Aristarki Cibusa wa Bucishinka

PALI bakabomba banankwe aba mutumwa Paulo abacetekelwa pali na Aristarki. Bushe mulatontonkanyapo icili conse nga mwaumfwa ishina lyakwe? Bushe mwalishiba ifyo abombele mu fyalecitika mu kwamba kwa buKristu? Nangu ca kuti Aristarki te umo uwa bantu twaishiba sana aba mu Baibolo, alibimbilwemo mu fingi ifyalecitika ifyashimikwa mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki.

Kanshi ninshi uyu Aristarki ali nani? Abombele shani na Paulo? Mulandu nshi twingasosele fyo Aristarki aali cibusa wa bucishinka? Kabili cinshi twingasambililako ku kubebeta ica kumwenako cakwe?

Aristarki atendeka ukumoneka mwi buuku lya Imilimo pa nshita ya kuwelesha ne cimfundawila ce bumba mu musumba wa Efese. (Imilimo 19:23-41) Demetri na bakafula bambi aba fya silfere aba mu Efese balesanga indalama ishingi mu kupanga imfuba sha silfere isha kwa lesa wa bufi Artemi. Muli fyo, lintu lulu wa kushimikila uwa kwa Paulo mu musumba walengele abengi ukufuma ku kupepa kwakowela ukwa kwa uyu lesa mwanakashi, Demetri asongele bakafula bambi. Abebele ati ukushimikila kwa kwa Paulo kuti kwabonawila umo balesangila indalama no kuti ukupepa Artemi kwali no kupwa.

Ilyo bafililwe ukusanga Paulo, ili bumba lyakalifiwa lyatintile Aristarki na Gai ku maka ukuya ku ŋanda ya kutambilamo. Apantu aba babili bali mu busanso nga nshi, ifibusa fya kwa Paulo fyamupaapaatile “ukuti eitwala ku mfwa mu ŋanda ya kutambilamo.”

Elenganyeni ukuti ni mwe cacitikila. Pa maawala mupepi na yabili, ibumba lyalaluka lyakonkenyepo fye ukubilikisha ati, “Mukulu Artemi wa bena Efese.” Cifwile calitiinishe Aristarki na Gai icine cine pa kusanga ukuti balelamwa ne bumba lya mpelwa mano ukwabula no kupeelwe nshita ya kuipokololako. Baletwishika nga bali no kupusuka. Ku ca nsansa, balipuswike. Na kuba, imilondolwele yaumfwika iya kwa Luka yalenga abasoma bamo ukutubulula ukuti afwile aumfwile ubu bulondoloshi kuli bansangwapo, napamo kuli Aristarki na Gai.

Kwi pelepele kalemba wa mu musumba alitalalike impokota. Aristarki na Gai bafwile balilulwikwe ukumfwa uko kalemba mu kushininwa alelanda ukuti baali bakaele no kumona ukululunkana kwapwa.

Aciba ni mwe nga mwayumfwile shani pa numa ya kupita mu ca musango yo? Bushe nga mwayumfwile fyo te kuti mube mishonari munankwe wa kwa Paulo, ukuti cali ca busanso sana, no kuti kuti cawama ukuyaikala ubumi bwa mutalalila? Te fyo Aristarki ayumfwile! Apantu aali mwina Tesalonika, cilemoneke fyo alishibe bwino bwino ubusanso bwaba mu kubila imbila nsuma. Lintu Paulo ashimikile mu Tesalonika imyaka fye iya kupenda iyapitile, kwalimine impasase nako kwine. (Imilimo 17:1-9; 20:4) Aristarki akakatile kuli Paulo muli bucishinka.

Ukufuma ku Greece Ukuya ku Yerusalemu

Ilyo papitile myeshi pa numa ya mpasase kuli bakafula ba fya silfere, Paulo aali mu Greece kabili ilyo alesungamino kuya mu bwato ku Suria ukupita ku Yerusalemu, “abaYuda balimupangile.” (Imilimo 20:2, 3) Nani ali na Paulo muli iyi mibele ya busanso? Aristarki!

Ici cintiinya cipya calengele Paulo, Aristarki, na banabo ukukwata amapange yambi, ica kubalilapo ukuyapita ku Makedonia, lyene ukulapita mu cifulo cimo cimo ukukonka ululamba lwa Asia Minor ilyo mu kupelako bashilatoola ubulendo bwa ku Foinike ukufuma ku Patara. (Imilimo 20:4, 5, 13-15; 21:1-3) Mu kushininkisha ubu bulendo bwali bwa kutwala imisangulo ya Bena Kristu ba ku Makedonia na Akaya kuli bamunyinabo babulishe aba mu Yerusalemu. (Imilimo 24:17; Abena Roma 15:25, 26) Baendele capamo abengi, napamo pantu ifilonganino fyalekanalekana e fyabatumine ukutwala imisangulo. Ukwabulo kutwishika, apantu bali ibumba likalamba bali no kwenda mu mutende.

Aristarki alikwete shuko likalamba ilya kuya na Paulo ku Yerusalemu ukufuma ku Greece. Nangu cibe fyo, ubulendo bwabo ubwakonkelepo bwali no kubafisha ku Roma ukufuma ku Yudea.

Ubulendo bwa ku Roma

Iyi nshita imibele yalipuseneko nga nshi. Paulo alilindikwe mu Kaisarea pa myaka ibili, ashinine kuli Kaisare, kabili ali no kutumwa ku Roma nakakililwa. (Imilimo 24:27; 25:11, 12) Esheni ukwelenganya ifyo ifibusa fyakwe fyayumfwile. Ulwendo lwa ku Roma ukufuma ku Kaisarea lwali no kulepa kabili ulwa kucusha mu nkuntu, no kukanaishiba icikafumamo. Nani wingaya na Paulo ku kumutungilila no kumwaafwa? Abaume babili atemwa balisalilwe nelyo baliitemenwe. Bali ni Aristarki na Luka, uwalemba ibuuku lya Imilimo.—Imilimo 27:1, 2.

Nga ni shani fintu Luka na Aristarki bali no kupatama mu bwato bwalimo Paulo pa kutendeka kwa ulu lwendo lwa ku Roma? Kalemba wa lyashi lya kale Giuseppe Ricciotti atubulula ukuti: “Aba babili bapateme kwati bayendo fye bambi . . . nelyo, napamo, ni ku cikuuku ca kwa mushika uwabepekeshe kwati alebamona nga basha ba kwa Paulo, apantu ifunde lyalisuminishe umwina Roma ukwaafwiwa na basha.” Fintu Paulo afwile asansamwike ku kubapo kwabo no kukoselesha!

Mu kuipusula no kuibika mu busanso Luka na Aristarki balilangishe ifyo batemenwe Paulo. Na kuba, bapitile mu mibele ingabepaila pamo no munabo umufungwa lintu ubwato bwababundile pa cishi ca Melita.—Imilimo 27:13–28:1.

“Umufungwa” Munankwe Paulo

Lintu Paulo alembele bakalata bakwe ku bena Kolose na kuli Filemone mu 60 ukufika ku 61 C.E., ninshi Aristarki na Luka bacili nankwe ku Roma. Aristarki na Epafra balandwapo nga ‘bafungwa banankwe’ Paulo. (Abena Kolose 4:10, 14; Filemone 23, 24) Cilemoneka kanshi ukuti, pa nshita imo Aristarki akakiilwe pamo na Paulo.

Nangula Paulo aali umufungwa mu Roma pa myaka napamo ibili, alisuminishiwe ukulalindilwa mu ŋanda ya kwashimina ku fyuma, umo engabilisha imbila nsuma ku baleisa ku kupempula. (Imilimo 28:16, 30) Lyene Aristarki, Epafra, Luka, na bambi bapyungile Paulo, ukumwaafwa no kumutungilila.

“Icisansamushi”

Pa numa ya kulanguluka ifyacitike ifyalekanalekana ifisangwamo Aristarki ifyalembwa mu Baibolo yapuutwamo, tusango kuti Aristarki aali muntu wa musango nshi? Ukulingana na kalemba W. D. Thomas, Aristarki “aishibikwa ngo wingalolenkana no kukaanya no kukucimfya ukwabula ukuti icitetekelo cakwe no mupampamina wa kubomba fishibantukile. Aishibikwa ngo wabombele Lesa mu nshita shisuma, na mu nshita shabipa.”

Paulo atila Aristarki na bambi bali “cisansamushi” (IciGriki, pa·re·go·riʹa) kuli wene. (Abena Kolose 4:10, 11) E co ukupitila mu kusansamusha Paulo no kumukoselesha, Aristarki aali cibusa cine cine mu nshita sha kubulwa. Ukuba no yu mutumwa kabili ukuba cibusa wakwe pa myaka yafulilako kufwile kwali kwa kwikusha kabili ukwa kunonsha lwa ku mupashi.

Napamo tatwingasangwa mu mibele yakosesha nge yapitilemo Aristarki. Nangu ni fyo, bonse ababa mu cilonganino ca Bwina Kristu ilelo bakabila ukuba na bucishinka bwapalako kuli bamunyina kwa Kristu na ku kuteyanya kwa kwa Yehova. (Linganyeniko Mateo 25:34-40.) Mu kupita kwa nshita, napamo bakapepa banensu abo twaishiba kuti bapita mu bucushi bumo nelyo ukumanama, napamo pa mulandu wa kufwilwa, ukulwala, nelyo ifya kwesha fimbi. Ukupitila mu kukanabataluka lelo ukubaafwa, ukubasansamusha, no kubakoselesha, kuti twasanga ubuseko e lyo kuti twaba ifibusa fya bucishinka.—Linganyeniko Amapinda 17:17; Imilimo 20:35.