Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu—Lingi Lyaba Shani Cilingile Ukusefiwa?

UBUSHIKU bwa Krisimasi, ubwa Isita, ubwa “batakatifu.” Amaholide ayengi ne mitebeto filasefiwa ku macalici ya Kristendomu. Lelo bushe walishiba ubwingi bwa kusefya Yesu Kristu akambishe abakonshi bakwe ukubaka? Icasuko cili ca kuti, Kumo fye! Tapali ukuli konse pa mitebeto iyi imbi ukwasuminishiwe kuli Kasanga wa buKristu.

Mu kumfwika, nga ca kuti Yesu aimike fye ukusefya kumo, kuli ukwacindama nga nshi. Abena Kristu balingile ukubaka kwene mu kulungatika fye nga fintu Yesu akambishe. Cinshi cali uku kusefya kwaibela?

Ukusefya Kumo Fye

Uku kusefya kwaletelweko na Yesu pa bushiku afwile. Aali naibukisha umutebeto wa ciYuda uwa Kucilila mu kuba na basambi bakwe. Lyene apishishemo kuli bene umukate umo uushatutumuka uwabomfiwe pa ca Kucilila, ukusoso kuti: “Uyu mubili wandi uulepeelwa pa mulandu wa imwe.” Mu kukonkapo, Yesu apishishemo ulukombo lwa waini, ukusoso kuti: “Ulukombo ulu e cipingo cipya mu mulopa wandi uuleitililwa pa mulandu wa imwe.” Na kabili atile: “Citeni ici ku kunjibukisha.” (Luka 22:19, 20; 1 Abena Korinti 11:24-26) Uku kusefya kwitwa Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu, nelyo Icibukisho. E kusefya fye kweka uko Yesu akambishe abakonshi bakwe ukubaka.

Amacalici ayengi yatungo kuti balakwata uku kusefya capamo ne mitebeto yabo yonse imbi, lelo abengi bebukisha kwene mu kupusanako kufuma ku nshila Yesu akambishe. Nakalimo ubupusano bwamonekesha bwaba bwingi bwa miku ya kusefya. Amacalici yamo yasefya kwene cila mweshi, cila mulungu, nelyo fye cila bushiku. Bushe ici e cintu Yesu afwaile lintu aebele abakonshi bakwe ati: “Citeni ici ku kunjibukisha”? The New English Bible itila: “Citeni ici pamo nge cibukisho candi.” (1 Abena Korinti 11:24, 25) Bushe lingi lyaba shani icibukisho nelyo icaka cibakwa? Ilingi line, muku fye umo pa mwaka.

Ibukisha, na kabili, ukuti Yesu atendeke uku kusefya kabili lyene afwile pa bushiku bwa Nisani 14 pali kalenda wa ciYuda.a Bulya bwali bushiku bwa ca Kucilila, umutebeto walecinkulako abaYuda ulwa kulubulwa kukalamba baali nabakumanya mu Egupti mu mwanda wa myaka walenga 16 B.C.E. Pali ilya nshita, ilambo lya mwana wa mpaanga lyafuminemo ipusukilo lya mabeli ya ciYuda, ilyo lintu malaika wa kwa Yehova aipeye amabeli yonse aya Egupti.—Ukufuma 12:21, 24-27.

Ni shani fintu ici caafwa ukumfwikisha kwesu? Cisuma, umutumwa wa Bwina Kristu Paulo alembele ukuti: “Kristu, ica kucilila cesu, aliipaiwa.” (1 Abena Korinti 5:7) Imfwa ya kwa Yesu yali lilambo likalamba ilya ca Kucilila, ilyapeela umutundu wa muntu ishuko lya mu nshita ilye pusukilo lyacilapo bukulu. Ku Bena Kristu, kanshi, Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu calipyana ica Kucilila ca ciYuda.—Yohane 3:16.

Ukucilila kwali kusefya kwa pa mwaka. Mu kubamo kupelulula, lyene, e fyaba ne Cibukisho. Ukucilila—ubushiku Yesu afwile—lyonse kwalecitwa pa bushiku bwalenga 14 ubwa mweshi wa ciYuda uwa Nisani. E co, imfwa ya kwa Kristu ilingile ukwibukishiwa umuku umo mu mwaka pa bushiku ubo bulingana na Nisani 14 pali kalenda. Mu 1994 ubo bushiku ni pa Cibelushi, March 26, pa numa ya kuwa kwa kasuba. Mulandu nshi, nangu ni fyo, cabela ifyo amacalici ya Kristendomu tayacitila ubu ukuba ubushiku bwa kusefya kwaibela? Ukulolesha kunono pa lyashi lya kale kwalayasuka ico cipusho.

Umwata wa Butumwa mu Busanso

Takwaba kutwishika ukuti mu kati ka mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., abo batungulwilwe ku batumwa ba kwa Yesu basefeshe Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu mu kulungatika fye nga fintu aali nakambisha. Nangu cibe fyo, mu kati ka mwanda wa myaka walenga bubili, bamo batampile ukwalula inshita ya kwibukisha kwa ciko. Bacitile Icibukisho pa bushiku bwa ntanshi ubwa mulungu (nomba ubwitwa ubushiku bwa pa Mulungu), te pa bushiku bwalingana kuli Nisani 14. Mulandu nshi ico cacitilwe?

Ku baYuda, ubushiku bwatampile mupepi na 6 koloko mu cungulo bushiku ukuyafika fye na pa nshita imo ine ubushiku bukonkelepo. Yesu afwile pa Nisani 14, 33 C.E., ubo bwatendeke pali Cine icungulo bushiku ukufika pali Cisano icungulo bushiku. Abuushiwe pa bushiku bwalenga shitatu, mu kubangilila kwa bushiku bwa pa Mulungu ulucelo. Bamo bafwaile ukwibukisha kwa mfwa ya kwa Yesu ukulasefiwa pa bushiku bwapampamikwa ubwa mu mulungu cila mwaka, mu cifulo ca pa bushiku buntu Nisani 14 yafikilapo. Na kabili bamwene ubushiku bwa kubuushiwa kwa kwa Yesu ngo bwacilapo kucindama pali bulya ubwa mfwa yakwe. Muli fyo, basalilepo ubushiku bwa pa Mulungu.

Yesu akambishe ukuti imfwa yakwe e yo ibukishiwe, te kubuushiwa kwakwe. Kabili apantu Ukucilila kwa ciYuda kufikila pa bushiku bwapusanako cila mwaka ukulingana na kalenda wa kwa Gregory uyo tubomfya nomba, cili fye ca cifyalilwa ukuti e fyo cifwile ukuba na ku Cibukisho. E ico abengi bakakatile ku mitantikile ya kutendekelapo no kubaka Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu pa Nisani 14 cila mwaka. Mu kupita kwa nshita baishile mu kwitwa “Aba Bushiku Bwalenga 14.”

Abasoma bamo baishibe ukuti aba “Aba Bushiku Bwalenga 14” balekonka icipasho ca butumwa ica pa kutendeka. Kalemba we lyashi lya kale umo asosele ukuti: “Ukukuma ku bushiku bwa kubakilapo Ipasaka [Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu], imibomfeshe ya macalici ya Ba Bushiku Bwalenga 14 ba ku Asia yalitwalilile mu kuba ne yo iye calici lya ku Yerusalemu. Mu mwanda wa myaka walenga bubili aya macalici pe Pasaka lyabo pa bushiku bwalenga 14 ubwa Nisani baibukishe ukulubulwa kwaletelweko ne mfwa ya kwa Kristu.”—Studia Patristica, Volyumu V, 1962, ibula 8.

Ukukansana Kwakula

Ilintu abengi mu Asia Minor bakonkele icibelesho ca butumwa, ubushiku bwa pa Mulungu bwalipaatwilwe pa mbali ku kusefya mu Roma. Mupepi no mwaka wa 155 C.E., Polycarp uwa ku Smurna, umwiminishi wa filonganino fya ku Asia, atandalile Roma ku kulanshanya iyi mpika ne mpika shimbi. Ku ca bulanda, takwali ukusuminishanya ukwacitilwe pali uyu mulandu.

Irenaeus uwa ku Lyons alembele muli kalata ukuti: “Nelyo fye ni Anicetus [uwa ku Roma] taali na kunashanasha Polycarp ukukanabaka ico lyonse abakile na Yohane umusambi wa kwa Shikulwifwe na batumwa bambi abo abishenye na bo; kabili nalyo line Polycarp tanashanashishe Anicetus ukubaka cene, pantu Anicetus atile aali no kukakatila ku mwata wa bakalamba baikeleko pa ntanshi yakwe.” (Eusebius, Book 5, icipandwa 24) Mona ifyo cacitwa lipoti ukuti Polycarp ashimpile ukwiminina kwakwe pa bulashi bwa batumwa, ilintu Anicetus acebushiwe ku mwata wa bakalamba ba ku numa mu Roma.

Uku kukansana kwalilumine ukulola ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwalenga bubili C.E. Mupepi na 190 C.E., umuntu umo uwe shina lya Victor alisalilwe shikofu wa ku Roma. Asumine ukuti Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu cilingile ukubakwa pa bushiku bwa pa Mulungu, kabili afwaile ukutungilila kwa ntungulushi shimbi ishingi ukufika pantu engapesha. Victor apatikishe ifilonganino fya ku Asia ukwalukila ku mitantikile ya pa bushiku bwa pa Mulungu.

Ukwankula mu kwimininako abo bali mu Asia Minor, Polycrates uwa ku Efese akeene ukunakila kuli uku kutitikisha. Asosele ukuti: “Tubaka ubushiku ukwabula ukupumfyanya bwene, tatulundako, nangu ukufumyako.” Lyene atantike ubulashi ubwingi, ukusanshako umutumwa Yohane. “Aba bonse,” e fyo apampamine, “babakile ubushiku bwalenga ikumi na shine ubwe Pasaka ukulingana ne Landwe, ukwabula ukupaasuka ukufuma kuli bwene mu nshila iili yonse.” Polycrates alundileko kuti: “Ine pa lwandi, bamunyinane, . . . nshiletulumushiwa ku fintiinya. Pantu abo bancilile balisosa abati, Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.”—Eusebius, Book 5, icipandwa 24.

Victor alikalifiwe kuli uku kwankulako. Icitabo cimo ica lyashi lya kale cisoso kuti “atamfishe Amacalici ya ku Asia yonse, no kutuma amakalata yakwe aya kwananya ku Macalici ayo yasuminishenye na wene, ukuti tabalingile ukukwata icimuno na bene.” Nangu cibe fyo, “iyi ncitilo yakwe iyasuswa kabili iyapama tayapokelelwe ku baume bakwe bonse aba mano kabili abafumaluka, abengi aba bene balimulembele mu kukosa, ukumupanda amano ukuti . . . asungilile ukutemwa, ukwikatana, no mutende.”—Antiquities of the Christian Church, iya kwa Bingham Book 20, icipandwa 5.

Ubusangu Bwaimikwa

Te mulandu no kuilishanya kwa musango yo, Abena Kristu mu Asia Minor babele abacililako kupaatukana pa fikansa fya nshita ya kusefya Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu. Ukupusana kwalisokelelemo. Bamo basefeshe iciputulwa ca nshita conse ukufuma pa Nisani 14 ukupulinkana ukufika pa bushiku bwakonkelepo ubwa pa Mulungu. Bambi balekwata ica kucitika libili libili nga nshi—cila mulungu pa bushiku bwa pa Mulungu.

Mu 314 C.E. Icilye ca Arles (France) caeseshe ukupatikisha imitantikile ya ciRoma no kucincintila umwa kusengulwila umuli monse. Aba Bushiku Bwalenga 14 abasheleko balikeene ukumfwila bambi. Pa kuti bengapwisha uyu mulandu ne milandu imbi iyo yalelekanya Abena Kristu baitunga mu buteko bwakwe, mu 325 C.E. kateka wa cisenshi Konstantino aitile ukukumana kwe calici ukwa kwikatanya amabutotelo, Icilye ca Nicaea. Cafumishe icipope ico cakambishe bonse mu Asia Minor ukunakila ku mibomfeshe ya bena Roma.

Cili ica kusekesha ukumona kumo ukwa kupaasha kukalamba ukwaletelweko ukwa kuleka ukubaka kwa Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu ukulingana no bushiku bwa pali kalenda wa ciYuda. A History of the Christian Councils, kuli K. J. Hefele, calondolola ukuti: “Cabilishiwe ukuba maka maka icishawaminwa ici, umutebeto wacilishapo kuba uwa mushilo pa mitebeto yonse, ukukonka umwata (ukupenda) wa baYuda, abo bakantaike iminwe yabo ku misoka yacilishapo kutiinya, kabili abo imintontonkanya yabo yapofushiwe.” (Volyumu 1, ibula 322) Ukuba mu cifulo ca musango yo kwamwenwe pamo ngo “‘kunakila kwa kucenda’ kwi Sunagoge ilyo lyakalifye Icalici,” e fyasosa J. Juster, uwayambwilwe muli Studia Patristica, Volyumu IV, 1961, ibula 412.

Mwandi Kukalukila abaYuda! Abo basefeshe Icibukisho ca mfwa ya kwa Yesu pa bushiku bumo bwine ubo afwililepo bamwenwe nga bapokelele ubuYuda. Calilabilwe ukuti Yesu umwine aali muYuda no kuti alilondolwele ubupilibulo bwa bushiku pali ilya nshita pa kutambika ubumi bwakwe pa mulandu wa mutundu wa muntu. Ukufume lyo ukuya na ku ntanshi, Aba Bushiku Bwalenga 14 balisenwikwe pamo nga bakeene icisumino kabili abaleletako amalekano kabili balipakeswe. Icilye ca Antioke mu 341 C.E. cafumishe icipoope ca kuti bali no kutamfiwa. Nangu ni fyo, kwali kucili abengi aba bene mu 400 C.E., kabili batwalilile mu mukoosha mu mpendwa inono pa nshita ntali pa numa ya ico.

Ukutula muli isho nshiku, Kristendomu alifilwa ukubwelela ku mitantikile ya pa kutendekelako iya kwa Yesu. Profesa William Bright asumine ukuti: “Lintu ubushiku bwaibela, Good Friday (Cisano Musuma), bwaishileba ubwa kwibukishishako Ukushikitika kwa kwa Kristu pa ntanshi ya mfwa yakwe nga fintu kwali, cali kucelwa nga nshi ukulesha ukulundana kwe ‘pasaka’ kuli kwene kuntu umutakatifu Paul alundenye ne mfwa ya bulilambo: ukulundana kwalibomfiwe mu kukakuka ku mutebeto wa Kubuushiwa wine, kabili icimfulumfulu ca mfundo caileteleko icine mu lulimi lwa misefeshe ulwa ciGreek ne ciLatin ulwa mu Kristendomu.”—The Age of the Fathers, Volyumu 1, ibula 102.

Ni Shani pa lwa Lelo?

‘Pa numa ya myaka yonse iyi,’ e fyo pambi wingepusha, ‘bushe mu cituntulu caliba mulandu inshita lintu Icibukisho cibakwa?’ Ee, caliba mulandu. Ukwalula kwacitilwe na baume bakose mintontonkanya abalelwila amaka. Abantu bakonkele imfundo shabo shine mu cifulo ca kumfwila Yesu Kristu. Icafikilishiwe mu kulengama cali kusoka kwa mutumwa Paulo ukwa kuti: “Ine ninjishibo kuti nga nafumapo ine, ikesa muli imwe [Abena Kristu] imimbulu ikali iishakashepo umukuni; kabili kukema aba muli imwe bene, abantu abakalalande fya kupuulula ku kukulapo abasambi babakonke.”—Imilimo 20:29, 30.

Icilelandwapo cili mulandu wa kunakila. Yesu aimike ukusefya fye kumo ku Bena Kristu ukubaka. Baibolo ilondolola mu kumfwika lintu na fintu kulingile ukubakwa. Nani, lyene, akwata insambu ya kwalule co? Aba Bushiku Bwalenga 14 aba mu kubangilila baculilile ukupakasa no kutamfiwa ukucila ukusuusuka muli uyu mulandu.

Kuti pambi waba uwasekelela ukwishiba ukuti kwaliba Abena Kristu pe sonde abacili bacindika ukufwaya kwa kwa Yesu kabili bebukisha Icibukisho ca mfwa yakwe pa bushiku ubo aimike. Uno mwaka, Inte sha kwa Yehova shikakumana capamo mu Mayanda yabo aya Bufumu ukushinguluka isonde pa numa ya 6:00 p.m. pa Cibelushi, March 26—lintu ubushiku bwalenga 14 ubwa Nisani bwatendeka. Lyene bakacita mu kulungatika fye cintu Yesu atile cilingile ukucitwa pali iyi nshita yacilishapo kubamo bupilibulo. Mulandu nshi te kusefya Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu na bene? Pa kusangwapo, na iwe wine kuti walanga umucinshi obe ku kufwaya kwa kwa Yesu Kristu.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 6]

“CILYA CILUBULA CAUMO MUTENGO”

Ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu lyalicila pa kuba fye icifundisho. Yesu asosele ulwa mwine ati: “Umwana wa muntu taishile ku kupyungilwa lelo ku kupyungila, no kupeelo mweo wakwe icilubula ca pa bengi.” (Marko 10:45) Na kabili alondolwele ukuti: “Lesa atemenwe aba pano isonde ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.” (Yohane 3:16) Ku lubali lwa bafwa, icilubula cisula inshila ya kubuuka ne cilolelo ca bumi bwa ciyayaya.—Yohane 5:28, 29.

Ni mfwa yakatama nga nshi iya kwa Yesu Kristu e iibukishiwa pa kusefya kwa Ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu. Ilambo lyakwe lipwishishisha ifingi nga nshi! Umwanakashi umo uwakanshiwe ku bafyashi ba bukapepa kabili uwaenda mu cine ca kwa Lesa pa makumi ya myaka alumbulwile ukutasha kwakwe muli aya mashiwi:

“Tulolesha ku ntanshi ku Cibukisho. Ciba icacilapo kuibela umwaka umo na umo. Ndeibukisha ukwiminina mu ŋanda ya cililo imyaka 20 iyapitapo, ukulolesha pali tata watemwikwa kabili ukwisa mu kutesekesha kwa kuyumfwa kwa ku mutima ukwa cine cine ukwa cilubula. Cali fye cintu naishibe ku mutwe pa ntanshi ya ico. Kwena, nalishibe amalembo yonse ne fya kuyalondolola! Lelo ni lyeka fye lintu naumfwile bucine bwatapata ubwa mfwa e lintu umutima wandi mu cine cine waiswilemo buseko pa lwa cikapwishishiwilwa ifwe ukupitila muli cilya cilubula caumo mutengo.”