Bacathari—Bushe Baali ba Kufwile Cisumino ba Bwina Kristu?

“BEPAYAULULENI bonse bene; Lesa alishiba abantu Bakwe.” Pali bulya bushiku bwa mu lusuba ulwa mu 1209, ubwingi bwa bantu ba mu Béziers, ku kapinda ka ku kulyo aka France, balipayaulwilwe. Umushimbe mwaume uwa fya mapepo Anorld Amalric, uwasontelwe ngo wa kwimininako papa mu nkondo sha mushilo isha ciKatolika, takwete ne nkumbu. Lintu abantu bakwe baipwishe ifyo baali no kulaishiba uwali Katolika no wali cisanguka, alondolwelwe ngo wayaswike amashiwi yambwilwe pa muulu ayabipisha nga nshi. Abasambilila ilyashi lya kale aba ciKatolika balacisosela mu nshila imbi iyayangukako abati: “Mwisakamana. Ndemona ifyo tapali abakapilibuka.” Te mulandu na cintu ayaswike, icafuminemo cali kwipayaulula kwa baume, abanakashi, na bana mupepi na 20,000 ku baibimbile mu nkondo sha mushilo 300,000, abatungulwilwe na shimapepo wasumbuka uwe Calici lya ciKatolika.

Cinshi calengele ukuti kubeko uku kwipayaulula? Cali fye e kutendeka kwa Nkondo ya mushilo iya bena Albi iyo Papa Innocent III atendeke ukulwisha abo baleita ukuti ni bacisanguka mu citungu ca Languedoc, lwa pa kati ka kapinda ka ku kulyo aka France. Ilyo iyi nkondo tailapwa mupepi ne myaka 20 pa numa, napamo abantu milioni umo—baCathari, baWaldo, nangu fye baKatolika abengi—baali nabalufye myeo yabo.

Amalekano ya fya Mipepele mu Nkulo ya pa Kati iya ku Bulaya

Ukukula kwa lubilo lubilo ukwa bukwebo mu mwanda wa myaka uwalenga 11 C.E. kwaleteleko ukwaluka kukalamba mu fya kwangalila capamo ne fya makwebo ifya ku Bulaya mu ciputulwa ca nshita ica nkulo ya pa kati. Kwaliko amatauni umwafulile intukushi na ba fya makwebo. Ici calengele ukuti kubeko amatontonkanyo ayapya. Amalekano ya fya mipepele yalimbile mishila mu Languedoc, umo abantu batumpuluka abasuminisha ukuilumbulwila bafulile ukucila ukuli konse kumbi mu Bulaya. Umusumba wa Toulouse mu Languedoc wali e walenga butatu ukukwatisha icuma mu Bulaya. Yali ni ncende uko bakemba bamaŋenye, abo inyimbo shabo limo shalelanda fye na pa malyashi ya mapolitiki na ya fya mipepele.

Ukulondolola imibele ya fya mapepo mu mwanda wa myaka uwalenga 11 no walenga 12, Revue d’histoire et de philosophie religieuses itila: “Mu mwanda wa myaka uwalenga 12, pamo fye nga fintu cali mu mwanda wa myaka uwatangilileko, imibele ya bashimapepo, ubusambashi bwabo, amafisakanwa, na bucisenene bwabo, fyatwalilile ukutwishikwa, lelo cali maka maka cuma cabo na maka, ukubombela pamo na bakateka ba ku calo mu bufumfuntungu, no kufumaluka kwabo e fyalelengululwa.”

Bakashimikila Benda

Nangu fye ni Papa Innocent III alishibe ukuti amafisakanwa yashaifulila mu kati ke calici e yashingemwe ukwingilishiwako kwa bakashimikila benda, abaletele amalekano mu Bulaya, ukucilisha ku kapinda ka ku kulyo aka France na kapinda ka ku kuso aka Italy. Ubwingi bwa aba baali atemwa baCathari nelyo baWaldo. Asuushishe bashimapepo pa kukanasambilisha abantu, ukusoso kuti: “Abana balekabila umukate uo mushafwaya kubaletela.” Lelo, ukucila ukukoselesha ukuti abantu bapeelwe amasomo ya Baibolo, Innocent atungile ukuti “Amalembo ya bulesa yalishika nga nshi, ica kuti te bantu yaweyawe beka fye na bashasambilila, lelo nelyo fye bantu bacenjela na basoma, tabafikapo sana ku kwesha ukuyomfwikisha.” Bonse balibindilwe ukubelenga Baibolo kano fye bashimapepo e lyo na bo basuminishiwe fye ukubelenga mu ciLatin.

Pa kucilima ukushimikila kwa baleenda ukutandanya amalekano, papa asuminishe ukuti kubeko ico baleita ati Ibumba lya Bakashimikila Bafulela nelyo baDominican. Mu kupusanako na bashimapepo ba ciKatolika abasambala, aba bafulela baali no kuba bakashimikila benda abatuminwe ku kucingilila imipepele ya ciKatolika kuli “bacisanguka” ku kapinda ka ku kulyo aka France. Papa na kabili atumine aba kumwimininako ku kuyapelulula na baCathari no kwesha ukubabwesesha mwi cinka lya ciKatolika. Apantu uku kubombesha kwalifililwe, kabili umo uwa beminishi bakwe alipaiwe ku muntu wasangukile calici nga fintu catunganishiwe, Innocent III akambishe ukuti kubeko Inkondo ya mushilo iya kulwisha abena Albi mu 1209. Albi lyali ni limo ilya matauni uko baCathari bafulishemo, e co abalemba pa fya macalici balelosha kuli baCathari nga abena Albi (mu ciFrench, Albigeois) kabili babomfeshe iyi numbwilo nge shina lya “bacisanguka” bonse abaali muli cilya citungu, ukusanshako abena Waldo. (Mona umukululo pe samba.)

BaCathari Baali ni Bani?

Ishiwi “cathari” lyafuma kwi shiwi lya ciGreek ka·tha·rosʹ, ilipilibula “icasanguluka.” Ukutula mu mwanda wa myaka uwalenga 11 ukufika ku mwanda wa myaka uwalenga 14, buCathari bwalisalangene ukucilisha mu Lombardy, ku kapinda ka ku kuso aka Italy, na mu Languedoc. Ifisumino fya ciCathari fyalisaakene ne cisambilisho ca ku Kabanga ica kuti umwenda mushiki abamo ne mbali shibili no kusumina mu bubi ifyo napamo fyafumine ku ba makwebo ba cilendo na bamishonari. The Encyclopedia of Religion ilondolola icisambilisho ca ciCathari ica kuti umwenda mushiki abamo ne mbali shibili nge cisumino mu “fishinte fibili: icisuma, icitungulula ifya bumupashi fyonse, cimbi icibifi, icashingamwa icalo cimoneka, ukusanshako umubili wa muntu.” BaCathari basumine ukuti Satana e walengele icalo cimoneka, ico caishilesenukwa umupwilapo ku bonaushi. Isubilo lyabo lyali kufulumuka ukufuma ku bubifi, icalo cimoneka.

BaCathari baali mu mabumba yabili, bashimapepo na bantuuntu fye. Pa kuti umuntu abe shimapepo alebatishiwa ulubatisho lwa ku mupashi, ulwaleitwa consolamentum. Ici calecitwa ukupitila mu kubikapo iminwe, pa numa ya kumwesha pa mwaka umo. Uku kusefya kwa mipepele kwatontonkanishiwe ngo kwalelubula uulebatishiwa ukufuma ku mitekele ya kwa Satana, ukumusangulula ku lubembu lonse, no kubika umupashi wa mushilo pali wene. Ici e calengele ukuti baleitwa “abapwililika,” ishiwi lyalebomfiwa fye ku kalibumba kanono aka bashimapepo ababombele nga baminista ku basumina. Bashimapepo balelapo mulapo wa kutalukako ku fintu, umusangwela, no wa bubusu. Nga ca kuti alyupile nelyo ukuupwa, shimapepo alefuma ku mwina mwakwe, apantu baCathari basumine ukuti ukwampana kwa bwamba lwali e lubembu lwa pa kutendeka.

Abasumina baali bantu umo umo abo, nangu cingati tabapokelele umusango wa bumi uwa butukami, balipokelele ifisambililo fya ciCathari. Pa kufukama ku kucindika bashimapepo mu kusefya kwa mipepele ukwaleitwa melioramentum, abasumina balombele ukulekelelwa ne paalo. Pa kuti bengatungulula ubumi butuntulu, abasumina basuminishenye na bashimapepo icaleitwa convenenza, nelyo icipangano, ukubapayanishisha ulubatisho lwa ku mupashi lintu ali mupepi no kufwa, ulwaishibikwe nga consolamentum.

Ifyo Balemona Baibolo

Nangu cingati baCathari baleambula Baibolo apakalamba nga nshi, baimwene ukucilisha nge ntulo fye ya milumbe ne nshimi. Balangulwike ukuti iciputulwa cikalamba ica Amalembo ya ciHebere cafumine kuli Kaseebanya. Babomfeshe imbali shimo shimo isha Amalembo ya ciGreek, pamo nga amalembo yacilanya umubili no mupashi, ku kutwala pa ntanshi amano yabo aya buntunse aya cisambilisho ca kuti umwenda mushiki abamo imbali shibili. Mwi pepo lya kwa Shikulu, balepepa ati “ica kulya cesu icacilo buntunse” (ukupilibula “ica kulya ca ku mupashi”) mu cifulo ca kuti “ica kulya cesu ca bukaca,” apantu ica kulya ca ku mubili cali bubifi ubo tabaali na kusengauka.

Ifisambilisho fya ciCathari ifingi fyalepinkana na Baibolo mu kulungatika. Ku ca kumwenako, basumine muli bumunshifwa bwa mweo na mu kufyalwa cipya cipya. (Linganyako Lukala Milandu 9:5, 10; Esekiele 18:4, 20.) Na kabili bashimpile ifisumino fyabo pa malembo yashapuutwamo. Nangu ni fyo, ukukuma ku kupilibula ifiputulwa fya Malembo mu ndimi sha cikaya, baCathari balilengele Baibolo ukwishibikwa mu Nkulo sha pa Kati ukufika ku cipimo cimo.

Tabaali Bena Kristu

Bashimapepo baleimona abene nge mpyani shalinga isha batumwa kabili, nge ca kufumamo, baitile abene “Abena Kristu,” ukukoshe ci pa kulundako “ba cine” nelyo “abasuma.” Ica cine, nangu cibe fyo, ca kuti ifisumino fya ciCathari ifingi tafyali fya Bwina Kristu. Ilintu baCathari balishibe Yesu ngo Mwana wa kwa Lesa, balikeene ati alishile mu mubili no kuti alipeele lambo lya cilubula. Pa kulondolola bubi bubi ukusenuka kwa Baibolo ukwa mubili ne calo, bamwene ifintu fyonse nge fyatuntuka ku bubifi. Muli fyo basumine ukuti Yesu afwile akwete umubili wa bumupashi epela no kuti ilintu aali pano isonde alemoneka fye ngo ukwete umubili wa buntunse. Ukupala abasangu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, baCathari baali “abashisumina ukwisa kwa kwa Yesu Kristu mu mubili.”—2 Yohane 7.

Mu citabo cakwe Medieval Heresy, M. D. Lambert alemba ukuti buCathari “bwapyene pa mibele isuma iya buKristu ukupitila mu butukami bwa mu cinkumbawile, . . . bwafumishepo icilubula pa kukaana ukusumina mu maka yapususha aya [mfwa ya kwa Kristu].” Alondolwele ukuti “ifisumino fine fine ifya bashimapepo fyasuminwe na bakafundisha abatukami aba ku Kabanga, abashimbe baume aba ciBuddha na baHindu balulumba aba ku China nelyo India, incenshi mu nshimi sha ciOrphic, nelyo bakafundisha Abasumina mu bubi.” Mu fisumino fya ciCathari, ipusukilo lyashintilile, te pe lambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu, lelo ukucila pali consolamentum, nelyo ulubatisho lwa mu mupashi wa mushilo. Ku basangulwilwe muli iyo nshila, bali no kulubulwa ku fya ku mubili ukupitila mu mfwa.

Inkondo Ishili ya Mushilo

Abantu yaweyawe, abafunshika ku kutitikisha kwa kupinda ukwa bashimapepo no kubotelela kwayanene, balicebushiwe ne nshila baCathari baleikalilamo. Bashimapepo balelondolola ukuti Icalici lya ciKatolika ne bumba lya liko ilya ntungulushi lyali “isunagoge lya kwa Satana” kabili “nyina wa banakashi bacilende” uwa pa Ukusokolola 3:9 na Re 17:5. BuCathari bwalelunduluka no kucincintila icalici ku kapinda ka ku kulyo aka France. Ukwankulako kwa kwa Papa Innocent III kwali kutendeka icaitilwe Inkondo ya Mushilo iya kulwisha abena Albi no kwafwilisha yene mu fya ndalama, yali e nkondo ya kubalilapo iyapekanishiwe mu Kristendomu ku kulwisha abantu abaitungile ukuba Abena Kristu.

Ukupitila muli bakalata na beminishi, papa alulunkenye ishamfumu sha ciKatolika, aba fyuma, bakateka, na bashilika ba ku Bulaya. Alaile ukwelela kwa masambi no kupa ifyuma fya mu Languedoc kuli bonse abaali no kulwisha ukufumyapo bucisanguka “ukubomfye nshila iili yonse.” Abantu balyumfwilile cintu alombele. Ukutungululwa ne bumba lya bashimapepo na bashimbe baume aba ciKatolika, umulalo wafwala ifya kufwala fyaibela uwa nkondo ya mushilo ukufuma ku kapinda ka ku kuso aka France, Flanders, na Germany balungeme ku kapinda ka ku kulyo ukulola ku Mukonko wa Rhône.

Ubonaushi bwa baleikala mu Béziers bwali e kutampa kwa nkondo iya kwipayaulula iyo yaonawile Languedoc ukupitila mu koca mu mulilo no kusuumyo mulopa. Albi, Carcassonne, Castres, Foix, Narbonne, Termes, na Toulouse yonse yalicimfiwe ku ba nkondo ya mushilo abafunukila umulopa. Mu fifulo fyakoselemo abaCathari pamo nga Cassès, Minerve, na Lavaur, imyanda ya bashimapepo baocewe pa cimuti. Ukulingana no ulonganike lyashi lya kale umushimbe mwaume uwa fya mapepo Pierre des Vaux-de-Cernay, aba nkondo sha mushilo ‘baocele bashimapepo abatuntulu, ninshi mukwai bena balesekelela no kusekelela.’ Mu 1229, pa numa ya myaka 20 ya kukansana no kwipayaulula, Languedoc yaishiletekwa na France. Lelo ukwipayaulula kwali takulapwa.

Ukulubulwisha Kwakaluka Kwapwishishisha Fyonse

Mu 1231, Papa Gregory IX aimikeko Ukulubulwisha Kwakaluka ukwa bupapa pa kwafwilisha ubulwi bwa fyanso.a Ukulubulwisha intanshi kwashimpilwe fye pa kulengulula ne fintiinya kabili pa numa, pa kulungulusha kwasuminishiwa. Ubuyo bwa uku kulubulwisha bwali kufumyapo cintu ulupanga lwafililwe ukonaula. Abapingushi muli uku Kulubulwisha—ubwingi bwabo bafulela ba ku Dominican na ku Franciscan—baletiina fye papa epela. Ukwipaya ukupitila mu koca mu mulimo kwali e kukanda kwasuminishiwe mu bulashi ku wasangukile fisumino. Ubo bwali ni bumpelwa mano no bukalushi bwa bakalubulwisha ica kuti bucipondoka bwalimineko, mu fifulo ifingi, ukusanshako mu Albi na Toulouse. Mu Avignonet, ifilundwa fya cilye ca Kulubulwisha Kwakaluka fyonse fyalipayaulwilwe.

Mu 1244 ukucimba kwa musumba wakosa uwafulamo impili uwa Montségur, ukwabutukile bashimapepo abengi, e kwapwishishishe buCathari. Abaume na banakashi mupepi na 200 balilobele mu mulilo ilyo bakulikwe pa fimuti. Mu kupita kwa myaka, Ukulubulwisha Kwakaluka kwasokwete baCathari bashelepo. Cathari wa kupelako acitilwe lipoti ngo waocewe pa cimuti mu Languedoc mu 1330. Icitabo Medieval Heresy cilandapo kuti: “Ukuwa kwa buCathari kwali ca kupwishishisha cikalamba ica Kulubulwisha Kwakaluka.”

BaCathari tabaali Bena Kristu ba cine nakalya. Lelo bushe cali fye bwino ukuti balofiwe ku betwa Abena Kristu pa mulandu fye wa kuti balengulwile Icalici lya ciKatolika? BaKatolika balebapakasa no kubepayaulula balisaalwile Lesa na Kristu kabili baiminineko ubuKristu bwa cine bubi bubi ilyo balelungulusha no kulofya abalelundulula amalekano abafikile ku makumi ya makana.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 28]

ABENA WALDO

Ukulola ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwalenga 12 C.E., Pierre Valdès, nelyo Peter Waldo, shimakwebo wanoonka uwa ku Lyons, abomfeshe indalama shakwe ku kupilibula ifiputulwa fya kubalilapo ifya Baibolo mu ndimi sha cikaya isha ciProvençal, ululimi ululandwa ku kapinda ka ku kulyo na pa kati ka kapinda ka ku kulyo na kabanga aka France. Katolika wafumaluka, alekele ubukwebo bwakwe no kuipeelesha umwine ku kushimikila Ilandwe. Pa kuba nabaselaushiwa na mafisakanwa ya bashimapepo, baKatolika abengi balimukonkele kabili baishileba bakashimikila benda.

Waldo mu kwangufyanya alolenkene no bulwani ukufuma kuli bashimapepo ba cikaya, abasembeleke papa ukubinda ukucitilo bunte kwakwe ukwa pa cintubwingi. Acitwa lipoti ngo wayaswike ati: “Tufwile ukumfwila Lesa ukucila abantu.” (Linganyako Imilimo 5:29.) Mu cilolwa ca mukosela wakwe, Waldo alitamfiwe mu calici. Abakonshi bakwe, abaleitwa abena Waldo, nelyo Abantu Yaweyawe ba ku Lyons, mu kupimpa batukwite ukukonka ica kumwenako cakwe, ukulashimikila babili babili mu mayanda ya bantu. Ici cafuminemo ukusalangana kwa mu kwangufyanya ukwa fisambilisho fyabo ukupulinkana akapinda ka ku kulyo, akabanga, ne mbali shimo isha kapinda ka ku kuso aka France, pamo pene na ku kapinda ka ku kuso aka Italy.

Mu kwipifya, bafwaile ukubwelela ku fisumino ne fibelesho fya buKristu bwa mu kubangilila. Basonsombele, pa kati ka fisambilisho fimbi, umutwala, ukupepela abafwa, ukupepa Maria, ukulungatika ukupepa ku “batakatifu,” ukucindikisha umusalaba, icilapilo, Ulukalisitiya, no lubatisho lwa tunya.b

Ifisambilisho fya bena Waldo fyalipusene nga nshi ku fisambilisho fishili fya Bwina Kristu ifya kuti umwenda mushiki abamo imbali shibili ifya baCathari, abo ilingi line babatunganyako. Uku kutunganya kwaba maka maka pa mulandu wa kusansa kwakaluka ukwa baKatolika abo ku mufulo baeseshe ukukumbinkanya ifyaleshimikila abena Waldo pamo ne fisambilisho fya bena Albi, nelyo baCathari.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 29]

Amakana cinelubali balifwile mu Church of St. Mary Magdalene mu Béziers, umo aba nkondo sha mushilo baipayaulwile abaume, abanakashi, na bana bonse pamo 20,000