Ifishinte fya Bumi no Kulepula Kwabula Ukubomfya Umulopa

MU MYAKA ya nomba line kwaliba ukulunduluka kwakulisha mu fya miti miti. Nangu cibe fyo, ukulunduluka kumo ilintu kulapwisha amafya yamo, kwaliletako amafya ayakuma ku fishinte fya bumi.

Badokota nomba bafwile ukutontonkanyapo sana pa mafya pamo nga ya: Bushe ukundapa kwakaakaata inshita shimo shimo kulingile ukusuulwako pa kuti umulwele engafwa mu mucinshi? Bushe dokota alingile ukusuusha ukupingula kwa mulwele nga ca kuti ayumfwe fyo kuti cawamina umulwele? Ni shani fintu kwingabako umulinganya mu kusakamana abalwele lintu te bonse bengakumanisha ukundapa kwakoso mutengo?

Imilandu iyakakala nge yo yalimyako umulandu wa fya cipatala uwitwa bioethics (ifishinte fya bumi). Ifi fyaiminina pa kwaafwa badokota na basayantisti ukubomba ne fishinte fifuma mu kusapika pa bumi no kulunduluka mu fya miti ya cipatala. Apantu ukupingulapo kwakosa ukwingi kulemako mu fipatala, ifipatala ifingi fyalipanga amakomiti ya fishinte fya bumi. Ilingi line ababa mu komiti—abasanshako badokota na baloya—balasangwa ku kukumana pa lwa fishinte fya bumi, uko amafya ya fishinte mu fya miti yapimununwa.

Ifipusho ifipushiwa libili libili pa kukumana kwa musango yo fya kuti: Ni pi badokota balingile ukupelela mu kusumina ukubomba mu kumfwana ne fisumino fya Nte sha kwa Yehova abo, maka maka pa mulandu wa mipepele, bakaana ukubikwamo umulopa? Bushe dokota alingile ukubika umulopa mu mulwele ukupusana ne fyo umulwele alefwaya nga ca kuti “e ca mano” ukucita ukulingana ne fya cipatala? Bushe kuti caba kukonka ifishinte ukucite fyo ukwabula umulwele ukwishiba, kwati napamo ‘ico umulwele teshibe ninshi tacakamulenge ukubipilwa’?

Pa kubombela bwino pa milandu ya musango yo, badokota balekabila ukumfwikisha ifishinka pa lwa uku kutontonkanya kwa Nte. Inte sha kwa Yehova shena, shilafwaisha ukulondolola ukwiminina kwabo kuli badokota, ukwishiba ukuti ukumfwana kuti kwatalusha ukukansana.

Ukupandashanya Amano

Profesa Diego Gracia, uwasoma ifya fishinte fya bumi umwina Spain walumbuka, alefwaya abo alesambilisha balanshanyeko ukulanshanya kwa musango yo. Uyu profesa atile: “Cili bwino ukuti mwe [Nte sha kwa Yehova] mupeelwe ishuko lya kuilumbulwila ukusakamikwa kwenu . . . pa mulandu wa mafya ayo mwakumanya pa lwa kubikamo umulopa.”

Muli fyo, pa June 5, 1996, abeminishi batatu aba Nte sha kwa Yehova balilaalikwe ku Complutense University mu Madrid, ku Spain, ku kuyalondolola ifyo batontonkanyapo. Kwali badokota mupepi na 40 na basoma bambi.

Pa numa Inte shalandilepo panono, nomba kwali no kubako ifipusho. Bonse abasangilweko balisumine ukuti umulwele umukalamba alingile ukukwata insambu ya kukaana ukundapa kwa cipatala uko talefwaya. Abali mu kalasi ili na kabili basumine ukuti umulopa taulingile ukubikwamo kano umulwele aebwa ifyabimbwamo e lyo no kusumina nga asumina. Nalyo line fimo fimo pa lwa kwiminina kwa Nte fyalibasakamike.

Icipusho cimo cakumine ku ndalama. Inshita shimo ukulepula kwabula ukubomfya umulopa kusanshamo ifibombelo fyaibela, pamo ngo kulepula kwa kubomfya imyengelele, pamo ne miti yakoso mutengo, pamo nga erythropoietin, iibomfiwa ku kucilimuna ukupangwa kwa nsandesande shakashika. Dokota umo alelanguluka nga ca kuti Inte, pa kukaana imyundapile yanakako umutengo (ukubomfya umulopa), kuti pambi baenekela ukubalangulukilako mu nshila yaibela ku balolekesha pa butuntulu bwa bantu.

Ilintu ca cine ukuti indalama cintu ico badokota bafwile ukulangulukapo, umwiminishi wa Nte aloseshe ku kufwailisha kwasabankanishiwa uko kupimununa umutengo wafisama uwa kubikamo umulopa wa cine cine. Umutengo usanshamo indalama shipooswa pa kundapa amalwele yesa pa mulandu wa kubikwamo umulopa, pamo no kulufya indalama pa mulandu wa ayo yene malwele. Ayambwile ukufwailisha kwashika ukwa ku United States ukulangilila ukuti pali avareji ibotolo limo ilya mulopa, nangu ca kuti pa kubala lishitwa fye pa madola 250, lyalefisha indalama shipooswa ku madola ukucila pali 1,300—e kuti imiku isano ukucila umutengo lyashitilwepo. Alondolwele ukuti, e co lintu fyonse fintu fyalangulukwapo, ukulepula kwabula ukubomfyo mulopa kulapusushako indalama. Ukulundapo, ifyo batila indalama shalundwapo ishipooswa pa kulepula kwabula ukubomfyo mulopa shishita ifibombelo ifingabomfiwa na kabili.

Icipusho na cimbi icakwete badokota abafulilako cali pa lwa kutitikisha kwa bambi. Balelanguluka abati, Kuti caba shani nga ca kuti Nte apungaila no kusumina ukumubikamo umulopa? Bushe Inte kuti bamusukula?

Icingapima ifya kucita cili mibele yalengele, pantu ukupula mwi funde lya kwa Lesa mu cine cine mulandu wakakala, icintu ico baeluda ba mu cilonganino bengabebeta. Inte kuti bafwaya ukwaafwa uuli onse uwapita mu kukanshika kuletwako no kulepula kwa kutiinya ubumi kabili uwasumina ukumubikamo umulopa. Napamo uyo Nte kuti ayumfwa uwabipilwa nga nshi no kusakamikwa pa lwa kwampana kwakwe na Lesa. Uwa musango yo kuti pambi akabila ukwaafwa no kulangulukilako. Apantu ubuKristu bwashimpwa pa kutemwa, baeluda, nga fintu bacita mu milandu ya bupingushi yonse, kuti bafwaya ukubomfya inkumbu mu kunashako ukushangila.—Mateo 9:12, 13; Yohane 7:24.

Profesa umo mu fishinte fya bumi uwaletandala ukufuma ku United States aipwishe ati: “Bushe nomba line apa tamwakalangulukepo na kabili pa lwa fishinte fyenu? Imipepele imbi yalicite fyo mu myaka ya nomba line.”

Aebelwe ukuti, ukwiminina kwa Nte ukukuma ku kushila kwa mulopa waba mulandu wa cisumino te mulandu wa mitontonkanishishe fye yabo pa lwa fishinte iyo ingapimununwa mu nshita mu nshita. Ikambisho lyaumfwika ilya mu Baibolo talisuminisha ukusuusukako. (Imilimo 15:28, 29) Ukutoba ifunde lya bulesa ilya musango yo te kuti cisuminishiwe ku Nte kwati fye fintu bashingasuminisha ukupepo tulubi nelyo ubulalelale.

Inte sha kwa Yehova balatasha apakalamba ukuitemenwa kwa badokota—pamo nga basangilwe ku kukumana kwa pa fishinte fya bumi mu Madrid—ukwa kubomba mu kumfwana no kupingulapo kwabo ukwa kufwaya ukundapa kwa kusengulwilamo ukumfwana ne fisumino fyabo ifyashimpwa pali Baibolo. Mu kushininkisha, ifishinte fya bumi fili no kubomba ulubali lwakatama mu kuwamyako bucibusa pali badokota na balwele no kupakamisha umucinshi wakulilako ku filefwaya umulwele.

Cashimikwa ukuti shiŋanga wa fya cipatala uwalumbuka umwina Spain atile, badokota lyonse bafwile ukwibukisha ukuti “babomfya ifisolobelo ifishapwililika ne nshila shingaluba.” Muli fyo balekabila “ukushininwa ukuti apo tabeshibe icili conse ukutemwa lyonse e kulingile ukubombapo.”