Ncita pe Ifya Kutemuna Yehova

Nga Fintu Cashimikwa Na Theodoros Neros

Umushilika apunkile iciibi bukali bukali ukwingila mu kalokoni umo nalele no kupunda ukuti: “Ali kwi Neros muno?” Lintu natile ndi pano, aotweke ukuti: “Ima! Tuleya mu ku kwipaya.” Ifi fyalecitikila mu nkambi ya bashilika mwi tauni lya Corinth, ku Greece mu 1952. Bushe cinshi calengele ukuti imfwa iinunke na pa mubili nge fi? Libe nshilalondolola icalengele, lekeni imushimikileko panono icikulilo candi.

MU 1925, e lyo batata bakumene umuku wa kubalilapo na Basambi ba Baibolo (e lyali ishina lya Nte sha kwa Yehova ilya nshita). Bwangu bwangu babele bamo aba Basambi ba Baibolo kabili balishimikileko ne ndume na bo ne nkashi shabo, bonse pamo 8, na bo babele Abasambi ba Baibolo, ukubikapo fye na bashikulu na bamama. Batata balyupile kabili mu 1929, nalifyelwe mwi tauni lya Agrinio mu Greece.

Imyaka yakonkelepo yalikakele nga nshi mu Greece. Pa kubala fye kwali ubuteko bwa kutekela abantu ku munga we fwafwa ubwa kwa dikiteta General Metaxas. Lyene mu 1939 Inkondo ya Calo iya 2 yalibalamwike, kabili tapapitile ne nshita abaNazi balicandiile Greece. Amalwele ne nsala fyayanene icalo conse. Ifitumbi fyabola balefisendela fye pali bawilubala. Ubucushi bwalicilile mu cipimo ica kuti nalishininwe ifyo icalefwaikwa fye Bufumu bwa kwa Lesa ukwisabombelapo.

Ukuipeela Kwandi

Pa August 20, 1942, lintu twaile ku kulongana ku nse ya musumba wa Thessalonica, kangalila wa kutangilila aletusontelela uko indeke sha nkondo isha bena Britain shaleponya amabomba mu musumba, ukutwebekesha fintu twacingililwe pa mulandu wa kukonka ukukonkomesha kwa ‘kukanaleka ukulongana.’ (AbaHebere 10:25) Pali ubu bushiku, twailelonganina ku lulamba lwa bemba, kabili apo kwali ukubatisha, na ine nalibatishiwe. Lintu twafumine mu menshi, bonse fwe babatishiwe twaiminine mu mulongo, kabili bamunyinefwe ne nkashi aba Bwina Kristu balitwimbile ulwimbo lwa kutukoselesha pa fyo twapingwilepo. Ala nshakabale ndaba ifyo caweme bulya bushiku!

Tapapitile nshita sana, ubushiku bumo twaile no mulumendo munandi mu butumikishi bwa ku ng’anda ne ng’anda. Bakapokola balitwikete no kutusenda ku kamba ka bakapokola. Pa kutwebekesha ukuti balishibe fyo ni fwe baKomyunisiti no kuti umulimo twalebomba walibindilwe, balitupumine no kutushobaula ukuti: “Mwe finangwa mwe! Bushe tamwaishiba ukuti Yehova tapusana na Stalin?”

Inkondo ya bana calo mu Greece pali ilya nshita yali nuu, kabili ukulwisha buKomyunisimu kwalilumine nga nshi. Ubushiku bwakonkelepo batutantamike mu mulongo ninshi nabatukoma ne nshimbi kwati tupondo. E lyo batwenseshe ukuyatupisha ku mayanda ku mwesu. Lelo amesho napitilemo tayapelele apa pene.

Icitetekelo Caeshiwa pa Sukulu

Ku kutendeka kwa mwaka wa 1944 ninshi ncili ndaya ku sukulu kabili abaNazi batwalilile ukuteka Thessalonica. Bushiku bumo ku sukulu, shimapepo wa ku calici lya Greek Orthodox, uwaletusambilisha ifya kwa Lesa, anjebele ukwasuka amepusho pa fyo atufundile bulya bushiku. Abo nalesambilila na bo batile: “Uyu tapepa ku calici lya Greek Orthodox.”

Profesa aipwishe ukuti: “Nomba apepa kwi?”

Namwaswike nati: “Ndi umo uwa Nte sha kwa Yehova.”

Apo pene alintintile no kunguma ulupi pa menso, no kupuuka mu bukali ukuti: “Kanshi uli mumbulu ufiseme fye mu kati ka mpaanga.”

Na ine mu mutima nati ‘Bushe twalibala atumfwapo uko impaanga ipuma umumbulu?’

Pa numa ya nshiku shimo, ninshi bonse fwe bana be sukulu 350 twali mu ciyanda ca kuliilamo pa ca kulya ca kasuba. Kafundisha atile: “Neros pepa.” Lyene napepele amashiwi yaba mwi pepo lintu Yesu afundile abakonshi bakwe ilya ‘We Shifwe’ ilisangwa muli Mateo 6:9-13. Ici cakalifye kafundisha. Apuukile mu bukali ukupunda palya pene aikele ukuti: “Cinshi wapepela ipepo muli uyu musango?”

Nayaswike nati: “Pantu ndi umo uwa Nte sha kwa Yehova.” Na o wine alintintile no kunguma ulupi kwi saya. Inshita imbi pali bulya bwine bushiku, kafundisha umbi alinjitile ku ofesi ku mwakwe no kunjeba ukuti: “Palya pantu wacicita bwino sana Neros, utwalilile ukulakonka ifisumino fyobe, wikanenuka.” Mu cungulo bushiku ku ng’anda, batata bankoseleshe pa kumbelengela amashiwi ya mutumwa Paulo aya kuti: “Bonse abalefwayo kwikala umwabela bukapepa muli Kristu Yesu bakapakaswa.”—2 Timote 3:12.

Pa numa ya kupwishe sukulu lya ku sekondari, nalekabila ukusala incito ya kulabomba. Pa mulandu wa nkondo ya bana calo mu Greece, naliculile pa kukanaibimba mu milandu ya calo ngo Mwina Kristu. (Esaya 2:4; Mateo 26:52) Ku kutendeka fye kwa 1952, basukile bampingwila ukukakwa imyaka 20 pantu nalikeene ukulwako inkondo muli ilya myaka ya cimfulumfulu mu Greece.

Amesho pa Mulandu wa Kukanaibimba mu Milandu ya Calo ngo Mwina Kristu

Lintu nakakilwe mu nkambi sha bashilika mu Mesolóngion na Corinth, nalilondolwele ku bakalamba ba mpuka sha bashilika ukuti kampingu wandi uwafundwa na Baibolo te kuti ansuminishe ukubomba ubushilika mu kwafwilisha amapolitiki. Nalibalondolwele pa kubalanga ilembo lya 2 Timote 2:3 ukuti ine kale kale nali ‘icita ca kwa Yesu.’ Lintu bankoseleshe ukuti ntontonkanyepo bwino, nalibebele ukuti nshalelanda fye ukwabula ukutontonkanyapo bwino, lelo nalicitile fyo kale kabili nalishininwe fyo fintu napingwilepo e fyo Lesa uo naipeelako afwaya ukuti ndekonka.

Pali uyu mulandu, balentuma ukubombe ncito iya cibe, kabili pa nshiku 20, balendeka nabala nalaale nsala ubushiku bumo e lyo ubushiku bwakonkapo baisampeela ifya kulya. E lyo nalelaala fye pa nshi pali sementi, mu kapinda akanono, akaali fye nalimo mita umo mu bufumo e lyo mu butali nalimo bamita babili. Umo mwine twalelaalamo na bambi baNte babili! Ni pali ilya nshita lintu nali mu nkambi ya bashilika mu cifungo ca ku Corinth, e lyo umushilika aishile ku kunjita ukufuma mu kalokoni ukunsenda ku kunjipaya.

Lintu twaleya ukwa kuyanjipaila, mushika anjipwishe ukuti: “Bushe taukwete ifya kulandapo?”

Namwaswike nati: “Awe, nshikwete.”

“Bushe tawalembeleko balupwa lobe kalata?”

Na kabili natile: “Awe, nabeshiba kale ati kuti mwanjipaya inshita iili yonse kuno.”

Twailefika pa lubansa lumo ifi, kabili banjebele ukwiminina ukushintilisha ku cibumba. Lelo tabaebele abashilika ukumpika, mushika ababelele fye ukuti: “Mwingisheni mu kati.” Kanshi te kunjipaya balefwaya, bena balemona kwati nga bantiinya ukuti balanjipaya, e lyo nalanenuka.

Inshita imbi, bantwele ku kacishi ka Makrónisos. Kulya balinkenye ukukwata ulupapulo ululi lonse, kano fye Baibolo epela. Inte sha kwa Yehova 13 baleshisungila mu ng’anda yaibela ukukanabatobenkanya na bafungwa bambi, kulya bakakileko utupondo nalimo 500. Nomba kwaleba ukwingisha impapulo shimo mu cifungo mu bumfisolo. Ku ca kumwenako, kasuba kamo napokelele icibokoshi ca loukoúmia (switi umusuma nga nshi). Abashilika balepikita bayangilwe ku kulya switi ica kuti bafililwe ukumona Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwafishilwe pa nshi ya cibokoshi. Nte umo atile: “Abashilika baliile switi, lelo ifwe ‘twaliile’ Ulupungu lwa kwa Kalinda!”

Twalikweteko na kope wa citabo cafumine lilya line ica What Has Religion Done for Mankind? kabili Nte uwaishibe iciNgeleshi alipilibwile mulya mwine mu cifungo. Twalelongana mu bumfisolo, ukusambilila Ulupungu lwa kwa Kalinda capamo. Ifwe mu cifungo twayalwile kwati li sukulu umo twalekoshanya nga nshi lwa ku mupashi. Kabili icaletulenga ukuba sana ne nsansa, kwishiba ukuti bumpomfu bwesu bwaletemuna Yehova.

Icifungo balekelesheko ukunkakilamo ca kwi tauni lya Týrintha, ku kabanga ka citungu ca Pelopónnisos. Kulya kwali umushilika waletulonda uo nalemona alekutikisha ilyo naletungulula isambililo ku mufungwa munandi. Nalisungwike lintu nakumene no yu wine mushilika ku Thessalonica, ninshi palipitile ne myake iingi kabili aliba na umo uwa Nte sha kwa Yehova! Inshita imo umwana wakwe umwaume na o wine alipooselwe mu cifungo pa mulandu wa kukanaibimba mu milandu ya calo nga umo uwa Nte sha kwa Yehova.

Ukutwalilila Ukubomba pa Numa ya Kufuma mu Cifungo

Pali ilya myaka 20 bampingwile, nabombeleko fye icifungo imyaka itatu. Lintu nafumine naileikala ku musumba wa Athens. Nomba bwangu bwangu nalilwele akabali no kubwelela ku Thessalonica. Nshaleima pa myeshi ibili. Lyene nalimwene umukashana umusuma Koula, kabili twalyupene mu December 1959. Koula alitendeke ukubomba bupainiya mu 1962, ishina lya bakashimikila ba nshita yonse aba Nte sha kwa Yehova. Ilyo papitile imyaka itatu, na ine nalitendeke bupainiya.

Mu January 1965, twatendeke ukubombela mu muputule, ukutandalila bamunyina mu filonganino ukubakoselesha lwa ku mupashi. Muli lulya lusuba twailesangwa pa muku wa kubalilapo ku kulongana kwa citungu ukukalamba ku Vienna, mu Austria. Ili bungano lyalipuseneko nga nshi ku mabungano twalelonganina mu mitengo mu Greece pa mulandu wa kubindwa kwa mulimo wesu. Ku kupwa kwa 1965, balitwitile ukuya mu kubombela pa maofesi ya Nte sha kwa Yehova mu Athens. Nomba pa mulandu wa balupwa bamo ukulwalilila, twalibwelelemo ku Thessalonica mu 1967.

Lintu twalesunga balupwa, twalebombesha mu mulimo wa kushimikila. Inshita imo lintu nalelanda no mufyala wandi Kostas, nalilondolwele kuli wene fintu ukuteyanya kwa kwa Lesa kwaba ukusuma, ifyo ababamo batemwana, ifyo baikatana, ne fyo bonse bomfwila Lesa. E lyo atile: “Ifi walondolola fisuma sana, nomba pantu Lesa takwaba.” Alisumine ukulanshanya nankwe ukwishiba nga Lesa e ko aba nelyo iyo. Namwebele ukuti mu August 1969, twali no kuya kwi bungano lya pa kati ka nko ilya Nte sha kwa Yehova ku Nuremberg, mu Germany. Atile na o alefwaya ukuya, ukubikapo fye no munankwe Alekos, uwalesambilila Baibolo ne Nte na o wine alefwayo kuya.

Ibungano lya ku Nuremberg lyaliweme icipesha mano! Twalonganine mu cibansa icikalamba umo kale Hitler na bashilika balecindila pelete ilyo balecimfye nkondo. Fwe basangilweko twalicilile 150,000, kabili umupashi wa kwa Yehova walitungulwile bwino umulimo onse uwa pe bungano. Tapapitile na nshita ntali ukufuma lilya, Kostas na Alekos balibatishiwe. Ino nshita ni baeluda ba Bwina Kristu, kabili aba mu mayanda yabo bonse ni Nte sha kwa Yehova.

Natendeke isambililo lya Baibolo ku mwanakashi umo uwalefwaisha ukusambilile cine. Umulume wakwe alandile ukuti alefwaya ukwishiba bwino pa lwa fisumino fya Nte sha kwa Yehova. Bushiku bumo anjebele ukuti alilaalike umwaume umo uwe shina lya Sakkos uwasoma imipepele ya ciOrthodox, ukuti akese tukeselanshanya nankwe. Umulume wa ulya mwanakashi alefwaya ukwipusha ifwe babili, ine na baSakkos. BaSakkos balishile na umbi shimapepo. Ulya mwaume, umulume kwa mukashi nalesambilila nankwe, atendeke ukulanda, ukuti: “Ica kubalilapo fye ndefwaya baSakkos basuke amepusho yatatu ayo nalaipusha.”

Abuulile Baibolo twalebomfya lyonse ilyo naleyako, atile: “Icipusho ca kubalilapo ni ci: Bushe uyu cine cine ni Baibolo, nelyo ni Nte sha kwa Yehova shalembele?” BaSakkos bayaswike ukuti ulya Baibolo ali bupilibulo bwasuminishiwa kabili alundilepo kuti Inte sha kwa Yehova bantu “abatemwa Baibolo.”

Alikonkenyepo ati, “Icipusho ca cibili ni ci: Bushe Inte sha kwa Yehova baliba ne mibele isuma?” Alefwaya ukwishiba imibele yakwata abantu abo umukashi wakwe atendeke ukubishanya na bo. BaSakkos bayaswike ukuti cine cine baliba ne mibele isuma.

Ulya muntu atwalilile ukwipusha ukutila: “Icipusho ca butatu ni ci, Bushe Inte sha kwa Yehova balafola pa fyo bashimikila?” BaSakkos balikeene ati, “Awe, tabafola.”

Pa kulekelesha ulya muntu atile: “Naumfwa ifyo wayasuka amepusho yandi yonse, napingulapo ifya kucita ne mwine.” Ukufuma lilya ulya muntu alitwalilile ukusambilila kabili tapakokwele alibatishiwe ukuba umo uwa Nte sha kwa Yehova.

Ubumi Ubusuma Nga Nshi, Kabili Ubwa Kumwenamo

Mu January 1976 twabwekele mu kubombela mu muputule na kabili. Pa numa ya myaka 6, nalibombeleko lintu twatendeke umusango upya uwa kushimikila mu Greece, uwa bunte bwa mu misebo. Lyene mu October 1991, twatendeke ukubomba bupainiya bwaibela pamo no mwina mwandi. Tapapitile imyeshi iingi, naile ku cipatala kabili balindepwile umutima, nomba ico ntasha nga nshi ca kuti balibombelepo bwino bwino. Pali ino nshita, ncili ndeshimpashimpa kabili nalitendeka na kabili ukubomba umulimo wa kushimikila inshita yonse. E lyo nine eluda mu cilonganino ca kuno kwine ku Thessalonica, kabili naliba na muli Komiti wa Kumfwaninamo ne Fipatala uwa kwaafwa bamunyina ne nkashi lintu balwala.

Lintu ntontonkanya pa fyo naikala, ndamono ukuti calindetela nga nshi insansa ukutemuna Shifwe wa ku muulu. Ndasekelela nga nshi ukwishiba ukuti kale fye, nalyaswike ubwite bwakwe ubwa kutucincisha ukuti: “We mwana wandi, ube uwa mano, ulenge umutima wandi ukusamwa, ukuti njasuke ku ulenseebanya.” (Amapinda 27:11) Ndasangalala nga nshi ukumona fintu impendwa ya baleisa mu kuteyanya kwa kwa Yehova ilelunduluka cila bushiku mwi sonde lyonse. Ukubombako umulimo wa kulubula abantu pa kubeba icine ca mu Baibolo, ukubalondolwela ukuti kukesaba umweo wabule mpela mu calo cipya ica bulungami, cine cine lishuko ilisuma nga nshi!—Yohane 8:32; 2 Petro 3:13.

Lyonse tulakoselesha abacaice ukuba na mapange ya kubomba ubutumikishi bwa nshita yonse imyaka yabo yonse pano calo, ukubomfya amaka ne nshita yabo yonse mu kubombela Yehova. Cine cine, ukucetekela Yehova no kulaipakisha ukulenga umutima wakwe ukusamwa, e mikalile yawamisha iyo umuntu engailemena mu kwikala kwakwe pano isonde!—Amapinda 3:5; Lukala Milandu 12:1.

[Ifikope pe bula 21]

(Ukufuma ku kuso ukuya ku kulyo)

Lintu nalebomba mu Kicini pa Bethel mu 1965

Ninshi ndelande lyashi mu 1970 lintu umulimo wesu wabindilwe

No mwina mwandi mu 1959

[Icikope pe bula 23]

No mwina mwandi, Koula