Ukupwililila kwa Lukaakala—Shani?
PA KUFUMYAPO ukwingilishiwako kwa lukaakala, imisumba yafulilako mu United States yaeseshe itontonkanya lipya—ukupeela indalama nelyo ifipe mu kukabushanya ne mfuti ishalebweshiwa, ukwabulo kwipushiwa icili conse. Ica kufumamo? Pa mutengo wa madola 341,000, umusumba wa St. Louis, ku ca kumwenako, walonganike imfuti 8,500. Inshila imo mu New York City yalonganike ifyanso ukucila pe kana limo.
Kwambukila nshi ici cakwete pa misoka? Ku ca bulanda, cayambukile fye panono. Ubukomi bwa kubomfye mfuti bwafikile pa cipimo ca pa muulu icishatala acifikwapo mu St. Louis umwaka wakonkelepo. Mu New York City, ciletunganishiwa ukuti kuciliko amamilioni yabili aya mfuti mu bantu. Mu United States, mwaba mupepi na mamilioni 200 aya mfuti mu bantu, e kuti mupepi no mwaume onse aliikwata, no mwanakashi, no mwana. Mu fyalo fimbi, ulukaakala lwa mfuti luleingilishiwako pa cipimo ca kutulumusha. Mu Britain “pa kati ka 1983 na 1993, impendwa ya milandu iyalembelwe na bakapokola umo imfuti shabimbilwemo yalingilishiweko imiku ibili, ukufika kuli 14,000,” e fisosa The Economist. Nangu cingati icipimo ca bukomi calicepako, kwalibako mupepi na milioni umo uwa fyanso fyasungwa ukwabule nsambu muli cilya calo.
Mu kushininkisha, ukunashako ukuli konse kuli isho mpendwa sha kutiinya kuselela ku ntanshi. Nangu cibe fyo, imilandu ukupala iyo ilondolwelwe pa muulu tayatala aifika pa ntulo ya lukaakala. Ni ntulo nshi iyo? Ifya kusangwilako ifingi nafilandwapo, lelo ifinono fitendekela pa ŋanda. Ukubulisha ukushikatala kwa lupwa no kufunda pa mibele kulengele abacaice abengi ukuilunda ku mabumba ya ntalamisoka pa kuti fye bengalingamo. Ukubeleleka kwa cibwesha ca ndalama ishingi kulenga abengi ukwalukila ku lukaakala. Ulufyengo e lutuninkisha bambi ukuwamya imilandu mu kubomfya ulukaakala. Ukumfwile icilumba pa calo, umushobo, nelyo icifulo ca umo mu bumi kulenga abantu ukusuulako ku kucula kwa bambi. Iyi milandu yashika iishingapikululwa mu kwanguka.
Cinshi Cingacitwa?
Bakapokola abengi, ukukakwa imyake iingi mu cifungo, ukucefyako aba kukwate mfuti, ukupingwilwa ukufwa—ifi fyonse fyalilandwapo no kweshiwa nge nshila ya kucincintilamo imisoka no lukaakala. Fyaliletako icipimo calekanalekana ica kutunguluka, lelo ica bulanda ca kuti ulukaakala lucili luletwalilila. Mulandu nshi? Ni pa mulandu wa kuti ishi nshila shibomfiwa fye ku kundapa ifishibilo.
Pa lubali lumbi, incenshi ishingi shiyumfwa ukuti umuti wa kupwisha ulukaakala masomo. Ilintu ili itontonkanya lisuma, tufwile ukwishiba ukuti ulukaakala talwapeleshiwa fye ku fyalo uko amashuko ya kusambilila yanono. Kwena, cimoneka ukuti ifyalo fimo ifyacilapo kube fya lukaakala e fimo fine ifyakwata icipimo casumbuka ica masomo. Tacakosa ukwishiba ukuti icilekabilwa te masomo fye lelo umusango wa masomo uwalungama. Musango ngo nshi uyo? Bushe kwalibako umuntu umo uwingaba na maka ya kusambilisha abantu ukuba abatemwo mutende kabili abantu batambalala?
“Ine ndi Yehova Lesa obe, uukusambilisho kuti ucenjele, uukwensha mu nshila iyo ufwile ukuyamo. Iye, nga wapeepeka ku mafunde yandi! lyene umutende obe nga waba ngo mumana, no bulungami bobe nga ’mabimbi ya bemba.” (Esaya 48:17, 18) Ni shani fintu Yehova asambilisha abantu ukutemwa umutende no kuba abalungami? Maka maka kupitila mu Cebo cakwe, Baibolo.
Amaka ya Cebo ca kwa Lesa
Mu kushininkisha Baibolo tayaba kulonganikwa fye kwa nshimi ne milumbe ya kale kabili iyabulwamo ubupilibulo. Yalikwata ifishinte na matontonkanyo ukufuma kuli Kabumba wa mutundu wa muntu, uyo, ukufuma pa cifulo cakwe icasansuka aishiba imipangilwe ya muntu ukucila ifyo uuli onse engeshiba. “Ifyo imyulu yasansamo kucile calo, e fyo imibele yandi yapulamo ukucile mibele yenu, na ’mapange yandi ukucila amapange yenu,” e fyasosa Yehova Lesa.—Esaya 55:9.
Pali uyu mulandu umutumwa Paulo apeelo bushinino bwa kuti “icebo ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma no kutwo kucilo lupanga lonse ulwatwila kubili kubili, kabili cilatula na ku kulekanyo mutima no mupashi, ne mfyufyu no bufyompo, cilingulula amatontonkanyo na ’mapange ya mutima.” (AbaHebere 4:12) Ee, Icebo ca kwa Lesa calikwata amaka ya kwingilila no kufika pa mutima wa muntu no kwalula ukutontonkanya kwakwe ne mibele. Bushe ici te cintu cikabilwa ku kwalula inshila sha bantu isha lukaakala ilelo?
Inte sha kwa Yehova, abo nomba bali mupepi na mamilioni yasano ukucila mu fyalo 230, baba bushinino bwa cine cine ubwa kuti Icebo ca kwa Lesa, mu cituntulu, calikwata amaka ya kwalwila ubumi ukuti buwame. Pa kati kabo paba abantu ukufuma ku luko lonse, ululimi, no mushobo. Na kabili bafuma ku nyendelo shonse isha bumi ne fikulilo fya mu bwikashi. Bamo aba bene baleikala ubumi bwa lukaakala kabili ubwacushiwa. Lelo ukucila ukuleka uyu musango wa bumi ukwaafwa ukulundulula ubulwani, ukucimfyanya, akapaatulula, no lupato pa kati kabo, balisambilila ukucimfya ifi fipindami kabili basanguka abantu batemwa umutende kabili abaikatana mu kusaalala kwa calo. Cinshi calenga ici ukucitika?
Kampeni wa Kupwisha Ulukaakala
Inte sha kwa Yehova shaliipeelesha kukwaafwa abantu bambi ukunonka ukwishiba kwalungikwa ukwa mifwaile ya kwa Lesa nga fintu yasokololwa mu Cebo cakwe, Baibolo. Mu lubali ululi lonse ulwe sonde, balesapika abo balefwaya ukusambilila imibele ya kwa Yehova kabili ukusambilishiwa na wene. Ukubombesha kwabo kulesanduluka. Ica kufumamo ca uyu kampeni wa kusambilisha ca kuti ubusesemo bwa kusungusha bulefikilishiwa.
Imyaka imo 2,700 iyapitapo, kasesema Esaya apuutilwemo ukulemba ukuti: “Nomba mu nshiku ishikakonkapo, . . . bakayako na ’bantu na ’bantu abengi, no kutila, Endeni, natunine tuye ku lupili lwa kwa Yehova, ku ŋanda ya kwa Lesa wa kwa Yakobo, ukuti atulange imibele yakwe, no kuleka twende mu nshila shakwe.”—Esaya 2:2, 3.
Ukusambilishiwa na Yehova no kwenda mu nshila shakwe kuti kwaletako ukwaluka kwawamisha mu bumi bwa bantu. Ukwaluka kumo kwalisobelwa mu busesemo bumo bwine ukuti: “Wene akapingula pa kati ka nko, no kukalulula abantu na ’bantu abengi, bakasuke abafule mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na ’mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti; lukasuke uluko alubulo kusumbwilo lupanga ku luko, nangu kusambilila kabili ubulwi.” (Esaya 2:4) Abantu abengi balibelenga ili lembo. Na kuba, ili lembo lyalilembwa pa cibumba ca United Nations Plaza mu New York City. Caba ca kucinkulako ku co United Nations yenekela lelo ico yafilwa ukufikilisha. Uku kufumyapo kwa nkondo no lukaakala te kuti kucitwe no kuteyanya kwa bupolitiki ukuli konse ukwapangwa no muntu. Cintu cimo ico Yehova Lesa eka e wingacita. Ni shani fintu akapwilikisha ici?
Ukwabulo kutwishika te onse akankulako ku bwite bwa ‘kunina ukuya ku lupili lwa kwa Yehova’ no ‘kulangwa imibele yakwe’ no ‘kwenda mu nshila shakwe’; kabili te bonse bakaitemenwa ‘ukufule mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na ‘mafumo yabo ukube fya kutungwilako imiti.’ Cinshi ico Yehova akacita ku bantu ba musango yo? Takatwalilile ukwisule shuko nelyo ukupembelela pali bene ukuti baaluke. Pa kuleto lukaakala ku mpela, Yehova na kabili akaleta ku mpela abo abapampamina pa nshila shabo isha lukaakala.
Isambililo Lyakatama
Ico Lesa acitile mu kasuba ka kwa Noa cipayanya isambililo lya kusoka kuli ifwe ilelo. Icalembwa ca Baibolo cilanga imibele ya calo iyaliko ilya nshita aciti: “Ku menso ya kwa Lesa pano isonde palyonaike, kabili pano isonde paiswilepo ulufyengo.” Pali uyu mulandu Lesa aebele Noa ukuti: “Impela ya bantunse bonse naiisa pa cinso candi; pantu pe sonde paisulapo ulufyengo [“ulukaakala,” NW] ulwafuma kuli bene; kabili, mona, ine ndebonawila kumo ne sonde.”—Ukutendeka 6:11, 13.
Tulingile ukulanguluka icishinka cimo. Lintu Lesa aletele Mulamba pali ilya nkulo, abakile Noa no lupwa lwakwe. Mulandu nshi? Baibolo yasuka ukuti: “Noa ali muntu mulungami, uwa mpomfu mu nkulo yakwe: Noa aleenda na Lesa.” (Ukutendeka 6:9; 7:1) Ilintu uuli onse uwaliko iyo nshita pambi taali uwa lukaakala, ni Noa fye no lupwa lwakwe e ‘baendele na Lesa.’ Pali uyo mulandu balipusunswike lintu cilya calo ca lukaakala caonawilwe.
Ilintu twamona isonde na kabili ‘lileisulapo ulukaakala,’ kuti twashininwa ukuti Lesa alamona. Nge fyo fye acitile mu kasuba ka kwa Noa, e fyo akacita mu kwangufyanya no kupwisha ulukaakala—mu kupwililila. Lelo na kabili akapayanya inshila ya kubakilwamo abo abalesambilila ‘ukwenda na Lesa wa cine,’ abo abaleankulako kuli kampeni wakwe uwa kusambilisha kwakwe uwa mutende.
Ukupitila muli kemba wa malumbo, Yehova apeela uku kwebekesha ati: “Pashala panono, e lyo umubifi takabepo; awe ukalolekesha apo ali, no kusanga tabapo: lelo abalanda bakapyaninine calo, no kuilemeno bwingi bwa mutende.”—Ilumbo 37:10, 11.
Inte sha kwa Yehova shikaba isha nsansa ukusambilila na iwe Baibolo pa kuti wingailunda kuli abo abasoso kuti: “Bakayako na ‘bantu na ‘bantu abengi, no kutila, Endeni, natunine tuye ku lupili lwa kwa Yehova, ku ŋanda ya kwa Lesa wa kwa Yakobo, ukuti atulange imibele yakwe, no kuleka twende mu nshila shakwe. Pantu mu Sione e mufuma amalango, ne cebo ca kwa Yehova cifuma mu Yerusalemu.” (Esaya 2:3) Ukupitila mu kucite fyo, kuti waba pa kati ka abo bakamona impela ya bubifi bonse no lukaakala. Kuti ‘wailemeno bwingi bwa mutende.’
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 5]
Reuters/Bettmann