Gamaliele—Asambilishe Sauli wa ku Tarsi

IBUMBA lyaiminine umutalalila. Ninshi akashita kanono akafumineko, bapeene bepaye umutumwa Paulo. Uwaishibikwe na kabili nga Sauli wa ku Tarsi, apusushiwe ku fita fya ciRoma kabili nomba alolenkene na bantu ukufuma pa matabo ayali mupepi ne tempele mu Yerusalemu.

Ukukapisha ku minwe pa kuti abantu bekale tondolo, Paulo atendeke ukulandila mu ciHebere, ukusoso kuti: “Mwe bamunyinefwe na bashifwe, umfweni nomba ukuisosela kwandi kuli imwe. . . . Ine ndi muYuda, nafyalilwe mu Tarsi mu Kilikia, lelo nalelelwe [“nasambilishiwe,” NW] muli uno musumba mu ceni ca [“ku makasa ya,” NW] kwa Gamaliele, nalefundwa ukushikimika kwa Malango ya bashifwe, nabo wacincila muli Lesa ifyo imwe bonse muli lelo.”—Imilimo 22:1-3.

Apo ubumi bwakwe bwali mu busanso, mulandu nshi Paulo atendekeele ukuisosela kwakwe pa kusoso kuti asambilishiwe kuli Gamaliele? Bushe Gamaliele aali nani, kabili cinshi cabimbilwe mu kusambilishiwa na wene? Bushe uku kukansha kwalisongele Sauli nangu fye ni pa numa aishileba umutumwa wa Bwina Kristu Paulo?

Gamaliele Aali Nani?

Gamaliele aali muFarise walumbuka. Aali mwishikulu wa kwa Hillel Mukalamba, uwatendeke limo ilya mabumba yabili ayakwete imfundo shabo mu kati ka buYuda bwa baFarise.a Imisambilishishe ya kwa Hillel yalemonwa ukuti yalelangulukilako bambi ukucila ilya iya untu balecimfyanya nankwe, Shammai. Pa numa ya konaulwa kwe tempele lya mu Yerusalemu mu 70 C.E., Bet Hillel (Iŋanda ya kwa Hillel) alitemwikwe ukucila Bet Shammai (Iŋanda ya kwa Shammai). Iŋanda ya kwa Hillel yaishileba e numbwilo ya bulashi iya buYuda, apantu ifyakaniko fimbi fyonse fyalilobele lintu itempele lyaonawilwe. Ifyo Bet Hillel alepingula ilingi line e pashimpwa ifunde lya ciYuda muli Mishnah, uwaishilesanguka e citendekelo ca Talmud, kabili ukusonga kwa kwa Gamaliele mu kumonekesha e kwalengele ukuti ifyo Hillel alepingula fipulemo.

Gamaliele alicindikwe nga nshi ica kuti aali e wa kubalilapo ukwitwa rabban, ilumbo ilyasumbukapo pa lya kuti rabi. Na kuba, Gamaliele aishileba uwacindikwa nga nshi ica kuti Mishnah asosa ulwa wene ukuti: “Lintu Rabban Gamaliele eluda afwile ubukata bwa Torah bwalipwile, no kusanguluka no kushilisha [ukukonke shiwi, “ukupaatulwa”] fyalilobele.”—Sotah 9:15.

Ukusambilishiwa na Gamaliele—Shani?

Lintu umutumwa Paulo aebele ibumba mu Yerusalemu ukuti ‘asambilishiwe ku makasa ya kwa Gamaliele,’ cinshi apilibwile? Cinshi cabimbilwemo mu kuba umusambi wa kwa kafundisha Gamaliele?

Ukulosha ku kukanshiwa kwa musango yo, Profesa Dov Zlotnick uwa pa Jewish Theological Seminary of America alemba ati: “Ukulungika kwe funde lya pa kanwa, icilenga ukuti libe ilyacetekelwa, kushintilila sana sana pa kwampana kwa kwa shikulu no musambi: ukusakamana kubako kuli shikulu mu kusambilisha ifunde no kufindamina kwa musambi mu kulisambilila. . . . Abasambi, kanshi, balecincishiwa ukwikala ku makasa ya basoma . . . ‘no kunwa amashiwi yabo ne cilaka.’”—Avot 1:4, Mishnah.

Mu citabo cakwe A History of the Jewish People in the Time of Jesus Christ, Emil Schürer alangilila inshila shalebomfiwa na bakasambilisha ba burabi aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Alemba ati: “BaRabi abalumbuka sana ilingi line balelonganya impendwa ishikalamba, imisepela iyalefwaisha ukusambilishiwa, pa kuti bengabalenga ukubeleshanya mu kukumanina ne ‘funde lya pa kanwa’ ilyakobenkenemo utwingi na mashiwi ayengi. . . . Ukufunda kwasanshishemo ukutukusha kwa kankululwila ukwa maka ya kwibukisha. . . . Kafundisha alepeela abasambi bakwe ifipusho fyafulilako pa fya mafunde pa kuti bapingule no kubaleka basuke nelyo umwine wine alefyasuka. Abasambi na bo bene balesuminishiwa ukwipushako kafundisha ifipusho.”

Ukulingana na fintu barabi balecimona, icali no kuponena abasambi e cakulilepo ukucila pa kupita fye amashindano. Abalesambilila kuli bakafundisha ba musango yo balesokwa ukuti: “Uukalabako fye nangu ni kamo pa fyo asambilile—Ilembo licipendela kuli wene ukuti e pashintilila ubumi bwakwe.” (Avot 3:8) Ilumbo lyakulisha lyalepeelwa ku musambi uwali nge “cishima cashingwililwa, icishingalufyapo nangu fye litoni lya menshi.” (Avot 2:8) Uyu musango wa kukansha Paulo pali iyo nshita uwaishibikwe ne shina lya ciHebere, Sauli wa ku Tarsi, e untu apokelele ukufuma kuli Gamaliele.

Icali mu Fisambilisho fya kwa Gamaliele

Mu kumfwana no kusambilisha kwa baFarise, Gamaliele alesumbula ukusumina mwi funde lya pa kanwa. Muli fyo alekomaila sana pa fishilano fya barabi ukucila pa Malembo yapuutwamo. (Mateo 15:3-9) Mishnah yalyambula Gamaliele ngo ulesoso kuti: “Ikwatileni kasambilisha [rabi] no kulubuka ku kutwishika, pantu tamufwile kucishamo kuicusha ukupitila mu kwelenganya fye ifya kwelenganya.” (Avot 1:16) Ici capilibwile ukuti lintu Amalembo ya ciHebere yashalandile icintu mu kulungatika ifya kucicita, umuntu taali na kubomfya ukupelulula kwakwe umwine nelyo ukukonka kampingu wakwe pa kupingulapo. Mu cifulo ca ico, aali no kufwaya rabi wafikapo uwali no kumupingwilako. Ukulingana na Gamaliele, iyi e nshila fye yeka umo umuntu engasengaukila ukubembuka.—Linganyeniko Abena Roma 14:1-12.

Nangu cibe fyo, Gamaliele ilingi aishibikilwe ku kuba kwakwe uwa mibele ya mutima iya kushipikisha, iya kulangulukilako bambi mu mapingushi ya fya mapepo ayakumine ku fye funde. Ku ca kumwenako, alangishe ukulangulukilako abanakashi lintu apingwile ukuti aali no “kusuminisho mukashi ukuupwa cipya cipya pa kumfwa fye ubunte bwa kwa kambone umo fye [ubwa kufwa kwa mulume].” (Yevamot 16:7, the Mishnah) Mu kulundapo, pa kucingilila umwanakashi uwalekwa, Gamaliele aleteleko ifibindo fyafulilako pa kulemba kalata wa kulekana.

Uyu mupashi wa kulangulukilako bambi na kabili walimonwa mu nshila Gamaliele abombeelemo na bakonshi ba kwa Yesu Kristu aba mu kubangilila. Ibuuku lya Imilimo lishimiko kuti lintu intungulushi shimbi isha ciYuda shafwaile ukwipaya abatumwa ba kwa Yesu abo baikete baleshimikila, “umuntu umo, umuFarise ishina lyakwe ni Gamaliele, kasambilisha wa Malango, uwali uwacindikwa ku bantu bonse, aimine mu cilye, aebele ukutwala aba bantu ku nse inshita inono. E lyo atile kuli bene, Mwe bena Israele, mucenjele ku co mwalaswa mucite kuli aba bantu. . . . Ndemweba, nati, Talukeni kuli aba bantu, no kubaleka babe; . . . epali mwasangwa abalwa na Lesa.” Ukupanda mano kwa kwa Gamaliele balikumfwilile, na batumwa balilekelweko.—Imilimo 5:34-40.

Capilibwile Cinshi Kuli Paulo?

Paulo akanshiwe no kusambilishiwa na umo uwa bakafundisha bakulisha aba burabi aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. Ukwabulo kutwishika ukuloshako kwa mutumwa kuli Gamaliele kwalengele ibumba mu Yerusalemu ukupeepekako mu kuibela ku fyo alelanda. Lelo alandile kuli bene pa lwa kwa Kasambilisha wacilapo kusumbuka pali Gamaliele—Yesu, Mesia. Cali nomba ni pa kuba umusambi wa kwa Yesu, te wa kwa Gamaliele, e po Paulo alandile kwi bumba.—Imilimo 22:4-21.

Bushe ukukanshiwa akanshiwe kuli Gamaliele kwalisongele imisambilishishe ya kwa Paulo ngo Mwina Kristu? Mu kupalishako, ukusambilisha kwakosa ukwa mu Malembo ne funde lya ciYuda fyashininkishe ukuba ifya mulimo kuli Paulo nga kafundisha wa Bwina Kristu. Lelo, bakalata ba kwa Paulo abapuutwamo na bulesa abasangwa muli Baibolo balango kuti alikeene ukukatama kwa cisumino ca buFarise ica kwa Gamaliele. Paulo atungulwile abaYuda banankwe na bambi bonse, te kuli barabi ba buYuda nelyo ku fishilano fyapangwa na bantu, lelo kuli Yesu Kristu.—Abena Roma 10:1-4.

Paulo atwalilila ukuba umusambi wa kwa Gamaliele, nga alilumbwike apakalamba nga nshi. Bambi ababombela pamo na Gamaliele balyafwilishe ukumumunga inshita ya ku ntanshi iya buYuda. Ku ca kumwenako, umwana mwaume wa kwa Gamaliele Simeon, nakalimo uwalesambilila pamo na Paulo, abombele ulubali lukalamba mu kupondoka uko abaYuda bapondokeele Roma. Pa numa ya konaulwa kwe tempele, umwishikulu wa kwa Gamaliele Gamaliele 2 abweseshe amaka ya cilye ca Sanhedrin, ukucikuushisha ku Yavneh. Umwishikulu wa kwa Gamaliele 2 Judah Ha-Nasi e walonganike Mishnah, iyaisaba e citendekelo ca mfundo sha ciYuda ukufika na kuli kano kasuba kesu.

Pamo ngo musambi wa kwa Gamaliele, Sauli wa ku Tarsi pambi alishilelumbuka nga nshi mu buYuda. Lelo, ukulosha ku mulimo wa musango yo, Paulo alembele ati: “Ifintu ifyali ifya bunonshi kuli ine, fyene nafitungo kuti kulufya pa mulandu wa kwa Kristu; awe cene ntunga na fyonse ukuti kulufya, pa mulandu wa cuma icapulamo ica kwishiba Kristu Yesu Shikulu. Pa mulandu wakwe nalufishe fyonse kabili ntunga fyonse ubusali, ukuti inonke Kristu.”—Abena Filipi 3:7, 8.

Pa kusha umulimo wakwe ngo muFarise no kusanguka umukonshi wa kwa Yesu Kristu, Paulo alebomfya ukupanda amano kwa wali kale kafundisha wakwe ukwa kuibaka ku ‘kusangwa abalwa na Lesa.’ Pa kuleka ukupakasa abasambi ba kwa Yesu, Paulo alekele ukulwisha Lesa. Mu cifulo ca ico, pa kusanguka umukonshi wa kwa Kristu, aishileba umo uwa ‘balebombela pamo na Lesa.’—1 Abena Korinti 3:9.

Ubukombe bwa buKristu bwa cine buletwalilila ukubilwa ku Nte sha kwa Yehova ishapimpa mu kasuba kesu aka lelo. Ukupala Paulo, ubwingi ubwa aba balyaluka nga nshi mu myeo yabo. Bamo balileka fye ne milimo yalebaletela ubunonshi pa kuti bengacishapo kubombako umulimo wa kushimikila Ubufumu, uwaba mu cine cine ‘wa kwa Lesa.’ (Imilimo 5:39) Fintu baba aba nsansa ukuti balikonka ica kumwenako ca kwa Paulo ukucila ica wali kale kafundisha wakwe, Gamaliele!

[Futunoti]

[Icikope pe bula 28]

Pamo nga umutumwa Paulo, Sauli wa ku Tarsi abilishe imbila nsuma ku bantu ba nko shonse