Cinshi Cintu Ubuntungwa bwa Mipepele Bupilibula Kuli Imwe?
Nangu cingati ubuntungwa bwa mipepele bumonwa ukuti ni nsambu sha muntu uuli onse mu United States, kwaliko ukwime bungwe ukwa kulwisha Inte sha kwa Yehova mu lukaakala ukupulinkana ici calo conse muli ba 1940
AMAMILIONI ya bantu balilwila bwene. Bamo balifwilanapo. Mu cine cine ni cimo ica fikwatwa fya muntunse ifyaumisho mutengo. Cinshi ico cine? Ubuntungwa! The World Book Encyclopedia yalondolola ubuntungwa ukuti “maka ya kusalapo ifyo ulefwaya e lyo no kuficita.” Yatwalililo kuti: “Ukulingana ne funde, abantu baba bantungwa nga ca kuti ubwikashi bekalamo tabubatwikile fibindo fya lufyengo, ifishakabilwa, nelyo ifyabulamo ukupelulula. Ubwikashi na kabili bulekabila ukucingilila insambu shabo—e kutila, ubuntungwa bwabo, amaka, na mashuko ifyo umuntu onse fye alingile ukukwata.”
Ili tontonkanyo lyaumfwika ilyayanguka. Nangu cibe fyo, cimoneka ukuba icishingacitikako ku bantu ukusuminishanya bwino bwino umulingile ukupelela ubuntungwa. Ku ca kumwenako, bamo batontonkanyo kuti ubuteko bulingile ukupangako amafunde ya kucingilila ubuntungwa bwa bekashi ba buko. Lelo bambi na bo batila aya yene mafunde yaba e minyololo iyo abekashi balekabila ukulubulwako! Cili icamonekesha ukuti, ubuntungwa bupilibula ifintu fyapusanapusana ku bantu bapusanapusana.
Ni Shani pa lwa Buntungwa bwa Mipepele?
Napamo ubuntungwa ubukansaninwapo nga nshi bwaba buntungwa bwa mipepele, ubwalondololwa ukuti ni “nsambu sha kusumina mu mipepele iyo umuntu umwine aisalila no kupepa uko alefwaya.” Ukulingana na United Nations Universal Declaration of Human Rights, “uuli onse alikwata ubuntungwa bwa kuitontonkanishisha, ukubomfya kampingu no kuipepela.” Ici cilesanshamo insambu sha muntu “isha kufuma uko apepa nelyo ukwalula ifisumino fyakwe,” capamo no buntungwa “bwa kwishibisha imipepele yakwe nelyo ifisumino ukupitila mu kusambilisha, incitilo, ukupepa no kusefya.”—Icipande 18.
Mu kushininkisha, kuti twaenekela icalo icili conse icisakamana abatekwa ba ciko bwino bwino ukusuminisha ubo buntungwa. Ku ca bulanda, te lyonse ici cicitika. The World Book Encyclopedia yatila: “Imipepele ilambukila ukuyumfwa kwashika nga nshi ukwa bantu abengi. Amabuteko yamo yalomfwana sana na macalici yamo no kumona abantu abapepa kumbi ukuti balwani ba maka ya bupolitiki. Ubuteko kuti na kabili bwamona imipepele ukuti ya busanso ku mapolitiki pantu imipepele kuti pambi yatangishako ukuipeelesha kuli Lesa ukucila ukumfwilo buteko.”
Pali iyi milandu amabuteko yamo yalabinda amaipepele. Amabuteko yafulilako tayasuminisha imipepele iili yonse. Yambi yena, nangu cingati yatunga ukusuminisha ubuntungwa bwa kupepa, yalalama mu kusakamanishisha fyonse ifyalundana ne mipepele.
Ku ca kumwenako, langulukeni imibele yaliko pa myaka iingi mu Mexico. Nangu cingati umutande wa mafunde walisuminishe ubuntungwa bwa mipepele, walondolwele ukuti: “Amacalici ayabomfiwa ku cintubwingi yaba fipe fya Calo, icimininwako no Buteko Bonse, ubuli no kupimununa amacalici ayali no kutwalilila ukubomfiwa muli iyo nshila.” Mu 1991 umutande wa mafunde walipitulwikwemo ku kufumyamo ici cibindo. Nangu ni fyo, ici ca kumwenako cilelangilila ukuti ubuntungwa bwa mipepele kuti bwasendelwa mu nshila shapusanapusana mu fyalo fyalekanalekana.
Umusango Umbi uwa Buntungwa bwa Mipepele
Bushe mu calo mwikala mwaliba ubuntungwa bwa mipepele? Nga ca kuti e mo bwaba, ni shani fintu bulondololwa? Bushe kuti mwapepa Lesa mu nshila iyo mulefwaya, nelyo bushe mulapatikishiwa ukuba mu mipepele ya Buteko? Bushe mwalisuminishiwa ukubelenga no kwananya impapulo sha fya mapepo, nelyo bushe impapulo sha musango yo ishapulintwa shalibindwa ku buteko? Bushe kuti mwalanda kuli bambi pa lwa fyo mwasuminamo, nelyo bushe ici cimonwa ukuti mulepumfyanya insambu shabo isha maipepele?
Ifyasuko kuli ifi fipusho fileshintilila na kuntu mwikala. Nangu cibe fyo, ku ca kulengo buseko kwalibako umusango wa buntungwa bwa mipepele ubushishintilila nangu panono pa cifulo. Ilyo aali mu Yerusalemu mu mwaka wa 32 C.E., Yesu aebele abakonshi bakwe ukuti: “Nga imwe mwaikalilila mu cebo candi, muli basambi bandi cine cine; kabili mukeshibe cine, ne cine cikamulenga abantungwa.”—Yohane 8:31, 32.
Cinshi cintu Yesu apilibwile kuli aya mashiwi? Bakakutika bakwe abaYuda balefuluka ukulubulwa ku mitekele ya ciRoma. Lelo Yesu taalelanda pa buntungwa ukufuma ku mutitikisha wa bupolitiki. Mu cifulo ca ico, alelaya abasambi bakwe icintu cimo icacilapo kuwama, nga fintu twalamona mu cipande cikonkelepo.