Ukukatamika Nga Nshi Amashuko ya Mulimo Washila
AMASHUKO ya mulimo washila tayalingile ukumonwa nga ayashacindama. Lintu bashimapepo ba muli Yuda wa pa kale babele aba cifulefule mu mulimo wabo uwa kuli Yehova pe tempele, alibashimawile nga nshi. (Malaki 1:6-14) Kabili lintu bamo mu Israele balepuulula abaNasiri ukuti belapoosako sana amano ku milapo yabo iya mu mulimo washila, abena Israele abalecita ulubembu lwa musango yo Yehova alibakalipile. (Amose 2:11-16) Abena Kristu ba cine na bo bene babomba umulimo washila, kabili baumona ukuti walicindama nga nshi. (Abena Roma 12:1) Uyu mulimo washila wakwata imbali shingi, shonse shintu shacindama.
Inshita Yesu apoosele na bakonshi bakwe pano isonde, aibomfeshe ku kubalangilila ifyo baali no kubomba nga bakabilisha ba Bufumu bwa kwa Lesa. Ubukombe balebila bwali no kufika ku mpela sha pano nse mu kuya kwa nshita. (Mateo 28:19, 20; Imilimo 1:8) Ukubila ubu bukombe kwalicilanapo ukupamfya muli shino nshiku sha kupelako isha micitile ya fintu.
Inte sha kwa Yehova shonse shilabombako uyu mulimo. Imyanda amakana ayengi pali bene babomba nga bapainiya. Pa kuti umulimo wacindama mwi sonde lyonse ubombwe, amakana pali bene baliipeelesha ku kubomba umulimo waibela uwa nshita yonse mu mayanda ya Bethel, mu mulimo wa kwenda pamo nga bakangalila ba miputule na ba fitungu, nelyo nga bamishonari. Bushe kuti cakabila finshi kuli abo pambi bengafwaya ukukonkanyapo uyu mulimo waibela?
Ilyo Amafya ya Kusakamana Balupwa Yaisako
Libe talatendeka umulimo waibela uwa nshita yonse, umuntu ilingi fye abala ateuluka mu mikalile yakwe. Te bonse bengateuluka muli uyo musango. Ukushingamwa kwa mu Malembo uko umuntu kale kale ali na ko kuti kwamulesha. Cinshi cingacitwa, kanshi, nga ca kutila ukusakamana ulupwa ukwa mu kampampa kwaisako, kuli abo baba kale mu mulimo waibela uwa nshita yonse, pamo nga ukukabila kwa kuya mu kusakamana abafyashi abakote? Ifishinte no kufunda kwa Baibolo, pamo nge fyo twalalandapo muno, kuti fyatulangilila bwino ifyo twingacita.
Ubumi bwesu bonse bufwile ukushimpwa pa kwampana kwesu kusuma na Yehova. (Lukala Milandu 12:13; Marko 12:28-30) Tufwile ukukatamika nga nshi ifintu fyashila fyonse ifyo aseekesha kuli ifwe. (Luka 1:74, 75; AbaHebere 12:16) Pa kashita kamo, Yesu aebele umuntu alekabila ukuteuluka mu fyo aletangishako mu bumi bwakwe ukuti atendeke ukulabilisha Ubufumu bwa kwa Lesa inshita yonse. Cimoneka kwati, ulya muntu alefwaya ukulaalikisha umulimo wa kushimikila ukufikila ilyo bawishi baali no kwisafwa. (Luka 9:59, 60) Lubali lumbi, Yesu ashimawile bonse abakwete amatontonkanyo yalubana aya kulasosa ati ifintu fyonse ifyo bakwete balipeele kuli Lesa lyene ukufilwa “ukucitila wishi nangu ni nyina nangu cimo.” (Marko 7:9-13) Umutumwa Paulo na o alandile pa kukakala kwa cishingamo ca muntu ukusunga “abantu bakwe” ukubikako fye abafyashi, bawishikulu na banakulu.—1 Timote 5:3-8.
Bushe ico kanshi cilepilibula ukuti lintu ukusakamana balupwa ukwa mu kampampa kwaisako, abo baba mu mulimo waibela bafwile ukuleka pa kuti bakasunge balupwa? Ifibimbilwemo fingi pa kwasuka ici cipusho. Ukupingulapo kuti kwaba ku muntu umo pa lwakwe. (Abena Galatia 6:5) Abengi balicimona icalinga ukuti te mulandu ne fyo bacindike umulimo wabo, kuti caba bwino ukuleka, lyene ukuyasunga abafyashi. Mulandu nshi? Limbi kuti umwa kulosha mwalibulile, tapaali balupwa bambi aba kuyabasunga, e lyo icilonganino babamo na co kuti limbi tacakwete maka ya kubapeela ifyalekabilwa. Bamo balibomba bupainiya lintu balesunga na bafyashi. Bambi na bo balibwelulukila mu mulimo waibela uwa nshita yonse pa numa lintu aba kusunga abafyashi babo bamoneke. Kuli bambi abengi na bo, nangu cibe fyo, balisunga abafyashi ukubomfya inshila shimbi.
Ukubombelapo pa Cishingamo Cabo
Lintu ukukabila kwa mu kampampa kwisako, bamo ababa mu mulimo waibela uwa nshita yonse balibombelapo ukwabula no kusha umulimo wabo. Muno mwalabelengapo finono pa fya kumwenako ifingi ifya abo ababombelapo.
Abaupana babili ababombela pa maofeshi yakalamba aya calo conse aya Nte sha kwa Yehova, batendeke ukubombela pa Bethel mu 1978 pa numa libe balibombelapo kale mu mulimo wa muputule no wa citungu. Munyina alipeelwa umulimo ukalamba mu kuteyanya kwa teokrasi. Lelo abafyashi bakwe na bo balakabila uwa kubasakamana. Aba baupana ababa pa Bethel balaya ku kutandala mu kusakamana abafyashi imiku itatu nelyo ine cila mwaka—ukwenda bakilomita 3,500 ukuya no kubwela. Uyu wine munyina no mwina mwakwe balikuulila na bafyashi ing’anda. Nga baumfwa ukuti abafyashi nabalwala, bwangu bwangu balayako ku kubasakamana. Pa myaka 20, mupepi ne nshita fye yonse iyo bapoka cuti, baya ku kusakamana abafyashi. Balitemwa no kucindika abafyashi, lelo na kabili balikatamika umulimo washila untu babomba.
Munyina umbi ninshi alibomba kale kale imyaka 36 mu mulimo wa kwenda, e lyo alolenkene no bwafya ubo atila, e bwacilishepo ukwafya ukubombelapo mu bumi bwakwe. Nafyala wa myaka 85, uwabombele Yehova mu busumino, alekabila aba kumusunga. Abana bakwe abengi batile te kuti bamusunge pali yo nshita. Lupwa umo aebele uyu kangalila wenda no mwina mwakwe ukuti bafwile ukuleka umulimo pa kuti bakasunge nyinabo. Nangu cali fyo, aba baupana babili tabalekele umulimo wacindama untu baalimo, e lyo kabili tabatweleko umuleele ku kusunga nyinabo. Pa myaka 9 iyakonkelepo, baaleikala fye nankwe capamo pa nshita ishingi. Pa kubala baleikala na bo mu ng’anda ya mawilo iyaletintwa kuli motoka. Inshita yashala baleikala na bo mu mayanda balebapayanishisha kuli bamunyina ba mu miputule balebombela. Apo pali iyo nshita munyina alebomba nga kangalila wa citungu, alefumapo pa nshita ntali ukuya ku kubomba umulimo wakwe, ukusha umwina mwakwe alesakamana banyina mu mutembo. Pa numa ya kusondwelela ukulongana pa Mulungu lyonse munyina aleenda inyendo ishaleepa ukuyabasakamana. Abengi abaishibe ifyo aba baupana baalebomba, baletasha ukufuma pa nshi ya mutima pali iyo mibombele. Mu kupita kwa nshita, balupwa bambi baliitemenwe ukwafwilishako. Amakana ya bantu ba kwa Yehova bacili balemwenamo mu mulimo wa kuipusula uwa aba baupana babili pantu balikonkenyepo fye ukubomba umulimo wa nshita yonse uwaibela.
Ukubombela Capamo na Balupwa Bambi
Nga ca kuti aba mu lupwa abengi balatasha ubucindami bwa mulimo wa nshita yonse uwaibela, kuti babombela capamo pa kuti bamo aba muli bene baubombeko.
Umupashi wa musango yo uwa kubombela capamo ngo lupwa walyafwilisha abaupana babili bamishonari abena Canada ababombela ku Masamba ya Afrika. Tabapembelele ukufikila kwaisako ukukabila kwa mu kampampa, ukulatontonkanya ukuti tapakabe ubwafya. Cibe ninshi tabalaya na ku Watchtower Bible School of Gilead, ku kusambilila ifya kubomba bumishonari, munyina alanshenye na ndume nankwe umwaice pa fyo nyinabo aali no kusakamanwa nga ca kuti alwala nangu ababulwa amaka. Pa mulandu wa kuti alitemenwe nyina no kukatamika bumishonari, ulya ndume nankwe umwaice atile: “Apo ine no mwina mwandi nomba tuli na bana, teti nje mu kubombela ukutali, nomba imwe kuti mwaya. Kanshi icili conse icikaponena bamayo nkabombelapo.”
Abaupana bambi ababombele bumishonari ku South Amerika, bena babombele pamo sana na balupwa ba mukashi ku kusakamana banyina abaaleya balekotelako. Nkashi nankwe umukalamba no mwina mwakwe e balesunga nyinabo ukufikila uyu nkashi yakwe umukalamba alwele ubwa kufwa. Ni ani nomba aali no kutendeka ukusunga banyina? Pa kubeba ifyo tabalekabila ukusakamikwa, bukwe bwakwe abalembeele ati: “Apo fye ine na bana e po tuli, imwe konkanyenipo fye ukubomba bumishonari.” Ukwaafwa na kumbi ukufuma ku lupwa kwalimoneke lintu nkashi nankwe umbi umwaice no mwina mwakwe bakukiile ukwaleikala nyinabo ukuyamusunga mpaka ne mfwa yakwe. Mwandi balilangishe umupashi ushaiwamina uwa kubombela capamo! Bonse baaleafwako ukuti balya batwalilile bumishonari.
Abafyashi Abapeela Kuli Yehova no Mutima Onse
Abafyashi ilingi line balalangisha umupashi ushaiwamina uwa kukatamika umulimo washila. Abana babo bene baba pa fyuma fyaumo mutengo ifyo bengabomfya ku kucindika Yehova. (Amapinda 3:9) Abafyashi abengi Abena Kristu balakoselesha abana babo ukubombako umulimo wa nshita yonse. Bamo aba bene bayumfwa fye kwati ni Hana, uwapeele umwana wakwe Samwele ku mulimo wa kwa Yehova “ukwikala kulya pe” e kutila “inshiku shonse isho akabapo.”—1 Samwele 1:22, 28.
Umufyashi umo uwaleyumfwa muli uyo musango alembele ku mwana wakwe uubombela muno Afrika ati: “Tulatasha nga nshi kuli Yehova pa mulimo ubomba. Tatwabala atwenekelapo ifingacila pali fi ukufuma kuli iwe.” Inshita imbi atile: “Teti tukaane ukuti tulakufuluka, pantu tatwikala pamo, nangu cibe fyo, fintu tucankwa ukumona ifyo Yehova alekusakamana!”
Pa numa ya kukolobonda mu fintu ifingi ifyabimbilwemo mu kusunga abafyashi aba cikalamba, mishonari umo uwa ku Ecuador alembele ati: “Ndemona icikankaala cintu ine no mwina mwandi twapokelelapo ukufuma kuli batata, caba mapepo. Lintu batata bafwile, bamayo batwebele ati: ‘Shinwe alepepa ubwaila no bwaca kuli Yehova ukuti mukonkanyepo fye mu mulimo wenu.’”
Abaupana babili aba cikalamba ku California, U.S.A., balitemenwe sana lintu umwana wabo umwaume atendeke umulimo wa nshita yonse. Lintu banyina bafwile, ulya mwana ninshi abombela ku Spain na bakashi bakwe. Balupwa bambi bamwene ukuti uwa kusunga umufyashi umwaume uwashele aalekabilwa. Pa mulandu wa kuti balipamfiwe ukubomba incito sha ku calo no kukusha abana babo, bonse balupwa batile teti babasunge. Mu cifulo ca ico, bapampamine fye pali balya bene baupana babili abaali ku Spain mu mulimo waibela uwa nshita yonse, ukuti bakabwele ku kwisasunga shibo. Nangu cibe fyo, shibo nangu cingati aali ne myaka 79, aali fye uwa micincili iisuma, kabili ifya ku mupashi na fyo ninshi acili nafikatamika. Ilyo baikele pa nshi ngo lupwa, alilekele abengi balandapo ifyo baletontonkanya, e lyo aishileima no kusosa mu maka ati: “Ndefwaya aba babili babwekelemo ku Spain ku kukonkanyapo umulimo.” Ee, baalibwekele, lelo baleafwilishako shibo mu fyo aalekabila lwa ku mubili. Pali ino nshita babombela mu muputule ku Spain. Ukutula fye pa nshita baikele pa nshi ngo lupwa, balupwa abengi balatasha pa mibombele ya aba baupana iya mu calo ca cilendo. Pa numa ya myaka imo imo, umwana umbi umwaume asendele bawishi ukuyabasunga mpaka ne mfwa yabo.
Munyina wasubwa uwikala ku Pennsylvania, U.S.A., aali ne myaka ukucila pali 90, kabili ninshi alibomba bupainiya pa myaka mupepi na 40, e lyo umwina mwakwe alwele nga nshi no kufwa alifwile. Pali iyo nshita aali na bana batatu, umwaume umo na banakashi babili, nga bana ba ku mupashi bena cani ca ku mutenge. Umo uwa bana bakwe abanakashi alibomba mu mulimo wa nshita yonse ukucila pa myaka 40, babombele capamo no mulume nga bamishonari, mu mulimo wa kwenda, na pa Bethel. Pali ino nshita ni mukamfwilwa. Alibombelepo ukuteyanya bwino imisungilwe ya bawishi. Bamunyina ba kulya kwine baleafwako no kumusenda ku Ng’anda ya Bufumu. Inshita imbi, cibe nomba ninshi na banyina balifwa, aipwishe bawishi nga kuti bafwaya aleke umulimo pa Bethel ku kuyabasunga. Bawishi balikatamika nga nshi ifyashila, kabili batontonkenye fyo kuti kwabako fye inshila imbi iyo bengalasungilwamo. Batile: “Kuti cabipa sana nga wafuma pa Bethel, kumfwa nga nine nakweba, e lyo cingacilanapo kubipa.”
Ifilonganino Kuti Fyayafwilishako
Ifilonganino fimo fyalipoosako sana amano ku kusakamana abafyashi abakote abo abana babo baba mu mulimo waibela uwa nshita yonse. Na kucilisha balatasha sana balya aba kuti balibomba pa myaka iingi. Nangu cingati ifilonganino te kuti fibalubuleko ku cishingamo cabo ica mu Malembo ica kusakamana abafyashi, kuti fyabafwilishako muli fimo pa kuti umulimo wangukeko icingalenga ukuti abana batwalilile ukubomba umulimo waibela.
Abaupana abafumine ku Germany balibombele mu mulimo wa bumishonari mupepi ne myaka 17, ukucilisha babombele mu mulimo wa kwenda, e lintu banyina kwa munyina abakote bakabile ukusakamana kwakulilako. Cila mwaka nga bapoka cuti, uyu munyina na nkashi baleya ku kusakamana umufyashi. Inte abekala uko aba banyina baba, na bo mu kuitemenwa baleafwilishako. Lyene lintu uyu munyina no mwina mwakwe baile ku kumona nyinabo, ilyo cayafishe, baeluda ba pa cilonganino batantike ukuti balanshanye na bo. Balipwile no kwishiba fyonse ifyo balya baupana balebombesha ku kusunga nyinabo. Kabili baali aba kutasha pa mulimo waibela untu balebomba. Baeluda batantike na programu wa kulakonka pa kusakamana ulya mukalamba kabili basosele no kuti: “Mwalipoosako sana amano ku kusunga abafyashi benu, tukamwafwilishako na ifwe pa kuti mukatwalilile ukubomba ku Spain.” Balya baeluda balitwalilila ukwaafwa ulya nkashi umukote napapita ne myaka 7 nomba.
Mu kupalako, icilonganino cabako bawishi ba kwa munyina uwabombela mu Senegal ukutula mu 1967, calilanga sana ukutemwa pa fyo cimwafwilisha. Lintu abafyashi bakwe bakumenye ubwafya bwabipisha, munyina, ukubombela pamo no mwina mwakwe uwaitemenwe, aile eka ku United States ukuyaafwilisha abafyashi. Pa kuti amone fyo cali no kuba, alikeleko imyeshi iingi. Ifintu fyalibipileko, pa numa ya kwesha na maka yakwe yonse, icilonganino calimwafwileko, baalefwaisha ukuti ubwafya bupwe abwekelemo ku Senegal akakonkanyepo bumishonari. Pa myaka ukucila pali 18, bamunyina balyafwilishe abafyashi bakwe mu fintu ifingi, intanshi balyafwilishe sana bawishi (abakoteshe ica kuti balefilwa no kwishiba abaleisa ku kubaafwa) e lyo na banyina bene. Bushe ico capilibwile ukuti munyina balimulubulako ku kusunga abafyashi? Nakalya; lyonse nga apoka cuti aleya ku Amerika ku kuyamona ifyo engacitako. Nomba abengi aba muli cilya cilonganino baali ne nsansa pa kwishiba ukuti baleafwilisha ulya munyina no mwina mwakwe ukukonkanyapo fye ukubombesha mu mulimo waibela uwa nshita yonse ku Senegal.
Yesu asosele ati bonse abasha fyonse ku numa pa mulandu wa mbila nsuma bakakwata ifya miku umwanda, bamunyina, inkashi, banyinabo, na bana. (Marko 10:29, 30) Ifyo e fyacitika ku babombela Yehova. Munyina no mwina mwakwe ababombela mu Benin, ku Masamba ya Afrika, baliimwena na menso ukuti ico ca cine. Cali lintu baNte babili ababa mu cilonganino cabamo abafyashi babo babebele ati belasakamana pa fyo abafyashi babo bakalasungwa. Balundilepo ati: “Abafyashi benu cimo cine na bafyashi besu.”
Nge fyo twamona, kanshi inshila twingalangilamo ukuti twalikatamika nga nshi umulimo washila shabe shingi. Bushe kwashalako inshila na shimbi isho pambi mwingalangilamo ukuti mwalikatamika uyu mulimo ukucilanapo?
[Ifikope pe bula 26]
Baliipeelesha ukubombako umulimo wa nshita yonse uwaibela