” “bakepaya ba kukonkesha,” na “ibomba.” Ilyashi lyalipakamo no kushimika pa lwa miti ikola, ubukomi, ukuponya amabomba, ukulya bantu ukwa mashilu, ukwipaulula, icipowe, no kulungulusha.

Imbila nsuma ili ya kuti ifi fintu fya pa kashita kanono. Mu nshita ya ku ntanshi iipalamishe, Lesa na kabili akabomba ukulwisha Satana ne fibanda fyakwe. Ukulondolole cimonwa ukufuma kuli Lesa, umutumwa Yohane atile: “Kabili namwene malaika aleika mu muulu, ali no lufungulo lwa cilindi ca ku Mbo no munyololo ukalamba mu minwe yakwe. Wene aikete iciŋwena, icisoka cikote (e [Ciwa, NW] kabili Satana), no kucikaka imyaka ikana limo, no kucipoosa mu cilindi ca ku Mbo, no kwisalako no kukakatikapo pa muulu wa ciko, ukuti ciilufya kabili inko ikasuke aifishiwapo imyaka ikana limo.”—Ukusokolola 20:1-3.

Pa numa ya ico, Ciwa ne fibanda fyakwe bali no “kukakulwa inshita inono,” kabili lyene bakonaulwa kuli pe na pe. (Ukusokolola 20:3, 10) We nshita ya kupapusha fintu iyo ikaba! Mu kuba na Satana ne fibanda fyakwe ukufumishiwa mu nshila ku ciyayaya, Yehova akaba “fyonse muli fyonse.” Kabili onse mu cine cine “[akailemeno] bwingi bwa mutende.”—1 Abena Korinti 15:28; Ilumbo 37:11.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 7]

Bushe muntu eka fye e washingamwa ne fintu fya musango yu, nelyo bushe amaka ya kutiinya, ayashimoneka yalakanako ukupeelwa umulandu?

[Abatusuminishe]

Ifishiba fya mafuta filepya mu Kuwait, 1991: Chamussy/Sipa Press

[Icikope pe bula 7]

We nshita ya kupapusha fintu ikaba lintu ifibanda tafyakalooloshe na kabili umutundu wa muntu!