Yehova Abomba na Bucishinka

NGA FINTU ASHIMIKE PETER PALLISER

Mwali mu December, 1985. Insansa shalitendeke ukufulilako lintu indeke yatendeke ukwikila pa cibansa cikalamba ica ndeke ku Nairobi, Kenya. Ilyo twaleya ku musumba muli motoka, twalibukishe ifingi ifya kale pa kumona ifintu fyabeleshiwa ne fyongo.

TWAISHILE ku Kenya ku kusangwa kwi Bungano lya Citungu ilya “Bakasunga ba Bumpomfu” ilya Nte sha kwa Yehova. Imyaka 12 yali naikumana apo ine no mukashi wandi twapatikishiwe ukufuma mu Kenya pa mulandu wa kuti umulimo wesu uwa kushimikila walibindilwe. Twaleikala ku Kenya pa Bethel, ishina lyapeelwa ku maofeshi ya Nte sha kwa Yehova. Mwandi ca kusansamusha caletulolela lintu twabwelele kulya mu kutandala!

Uwaleafwako ukupekanya ica kulya ca kasuba pa Bethel ali Nte wacaice untu twaishibe lintu ali fye ne myaka ibili. Ifilundwa napamo 6 ifya lupwa lwa pa Bethel bali bantu twaishibe lintu baali abana abanono. Mwandi cali ca buseko nga nshi ukubamona nomba nge misepela, pamo na balupwa lwabo, bonse abacili balebombesha mu butumikishi! Lesa wesu, Yehova, alibasakamene ukulingana no bulayo bwa Baibolo ubutila: “Ku wa cishinka mubomba na bucishinka.” (2 Samwele 22:26, NW) Mwandi nalisangile ubupusano pa bumi bwandi ngo musepela na pa bumi bwa kulambula buntu aba bacaice baleikala!

Ubumi ngo Musepela Ubwabula Imifwaile

Nafyalilwe ku Scarborough, England, pa August 14, 1918. Papitile fye imyaka ibili, mayo na nkashi yandi uwa kusangamo baile mu kwikala ku Canada, e ico naikele na tata, na mama, na mayosenge pa myaka itatu iyakonkelepo. Lintu nali ne myaka isano, Mayo alimfyushishe no kuntwala ku Montreal, Canada. Ilyo papitile imyaka ine, antumine ukubwelelamo ku England mu kuyaikala na Tata no kutendeke sukulu.

Mayo na nkashi yandi uwa kusangamo balenembela kalata nga papita imyeshi 6. Pa mpela ya bakalata babo, balenjeba pa lwa fintu balefwaya mbe umwana calo musuma, uwa bucishinka ku Mfumu ne calo. Nakalimo ifyasuko fyandi tafyalebasansamusha pantu nalebalembela ukuti nacetekele fyo ukupupo luko ne nkondo fyalilubana. Nalyo line, pa kubulwa ubutungulushi bwalungama mu bumi bwandi mu myaka ya kwaluka nalesensenunwa fye ukwabula imifwaile.

Lyene mu July 1939, imilungu 6 ilyo Inkondo ya Calo iya 2 tailatendeka, nalitilwe ku kubomba mu mulalo wa bena Britain. Nali fye ne myaka 20. Mu kwangufyanya, ibumba lyandi ilya bashilika lyalituminwe ku kapinda ka ku kuso aka France. Lintu indeke sha bena Germany shatusansa, ifwe fwe balumendo twaleshitonte mfuti no kushipika. Bwali ubumi bwa kutiinya. Twalicimbile pa ntanshi ya milalo ya bena Germany lintu yaleselela kuli ifwe, kabili nali pali balya abafyushiwe pa Dunkirk mu mulungu wa kubalilapo uwa June 1940. Ncili ndebukisha no mwenso ukumona ifitumbi fya bashilika ifyasalangene pa lulamba lonse. Napuswike ico ca kukumanya ca kutiinya no kufika ku Harwich ku kabanga ka England mu kabwato.

Umwaka wakonkelepo, mu March 1941, natuminwe ku India. Eko nakanshiwe ukulungisha bamashini babomba na malaiti ababomfiwa ku kwenshe ndeke. Pa numa ya kashita mu cipatala pa mulandu wa kwambula ubulwele, nalituminwe kwi bumba lya mulalo ku Delhi, umusumba wa bwangalishi uwa India. Pa mulandu wa kwikala ukutali na ku ng’anda kabili no kulwalilila, natendeke ukutontonkanya pa lwa nshita ya ku ntanshi. Naletwishika maka maka pa lwa cicitika nga twafwa.

Bucishinka Bupya

Umungeleshi munandi, Bert Gale, aleikala na ine mu muputule umo wine ku Delhi. Bushiku bumo asoselo kuti “imipepele ya kwa Kaseebanya,” ico icabalamwine ukufwaisha ukwishiba. Umukashi wakwe asangwike umo uwa Nte sha kwa Yehova, kabili mu nshita mu nshita, alemutumina impapulo sha Baibolo. Lumo ulwa ishi, akatabo ka Hope (Isubilo), kalincebwishe. Ifyo kalelanda pa lwe subilo lya kubuuka ku bafwa fyanengele ukuyumfwa uwa mutende.

Inshita imo mu kubangilila kwa 1943, Bert alandile no mwikala mushi uwa fikolwe abali abena Britain bambi abena India, Teddy Grubert, uwalebomba na ifwe mu mulalo. Ku ca kupapusha, twasangilo kutila Teddy ali ni Nte. Nangula ca kuti impapulo sha Nte sha kwa Yehova shalibindilwe mu 1941, aletusenda mu kulongana kwa Nte mu Delhi. Muli co cilonganino cinono, nasangile ukwampana kwa cikabilila kabili ukwine kwine pa muku wa kubalilapo mu bumi bwandi. Basil Tsatos, munyina wa Bwina Kristu uwa cikalamba uwa ku Greece, e watendeke ukunsakamana no kwasuka ifipusho fyandi. Alyaswike bwino bwino ukupitila muli Baibolo ifipusho pa lwa mulandu tukotela no kufwa, ukubuushiwa, na pa lwa calo cipya ica bulungami cintu Lesa alaya.—Imilimo 24:15; Abena Roma 5:12; 2 Petro 3:13; Ukusokolola 21:3, 4.

Akatabo Peace—Can It Last? (Umutende—Bushe Kuti Wabelelela), akasabankanishiwe mu 1942, kaalincebwishe cine cine. Kaishibishe League of Nations nge “ciswango cakashika.” (Ukusokolola 17:3) Ukwambula icipandwa 17, icikomo 11, ica Ukusokolola, akatabo kasosele ukuti: “Kuti nomba casoswo kuti League ‘yalipo kabili tailipo.’” Ukutwalilila, kasoselo kuti: “Ukwampana kwa nko sha calo kukamoneka na kabili.” Mu 1945, ninshi napapita ne myaka ukucila na pali itatu, ico cine fye e cacitike lintu akabungwe ka United Nations kapangilwe!

Mu nshita lintu ifitabo fya Nte fyali ifyabindwa, nali na maka ya kwafwa aba banandi abapya. Lintu icibokoshi caisa ica fitabo fya Peace—Can It Last?, icilonganino calempeela icibokoshi ca fitabo ukuti cisungwe bwino. Ni ani engatontonkanya ukuyasapika ifitabo fyabindwa umwikala abashilika? Lyonse lintu naleya mu kulongana, nalesendako ifitabo ifinono ukuti bamunyina baleba ne fitabo lyonse. Nalefisa fye ne fitabo fya pa lwabo ifya Baibolo nga ca kuti baletiino kuti amayanda yabo yalasapikwa. Pa December 11, 1944, icibindo calisukile cafumishiwapo.

Bucishinka bwandi ku fisambilisho fya Bwina Kristu bwalyeshiwe mu 1943 lintu kwaliko ukusefya kwa Krismasi ukwateyanishiwilwe ibumba lyesu ilya bashilika. Nalikeene ukuisanshamo, pantu nalisambilile ukutila Yesu tafyelwe mu mpepo ya mu December no kuti Abena Kristu ba mu kubangilila tabalesefya Krismasi.—Linganyeniko Luka 2:8-12.

Lintu Ukulongana Kukalamba ukwa “United Announcers” (Bakabilisha Baikatana) kwaliko ku Jubbulpore mu December pa 27 ukufika ku 31, 1944, nali pali abo abasangilweko abaali 150. Inkombe ishingi shaile ne shitima ukufuma ku Delhi, ulwendo ulwacishishe na pa makilomita 600. Nshakatalelaba imibele isuma iyali muli ci cibansa, umo namwene ukuteyanya kwa kwa Yehova kulebomba.

Inkombe sha kwi bungano shaleikala mu fiyanda fya masukulu, umo twaleimbila inyimbo sha Bufumu no kuipakisha ukubishanya kwa nsansa ukwa Bwina Kristu. Lintu kwali ilyo ibungano, elyo natendeke ukubombako umulimo wa kushimikila, umulimo untu nakatamika lyonse ukutula ilyo.

Ubutumikishi bwa Nshita Yonse ku England

Nabwelele ku England mu 1946 kabili ilyo line natendeke ukubishanya ne cilonganino ca Wolverton. Nangula ca kuti twakwete fye bakasabankanya ba Bufumu 10, aba baalinengele ukuyumfwa uwakakuka, kabili nabombele bwino nga fintu caali na bamunyinane ku India. Vera alisobwekemo mu cilonganino ngo muntu wa mutima usuma kabili uwafumaluka. Lintu naishileishiba ukuti na o alefwaya ukuba painiya pamo nga ine, nga fintu abatumikishi ba nshita yonse betwa, twalyupene, pa May 24, 1947. Naliwamishe ing’anda ya mipeto, kabili umwaka wakonkelepo, twalipeelwe ukwa kuyabomba umulimo wa bupainiya ukwa kubalilapo, kwi tauni lya mu ncende ya ku mushi ilya Huntingdon.

Muli isho nshiku twaleima pa ncinga ukuya ku fifulo fya kubombelamo lucelocelo. Ubushiku bwesu bonse ubwa kushimikila bwalepumfyanishiwa fye pa kulya ica kulya cesu ica kasuba lubilo lubilo. Te mulandu na fintu icipuupu ca mwela cakosele nelyo imfula yakulile lintu tulecofa incinga pa kuya ku ng’anda, twaleba aba nsansa kabili abaikushiwa mu mulimo wa kwa Shikulu.

Mu nshita, twalefwaisha ukukusha ubutumikishi bwesu no kushimikila “imbila nsuma” ku bantu aba mu fyalo fimbi. (Mateo 24:14) E ico twalilembele ku Sosaite ukuti tukasangweko kwi sukulu lya bamishonari ilya Gileadi ilyali ku kapinda ka kulyo ku Lansing, New York, U.S.A. Mu kupelako, balitusuminishe ukuyasangwako kwi kalasi ilya lenga 26 ilya Gileadi ilyapwile mu February 1956.

Ukukusha ubutumikishi Bwandi ku Afrika

Uko twatuminwe ukuyabomba bumishonari pa kubalilapo ni ku Northern Rhodesia (nomba ni Zambia) mu Afrika. Lintu fye twafikile, twalitilwe ukuti twingayabomba pa Bethel ya cilya calo. Pamo ngo lubali lwa mulimo wandi pa Bethel, nalelolekesha pa makalata ya filonganino fya ku kabanga ka Afrika. Mu 1956, Kenya—icalo cimo ica ifi fyalo fya ku kabanga ka Afrika—yakwete fye Inte shine, lintu ku Northern Rhodesia shacilile apakalamba pali 24,000. Ine na Vera twatendeke ukutontokanya fintu cingaba icisuma ukuyabombela uko kuli ukubulisha kukalamba.

Lyene, ukwabulo kwenekela, nalitilwe kwi sukulu lya Gileadi na kabili, uno muku, kuli kosi ya bakangalila iya myeshi 10. Nalishiile Vera ku Northern Rhodesia, no kuya ku musumba wa New York City, ukwabelele isukulu lya Gileadi pali ilya nshita. Pa numa ya kupwisha kosi mu 1962 mu November, natuminwe ku Kenya ku kutendeka iofesi lya Sosaite kulya kwine. Pali iyi nshita, ku Kenya kwali Inte ukucila pali 100.

Lintu nalebwelela ku Northern Rhodesia ukuyasenda Vera, nalingile ukupitila ku Nairobi ku Kenya pa kashita fye akanono. Lelo lintu nafikile, Bill Nisbet, uwapwishishe isukulu lya Gileadi mwi kalasi lyalenga 25, anjebele fyo kuti napoka insambu ku buteko isha kwingilila mu Kenya apo pene fye. Twalilelanshanya na balashi abalolekesha pa bantu abaleingila mu calo, na mu maminiti fye ayanono, nalipokele amapepala ya kunsuminisha ukwikala mu Kenya imyaka isano. E ico, nshatalilebwekela ku Northern Rhodesia; mu cifulo ca ico, Vera alinkonkele ku Nairobi.

Pa numa ya kusambilila iciSwahili cintu batupekanishishe, twaleisanshako mu butumikishi ne cilonganino cinono ica ku Nairobi. Inshita shimo nga twafika pa ng’anda e lyo twabelenga iciSwahili mu kubenda, mwine ng’anda alebilikisha fye ukuti, “Nshumfwa iciNgeleshi!” Nangu cali ifi, twalishipikishe no kwansha icipindami ca lulimi panono panono.

Icifulo cesu ica kubombelamo casanshishemo ififulo fya mayanda ifikalamba ifyakwete amashina ya Baibolo pamo nga Yerusalemu na Yeriko. Twalibombelepo bwangu bwangu pa baalefwaya icine, kabili abantu abengi ku fifulo ifi basangwike bakasabankanya bapya aba Bufumu. Mwandi icine ca Baibolo caambukile aba bantu mu nshila yawamisha! Ukuyumfwa kwa kusumbula umutundu umo pa unankwe kwalipwile lintu bucishinka ku Bufumu bwaletele ukwikatana pa bantu ba kwa Yehova. Ne fyupo fya mitundu yapusana fyalecitika kuli baNte, icintu icishaseeka ku ba ku calo.

Bakabilisha ba Bufumu abapya bapokelele icine no kupimpa. Ku ca kumwenako, Samson, alefwaisha sana ukuti icine ca Baibolo ciise ku mushi ku myabo ica kuti atwalilile ukwipusha ukuti bapainiya bengatumwa kulya. Na kuba, alikushisheko ing’anda yakwe iya ku Ukambani ukuti baleikalamo. Mu kwangufyanya, icilonganino cipya ica bakabilisha ba Bufumu calitendeke kulya.

Ilingi line naletandalila bamunyinefwe ababa ku calo ca Ethiopia ica ku kabanga ka Afrika. Nga kwakanya pali bonse, balepoosa amaawala ukucila na pali 20 mu butumikishi cila mweshi, te mulandu no kwikatwa, ukupumwa, no kulondwa lyonse. Inshita imo ama basi yabili ayaiswile na bamunyina ne nkashi aba ku Ethiopia yaendele umulungu umo, ukupita mu mipata ya busanso, ukuti bayesangwako kwi bungano lya citungu ku Kenya. Ukupikintika kwabo pa kuti ifitabo fya Bufumu fisangwe mu calo cabo kwali kwa kupapusha. Ifwe fwe baali ku Kenya twaleitemenwa ukubafwa pa kuti baleba ne fitabo lyonse.

Umulimo wesu ku Kenya walibindilwe no buteko mu 1973, kabili bamishonari baalipatikishiwe ukuya. Pali yo nshita twakwete Inte ukucila na pali 1,200 ku Kenya, kabili abengi aba bene baali ku cibansa ca ndeke ukuti batushindike, ukushindika ukushakalabwe. Ukubapo kwabo kwalengele umuyendo umo kwipusha nga ca kuti tuli bantu abaishibikwa sana. Ine na Vera twabwelele ku England no kupeelwa umulimo kulya kwine, lelo twalefuluka ukubwelela ku Afrika.

Twabwelela ku Afrika

E ico, ilyo papitile imyeshi fye inono twatuminwe ukuyabombela ku Bethel ku Accra, umusumba wa bwangalishi uwa calo ca Ghana icaba ku masamba ya Afrika. Ulubali lumo ulwa mulimo untu napeelwe kuno, lwanengele ukumona amafya yantu bamunyina balepitamo. Apantu nine naleshita ifya kulya ne fintu fimbi ifya lupwa lwa pa Bethel, nalipapushiwe no mutengo wakosa uwa fya kulya. Ilingi line umo te kuti fye ashite ifintu filekabilwa. Ukubulisha kwa mafuta ya muli bamotoka ne fyela kwaleletako amafya yalundwako.

Naishilesambililo kuti ukutekanya, cintu bamunyina ba ku Ghana bali naco kwalikatama. Cali ica kukoselesha nga nshi ukumona imibele isuma iya mutima intu balesunga ilyo balekaana itunko lya kukwata ifikabilwa fya mu bumi ukupitila mu kubosha. Icafuminemo cali ca kuti, abantu ba kwa Yehova ku Ghana baishileishibikwa konse pa mulandu wa bufumacumi bwabo kabili baishilekwata ishina lisuma ku balashi.

Nangu cibe fyo, te mulandu no kubulisha kwa fya ku mubili, ulubanda lwa ku mupashi lwalelunduluka. Mu calo conse, impapulo shesu isha Baibolo shalesangwa mupepi na mu ng’anda iili yonse fye. Kabili twalimweneko uko impendwa ya bakabilisha ba Bufumu ku Ghana yakulile ukufuma pali 17,156 mu 1973 lintu twafikile ukuyacila na pali 23,000 mu 1981. Muli uyo mwaka ukutampa kwa kansa ya ku nkanda, ukwabula ukutwishika ubulwele bwaishile pa mulandu wa kusansalikwa pa myaka yafulilako ku kasuba ku India na ku Afrika, kwatupatikishe ukufuma ku Ghana no kuya ku England pa kuti ndeundapwa lyonse.

Imibele Ipya ku England

Kuli ine ukubwelelamo kwesu kwapilibwile ukuti mfwile naaluka apakalamba mu butumikishi bwandi. Nalibeelele ukulanda ukwabula ubwafya na bantu abacindika Lesa na Baibolo. Lelo ku London, nshisangasanga abantu ba musango yu. Ndapapushiwa pa mukoosha wa bamunyina ku Britain. Ici nacinenga ukumona umulandu mfwile ukukwatila icililishi cafulilako ku bantu “abalulunkaniwa kabili abapaswa” lwa ku mupashi.—Mateo 9:36.

Pa numa ya kufuma ku Afrika, ine na Vera twalebombela pa Bethel ya ku London mpaka fye ne nshita afwile mu September 1991 ne myaka 73. Tacaba icayanguka ukulufya umwina mwandi uwa cishinka ngo yu uwalebombela pamo na ine mu butumikishi pa myaka iingi nga nshi. Ndamufuluka sana. Lelo ndi uwa nsansa pa kunkoselesha ku lupwa lwa pa Bethel ulwa bantu nakalimo 250.

Ndacimona ipaalo nga nshi ukumfwa ukuya pa ntanshi ukwa kuteyanya kwa kwa Yehova no kumona abengi ukulenga ubutumikishi bwa nshita yonse ukuba nge nshila ya bumi bwabo. Kuti namwebo kuti, takwaba inshila ya bumi iyawama nge yi, pantu “Yehova . . . talekelesha [aba cishinka, NW] bakwe.”—Ilumbo 37:28.

[Icikope pe bula 23]

Twabombele bupainiya ku England ukufuma mu 1947 ukufika mu 1955

[Icikope pe bula 23]

Umuku wa kubalilapo mu butumikishi lintu kwali ibungano ku India

[Icikope pe bula 23]

Lintu twali bamishonari ku Northern Rhodesia

[Icikope pe bula 23]

Mu 1985, ne fibusa fintu nshatalilemona pa myaka 12