Bushe Mwalishiba Inshita Tuleikalamo?
UKWISHIBA ukuti pali ubusanso kuti kwamupususha. Ici kuti calangililwa ku fyacitike pa fishi fyabapo impili ishipuulika.
Ukupuulika kwa lupili lwa Pelée ulwa pa cishi ca Martinique ica muli bemba wa Caribbean ukwaliko pa May 8, 1902, kwaipeye abengi mu mwanda wa myaka uwalenga 20. Kwaipeye mupepi na bonse abekashi ababa 30,000 mu musumba wa Saint Pierre uwabela mupepi fye no lupili lwapuulike.
Mu June 1991, ukupuulika kwa Lupili lwa Pinatubo napamo e kwali ukwabipisha muli uno mwanda wa myaka. Lwapuulike mu ncende yabamo abantu abengi iya ku Philippines no kwipaya abantu 900. Nangu ni fyo, ifintu fibili fyalyafwile amakana ya bantu ukupusuka: (1) ukwishiba pa lwa busanso na (2) ukuitemenwa ukumfwila ukusoka.
Ukucitapo Cimo Kwapuswishe Abantu
Ulupili lwa Pinatubo talwapuulikepo pa myaka iingi nga nshi, lelo mu April 1991, lwatendeke ukulangilila ifiishibilo fya kuti lwali no kupuulika. Ulushiushi no mwela wa sulphur dioxide fyatendeke ukufuma pa muulu wa lupili. Abekashi baleumfwa umushili uleteenta, ne mifito yatikama yatendeke ukufuma pa muulu wa lupili. Basayantisiti pa Institute of Volcanology and Seismology bali abalola nga nshi kabili balishinine abalashi mu nshita ukuti cali ica mano ukukuusha abekashi 35,000 abaleikala mu matauni ne mishi ya mupepi.
Ca cine, abantu balashimunuka ukusha amayanda yabo apabulo mulandu, lelo ukulangisha kwa vidio wa masanso yabako lintu ulupili lwapuulika, kwalengele ukuti beshimunuka. Abantu abengi bafulumwike pa nshita yalinga. Pa numa ya nshiku shibili, ukupuulika kukalamba kwafumishe amakyubiki ya makilomita 8 aya mifito mu mwela. Amatipa yalekonkoloka yaipeye imyanda ya bantu. Nangu cibe fyo, napamo amakana yalipuswike pantu abantu balisokelwe ulwa busanso kabili balyumfwilile ukusoka.
Ukufulumuka Ukonaulwa kwa Kuyobwela
Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo uwa Nshita Yesu, Abena Kristu abaleikala mu Yerusalemu bali no kupingulapo nampo nga baali no kusha amayanda yabo nelyo ukukanayasha. Ukufulumuka muli ulya musumba mu 66 C.E. kwalibapuswishe ku bonaushi ubwaipeye abekashi bambi na makana ya baYuda abaishile ku ca Kucilila ca 70 C.E. Ukucila pali milioni umo bali mu kati ka musumba we linga ku kubaka ica Kucilila lintu ifita fya bena Roma fyabashinkile mu kati. Icipowe, ukulwila ukuteka, no kusansa kwa Bena Roma ukwabulo kunashako fyaipeye abacila pali milioni umo.
Ukonaulwa ukwapwishishe bucipondoka bwa baYuda ku buteko bwa cina Roma takwapumikishe fye. Mu myaka ya kubangilila, Yesu alisobele ukuti Yerusalemu ali no kushingwa. Atile: “Ilyo mukamona Yerusalemu naushingwa ku milalo, e lyo ishibeni ukuti ukupomonwa kwa uko nakupalama. E lyo abali mu Yudea bafulumukile ku mpili; na bali mu kati ka uko bafumemo; na bali mu mapanga beingilamo.” (Luka 21:20, 21) Amakambisho yali ayaumfwika, kabili abakonshi ba kwa Yesu baliyomfwilile.
Eusebius, kalemba wa lyashi uwa ku Kaisarea uwa mu mwanda walenga bune, ashimiko kuti Abena Kristu ba ku Yudea balyumfwilile ukusoka kwa kwa Yesu. Lintu Abena Roma balekele ukusansa kwa kubalilapo ukwa Yerusalemu mu 66 C.E. no kuya, Abena Kristu abaYuda baile mu kwikala mu musumba wa Bena Fyalo uwa Pella, uwa mu citungu ca Bena Roma ica Perea. Ukupitila mu kwishibe nshita baleikalamo no kumfwila ukusoka kwa kwa Yesu, balipuswike ku calondololwa pamo nga “kumo ukwa kushinga kwabipisha mu fyacitike kale.”
Ilelo, ukulola kumo kwine kulakabilwa. No kucitapo cimo. Icipande cikonkelepo calalondolola umulandu.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]
Godo-Foto, West Stock