Amapaalo ne Fitiipu—Ifya Kutufundilamo Ilelo
“Ifi fintu fyaleponena balya ku kufundilamo bambi; kabili fyalembelwe ukuti tusambilileko; fwe bo impela sha nshita shafikapo.”—1 ABENA KORINTI 10:11.
1. Kwati fye fintu umuntu engaceeceeta icipe, cinshi cintu tulingile ukuceeceeta?
INDALAWA nga shili apapentwa, kuti shatendeka ukukubulula icipe ca nshimbi. Napamo kuti papitapo inshita pa kuti indalawa shimonekele ku nse. Mu kupalako, imibele no lunkumbwa lwa mu mutima wa muntu kuti fyatendeka ukubotelela pa nshita yalepa ilyo tacilafumamo ifyabipisha nelyo fye ukumonwa kuli bambi. Kwati fye fintu mano mano twingaceeceeta icipe ca nshimbi ukumona nga cileingililwa ku ndalawa, e fyo ukuceeceeta imitima yesu no kuisungilila iituntulu kwingabakilila bumpomfu bwesu ubwa Bwina Kristu. Mu mashiwi yambi, kuti twapokelela amapaalo ya kwa Lesa no kusengauka ifitiipu fya bulesa. Bamo kuti batontonkanye fyo amapaalo ne fitiipu ifyaishile pa bena Israele ba pa kale tafyakwata bupilibulo ku balolenkene ne nsondwelelo ya ino micitile ya fintu. (Yoshua 8:34, 35; Mateo 13:49, 50; 24:3) Lelo, te fyo iyo. Kuti twanonkelamo apakalamba ku fya kumwenapo fya kusoka ifya bena Israele, nga fintu calondololwa muli 1 Abena Korinti icipandwa 10.
2. Cinshi ico 1 Abena Korinti 10:5, 6 basosa pa lwa fyapitilemo abena Israele mu matololo?
2 Umutumwa Paulo alinganya abena Israele baali pe samba lya kwa Mose ku Bena Kristu pe samba lya kwa Kristu. (1 Abena Korinti 10:1-4) Nangu ca kuti abena Israele nga balingile mu Calo Calaiwe, “icinabwingi ca muli abo Lesa tabekelwemo; pantu batanganikwe mu matololo.” Paulo muli fyo aebele Abena Kristu banankwe ukuti: “Awe ifi fintu fya kutusoka, ukuti twiba abakumbwe fibi, filya balya bakumbilwe.” (1 Abena Korinti 10:5, 6) Ulunkumbwa lukulila mu mutima, e co tulekabila ukumfwila ifya kumwenapo fya kutusoka ifyo Paulo aloshako.
Ukusoka ku Kutaluka ku Kupepo Tulubi
3. Ni shani fintu abena Israele babembwike ukukuma ku mutepa wa ŋombe?
3 Ukusoka kwa kubalilapo ukwa kwa Paulo kwa kuti: “Mwiba abapepo tulubi, ifyali bamo aba muli abo; ifyo calembwa, aciti, Abantu baikele ku kulya no kunwa, e lyo baimine ku kwangala.” (1 Abena Korinti 10:7) Ici ca kumwenapo ca kusoka ni cilya ilyo abena Israele babwelele ku nshila sha Egupti no kupanga umutepa wa ŋombe mu kupepo tulubi. (Ukufuma, icipandwa 32) Umusambi Stefani alangilile icalengele ubu bwafya lintu atile: “[Mose umwiminishi wa kwa Lesa] uo bashifwe tabafwaile ukuumfwako, lelo balimutandwile, bapilibukile na ku Egupti mu mitima yabo, no kutila kuli Aarone, Tucitileni imilungu ya kututangilila; pantu uyu Mose uwatufumishe mu Egupti, tatwishibe icamuponena. Kabili bacitile umwana wa ŋombe mu nshiku shilya, batuulile ne lambo ku cimpashanya cilya, no kusangalalile milimo ya minwe yabo.” (Imilimo 7:39-41) Moneni ukuti “mu mitima yabo” abena Israele bapuuluka bakwete ulunkumbwa lwalubana ulwatungulwile ku kupepo tulubi. “Bacitile umwana wa ŋombe . . . batuulile ne lambo ku cimpashanya cilya.” Mu kulundapo, batendeke “no kusangalalile milimo ya minwe yabo.” Kwali ukulisha inyimbo, ukwimba, ukucinda, ukulya, no kunwa. Ukwabulo kutwishika, ukupepo tulubi kwalebeleleka kabili kwali kwa kusekesha.
4, 5. Fibelesho nshi ifya kupepo tulubi ifyo tulekabila ukusengauka?
4 Icapalako kuli Egupti—icalo ca kwa Satana—ni cikanga fye cilepepa ifya kusekesha. (1 Yohane 5:19; Ukusokolola 11:8) Calitemwisha bakangala ba mafilimu, bakemba, na bakangala ba fyangalo, pamo pene ne micindile yabo, inyimbo shabo, imipuulwe yabo no musamwe. Abengi balitunkwa ukuyobeka mu fya kusekesha ilintu baleitunga ukupepa Yehova. Lintu Umwina Kristu aebaulwa pa mulandu wa kucite cilubo, imibele yakwe iya ku mupashi iyanakuka ilingi cisangwa ukuti ni pa mulandu wa kunwa ubwalwa, ukucinda, nelyo mu nshila imo iya kukokolokelamo iyapalamina ku kupepo tulubi. (Ukufuma 32:5, 6, 17, 18) Ifya kusekesha fimo fituntulu kabili kuti mwaipakisha. Nalyo line, inyimbo sha ku calo ishingi, ukucinda, amafilimu, na mavidio ifya lelo fibamo ulunkumbwa lwa mubili ulwabotelela.
5 Abena Kristu ba cine tabawila ku kupepo tulubi. (2 Abena Korinti 6:16; 1 John 5:21) Shi umo umo uwa ifwe nasakamane ukukanakunkuma ku fya kusekesha fya kupepo tulubi no kucula ku fya kufumamo fya konaula ififuma mu kuyobeka mu kukwatako umusamwe mu nshila ya ku calo. Nga ca kuti twainashisha ku kusonga kwa ku calo, ulunkumbwa lwabipa ne mibele mu bumfisolo kuti fyaikala mu mintontonkanya yesu ne mitima. Nga tafilungikwe, ifi mu kupelako kuti fyatungulula ku ‘kutanganikwa mu matololo’ ya micitile ya kwa Satana.
6. Ni ncitilo nshi yakosa iyo tulekabila ukubombelapo ukukuma ku fya kusekesha?
6 Ukupala Mose pa nshita kwali ukupepa umutepa wa ŋombe, “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” mu cishinka aleti: “Uwa kwa Yehova, ese kuli ine.” Ukubombelapo mu kushangila ku kulangilila mu kukosa ukuti twiminine ku lubali lwa kupepa kwa cine kuti kwatupususha. Umukowa wa kwa Mose uwa bena Lebi wabombele mu kwangufyanya ku kupyangapo ukusonga kwabotelela. (Mateo 24:45-47; Ukufuma 32:26-28) E co, lyene, beebeetesheni ifya kusekesha, inyimbo, amavidio, ne fintu fyapalako ifyo musalapo. Nga ca kuti fyalibotelela mu nshila imo, iminineni abashangila ku lubali lwa kwa Yehova. Mu kuba no kushintilila pali Lesa mu kubamo ipepo, teulukeni mu fya kusekesha ne nyimbo ifyo musala, kabili onauleni ifintu ifyo fyaba busungu bwa ku mupashi, nga fintu fye Mose aonawile umutepa wa golde.—Ukufuma 32:20; Amalango 9:21.
7. Ni shani fintu twingacingilila umutima wesu uwa mampalanya?
7 Ni shani fintu twingacincintila ukukubuluka kwa mutima? Ukupitila mu kusambilila Icebo ca kwa Lesa mu mukoosha, no kuleka icine ca ciko ukwingila mu mintontonkanya yesu ne mitima. (Abena Roma 12:1, 2) Kwena, tulingile ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu lyonse. (AbaHebere 10:24, 25) Ukusangwa ku kulongana lyene amano yali kumbi kuti kwalinganishiwa ku kupenta apali indalawa. Ici kuti catucincimusha pa kashita kanono, lelo tacipwisha ubwafya tukwete. Mu cifulo ca ico, ukupitila mu kupekanishisha libela, ukwetetula, no kwakanamo mu kulongana mu kucincila, kuti twakokobola ukufumyamo imibele iili yonse iya kubotelesha iingashala mu mutima wesu uwa mampalanya. Ici cikatwaafwa ukukakatila ku Cebo ca kwa Lesa no kutukosha ukushipikisha amesho ya citetekelo no kuba “abapwililila.”—Yakobo 1:3, 4; Amapinda 15:28.
Ukusoka ku Kutaluka ku Bulalelale
8-10. (a) Ca kumwenako nshi ica kusoka icaloshiwako pali 1 Abena Korinti 10:8? (b) Ni shani fintu amashiwi ya kwa Yesu ayasangwa pali Mateo 5:27, 28 yengabomfiwa ku kunonkelamo?
8 Mu ca kumwenapo cakonkapo ica kwa Paulo, tufundwa ukuti: “Kabili twicita bulalelale filya bamo ba muli abo bacitile, na mu kasuba kamo bawile amakana amakumi yabili na yatatu [23,000].”a (1 Abena Korinti 10:8) Umutumwa alelanda pali ilya nshita lintu abena Israele bakonteme ku milungu ya bufi no kucita “bucilende ku banakashi ba kwa Moabu.” (Impendwa 25:1-9) Bucisenene bwa bwamba bwa kukandilwapo ku mfwa! Ukuleka amatontonkanyo ya bucisenene no lunkumbwa ukutwalilila kwaba kusuminisha umutima ukuba ne “ndalawa.” Yesu alondolwele ati: “Mwalyumfwa ukuti casoselwe aciti, Wilacita bucende. Lelo ine ndemweba, nati, Onse uulolesho mwanakashi no kumufwaya, nacita nankwe ubucende mu mutima wakwe.”—Mateo 5:27, 28.
9 Icacitikile bamalaika babulwe cumfwila aba pa ntanshi ya Lyeshi lya mu nshiku sha kwa Noa cili bunte bulangilila icifuma mu ‘kulolesho mwanakashi no kumufwaya.’ (Ukutendeka 6:1, 2) Ibukisheni, na kabili, ukuti icabalamwine cimo ica fintu fyabipisha ifyacitikile Imfumu Davidi cali kutwalilila ukulolesha umwanakashi imiloleseshe iishalinga. (2 Samwele 11:1-4) Mu kupusanako, umuntu umulungami uwaupa Yobo ‘apingene cipingo na menso yakwe ukuti takatambe umukashana,’ muli fyo ukusengauka bucisenene no kuba kasunga wa bumpomfu. (Yobo 31:1-3, 6-11) Amenso kuti yapashanishiwa ku nsolokoto sha mutima. Kabili ni mu mutima wabotelela e mufuma ifintu fya bubifi ifingi.—Marko 7:20-23.
10 Nga ca kuti twabomfya amashiwi ya kwa Yesu, tatwakasuminishe amatontonkanyo yalubana ukwikalilila mu mintontonkanya yesu ukupitila mu kutamba ifikope filangisha ubwamba nelyo ukutekelesha ukutontonkanya ifya bucisenene pa lwa Mwina Kristu munensu, untu tubomba na o, nelyo uuli onse umbi. Indalawa tashifumako ku nshimbi lintu twakuusako fye. Kanshi, te kwesha ukulabako fye amatontonkanyo ya bucisenene no kukongama kwati fintu finono. Kubombelapo mu kukosa mu kusotola ukukongama kwa bucisenene. (Linganyeniko Mateo 5:29, 30.) Paulo acincisha abasumina banankwe ukuti: “Mulenge fifwe ifya filundwa fyenu ifya pano nse: ubulalelale, ukukowela, umufimbila, ulwinso, bucilende, ulunkumbwa e kupepo tulubi, muli ifyo mwishilo bukali bwa kwa Lesa.” Ee, ni mu fintu pamo nga bucisenene bwa bwamba, e “mwishilo bukali bwa kwa Lesa” ukulumbulula kwa citiipu. E co tulekabila ‘ukulenga fifwe’ ifya filundwa fyesu ifya mubili ukukuma kuli ifi fintu.—Abena Kolose 3:5, 6.
Ukusoka ku Kutaluka ku Kuŋwinta kwa Bucipondoka
11, 12. (a) Kusoka nshi ukwapeelwa pali 1 Abena Korinti 10:9, kabili ca kucitika nshi icaloshiwako? (b) Ni shani fintu ukusoka kwa kwa Paulo kulingile ukutwambukila?
11 Paulo mu kukonkapo asoka ati: “Kabili twiesha Shikulu, filya bamo ba muli abo bamweseshe, no konaulwa ku nsoka.” (1 Abena Korinti 10:9) Ilintu bali pa lwendo mu matololo mupepi na pa mupaka wa Edomu, abena Israele “baebawile Lesa na Mose, abati, Cinshi ico mwatuninikile ukutufumya mu Egupti ku kufwila mu matololo? Tapali cilyo kabili tapali menshi; ne mitima yesu yalengwo bunani ku cilyo ici icinangwa,” mana wapayanishiwe mu cipesha amano. (Impendwa 21:4, 5) Citontonkanyeni! Balya bena Israele “baebawile Lesa,” ukwita ica kulya abapeele icinangwa!
12 Kuli kulya kuŋwinta, abena Israele balesonsomba ukutekanya kwa kwa Yehova. Tabatengelwe, pantu Yehova atumine insoka sha busungu, kabili abengi balisuminwe no kufwa. Pa numa abantu balapile na Mose ukuba kawikishanya, icikuko calipwile. (Impendwa 21:6-9) Mu cine cine ici cacitike cilingile ukuba ica kutusoka ukuti twilalangisha umupashi wa bucipondoka, uwa kuŋwinta, maka maka kuli Lesa no kutantika kwakwe ukwa teokrasi.
Ukusoka ku Kutaluka ku Kuilishanya
13. Ni ku lwa cinshi 1 Abena Korinti 10:10 basoka, kabili kupondoka nshi uko Paulo aletontonkanyapo?
13 Ukulosha ku ca kumwenako cakwe ica kulekelesha ica bena Israele mu matololo, Paulo alembo kuti: “Kabili mwiilishanya, filya bamo ba muli bene bailishenye, no konaulwa baonawilwe ku monaushi.” (1 Abena Korinti 10:10) Bucipondoka bwabalamwike lintu Kora, Datani, Abiramu, na banabo babombele mu nshila ishili ya teokrasi no kusonsomba ubulashi bwa kwa Mose na Aarone. (Impendwa 16:1-3) Ilyo bacipondoka baonawilwe, Israele atendeke ukuilishanya. Ici cali pa mulandu wa kuti batendeke ukupelulule fyo ukonaulwa kwa balya bacipondoka kwali lufyengo. Pa Impendwa 16:41 cashimikwo kuti: “Ulucelo ulukuta lonse lwa bana ba kwa Israele baŋwintile Mose na Aarone, abati, Imwe mwaipaya abantu ba kwa Yehova.” Pa mulandu wa kulengulula inshila ubulungi bwacitilwemo pali kalya kashita, abena Israele 14,700 balilobele ku cikuko ca bulesa.—Impendwa 16:49.
14, 15. (a) Lubembu nshi lumo ulwa “bashipepa” abasokelele mu cilonganino? (b) Cinshi cingasambililwako ku cacitikile Kora?
14 Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., “abashipepa” abasokelele mu cilonganino ca Bwina Kristu bali bakasambilisha ba bufi kabili aba kuilishanya. Aba bantu balesuula “na Bukateka, no kupontela . . . bakata,” abasubwa abaseekeshiwe ukwangalila icilonganino lwa ku mupashi pali ilya nshita. Ukukuma kuli aba basangu bashipepa, umusambi Yuda na kabili atile: “Aba bantu ba kuilishanya, abaŋwinta, abayo mwabele fya lunkumbwa fyabo.” (Yuda 3, 4, 8, 16) Ilelo, abantu bamo basanguka abailishanya pa mulandu wa kusuminisha imibele yonaula nge ndalawa ukulunduluka mu mitima yabo. Ilingi line batontomesha pa kukanapwililika kwa abo ababa mu fifulo fya bwangalishi mu cilonganino no kutampa ukuilishanya. Ukuilishanya kwabo no kuŋwinta kuti kwafika fye na ku kulengulula impapulo sha “musha wa cishinka.”
15 Caliba icalinga ukwipusha amepusho yafumaluka pa lwa cintu ca mu Malembo. Lelo ni shani nga ca kuti twalundulula imibele yabipa iyo yali mu kulanshanya kwa kulengulula ilyo twali ne fibusa? Kuti cawama ukuipusha atuti, ‘Ni kwi ici cikapela? Bushe te kuti cicilepo ukuwama ukuleka ukuilishanya no kupepela amano mu kuicefya?’ (Yakobo 1:5-8; Yuda 17-21) Kora na balemwafwilisha, abapondokele ubulashi bwa kwa Mose na Aarone, kuti pambi balishininwe ukuti imimwene yabo yali ya cine ica kuti tabaceeceetele ne nkuntu shabo. Nangu ni fyo, balilubilile. Na bena Israele abailishenye pa konaulwa kwa kwa Kora na bacipondoka bambi na bo balilubile. Fintu caba ica mano ukuleka ifi ifya kumwenapo ukutusesha ukuceeceeta inkuntu shesu, ukutandula ukuilishanya nelyo ukuŋwinta, no kusuminisha Yehova ukutulopolola!—Ilumbo 17:1-3.
Natusambilileko, no Kuipakisha Amapaalo
16. Cishinka nshi icikalamba ica mu kukonkomesha kwa pali 1 Abena Korinti 10:11, 12?
16 Pe samba lya kupuutwamo na bulesa, Paulo asondwelela umutande wa bukombe bwa kusoka mu kuba no kukonkomesha kwa kuti: “Lelo ifi fintu fyaleponena balya ku kufundilamo bambi; kabili fyalembelwe ukuti tusambilileko; fwe bo impela sha nshita shafikapo. E ico uuletila naiminina ndi, acenjele epali awa.” (1 Abena Korinti 10:11, 12) Shi twikeminina fye mu cilonganino ca Bwina Kristu ukwabula ukuiceeceeta.
17. Nga twamona inkuntu shalubana mu mutima wesu, cinshi tulingile ukucita?
17 Nga fintu fye inshimbi yalemenena ku kukwata indalawa, na ifwe bene fwe ntuntuko sha kwa Adamu umubembu twalipyana ukulemenena ku kucita icabipa. (Ukutendeka 8:21; Abena Roma 5:12) E co, tatufwile ukufuupulwa nga ca kuti twamona inkuntu shalubana mu mutima wesu. Mu cifulo ca ico, natubombelepo mu kukosa. Lintu inshimbi yasansalikwa ku mwela ulimo umutonshi nelyo ukubikwako imiti ingalenga indalawa, ukubosha kwa ndalawa kulaluminishiwako. Tulekabila ukusengauka ukusansalikwa ku “mwela” wa calo ca kwa Satana, mu kuba ne fya kusekesha fya ciko ifibi, bucisenene ubwaba fye mpanga yonse, no kutontonkanya kwalemenena ku bubi.—Abena Efese 2:1, 2.
18. Cinshi Yehova aacita ukukuma ku kulemenena ku kulufyanya ukwa mutundu wa muntu?
18 Yehova alipayanishisha umutundu wa muntunse inshila ya kulwishishamo ukukongama kwalubana uko twapyana. Atupeele Umwana wakwe uwafyalwa eka pa kuti ababelesha icitetekelo muli wene bengakwata umweo wa muyayaya. (Yohane 3:16) Nga ca kuti twakonka mu nkasa sha kwa Yesu mu kupalamisha no kulangisha ubuntu bwapala ubwa kwa Kristu, tukaba ipaalo kuli bambi. (1 Petro 2:21) E lyo tatwakapokelele ifitiipu, lelo amapaalo ya bulesa.
19. Kuti twanonkelamo shani mu kulanguluka ifya kumwenapo fya mu Malembo?
19 Nangu ca kuti na ifwe ilelo kuti twalufyanya nge fyalufyenye abena Israele ba pa kale, twalikwata Icebo ca kwa Lesa icakumanina ica kututungulula. Ni mu mabula ya ciko e muntu tusambilila pa lwa fintu Yehova abombele no mutundu wa muntu pamo pene ne mibele yakwe nga fintu yamonekele muli Yesu, uwaba “kubeeka kwa bukata bwa kwa Lesa, ne cipasho ca musango wakwe.” (AbaHebere 1:1-3; Yohane 14:9, 10) Ukupitila mwi pepo no kusambilila Amalembo mu mukoosha, kuti twakwata “umutima wa kwa Kristu.” (1 Abena Korinti 2:16) Lintu twalolenkana na matunko ne fya kwesha icitetekelo cesu fimbi, kuti twanonkelamo mu kulanguluka ifya kumwenapo fya ku kale ifya mu Malembo no kucilisha ica kumwenako capulamo ica kwa Yesu Kristu. Nga twacite fyo, tatwakapite mu fitiipu fya bulesa. Mu cifulo ca ico, tukaipakisha ukusenamina kwa kwa Yehova ilelo na mapaalo yakwe kuli pe na pe.
[Futunoti]
Kuti Mwayasuka Shani?
◻ Kuti twabomfya shani ukufunda kwa kwa Paulo ukwa kukanaba abapepo tulubi?
◻ Cinshi twingacita pa kumfwila ukusoka kwa mutumwa pa lwa bulalelale?
◻ Mulandu nshi tulingile ukusengaukila ukuilishanya no kuŋwinta?
◻ Kuti twapokelela shani amapaalo ya bulesa, ukucila ifitiipu?
[Icikope pe bula 18]
Nga tulefwaya amapaalo ya bulesa, tufwile ukusengauka ukupepo tulubi
[Ifikope pe bula 20]
Kwati fye fintu indalawa shikabila ukukokobolwapo, lekeni tubombelepo na maka ukufumya ulunkumbwa lwalubana mu mitima yesu